Istorijska izjava iz Vaseljenske patrijaršije: Na putu obnove kanonskih veza Crnogorske crkve i Carigrada

Piše: Vladimir Jovanović

Veliki publicitet širom Vaseljene dobila je izjava arhiepiskopa Danila Zelinskoga iz Vaseljenske patrijaršije, jednoga od patrijarhovih egzaraha za Ukrajinu, kako podržava tezu „da svaka nacija i svaka zemlja, koji žele svoju pravoslavnu crkvu, imaju pravo da je osnuju i zatraže priznavanje svoje crkve od drugih pravoslavnih crkava; uključujući i Makedoniju i Crnu Goru”.

Danilo, arhiepiskop Vaseljenske patrijaršije, podržava pravo Crne Gore da ima svoju autokefalnu Crkvu!

Iz SPC (Mitropolije crnogorsko-primorske) objavili su da je „istome [arhiepiskopu Danilu] već skrenuta pažnja od strane Vaseljenske patrijaršije, da se ne miješa u pitanja koja ne razumije i koja nisu u njegovoj nadležnosti”, tj. da smatraju „neopreznim i nepreciznim da arhiepiskop Danilo olako pominje Crnu Goru u ovom kontekstu, bez istinskog poznavanja ovdašnje problematike”.

SPC: Nema mjesta euforiji i likovanju neprijatelja Pravoslavne crkve u Crnoj Gori

O citiranim tvrdnjama iz saopštenja SPC, međutim, nema nikakve službene potvrde. Iz Carigrada nijesu demantovali, na bilo koji način doveli u pitanje ili relativizovali stavove arhiepiskopa Danila.

Drugim riječima, kako se to nije desilo, Danilova izjava odražava odnose snaga i raspoloženja u Vaseljenskoj patrijaršiji. U suprotnome, Carigrad bi se sigurno javno oglasilo.

Dakle, prvi put nakon nešto manje od stoljeća, Vaseljenska patrijaršija, na ovaj ili onaj način, konkretno ohrabruje pravoslavne Crnogorce u stremljenjima da obnove od Boga ustanovljeno pravo na svoju pomjesnu Hristovu Crkvu.

Posljednji kontakti dvije jerarhije, Vaseljenske i Crnogorske pravoslavne crkve, bili su, kolliko je poznato, 1923. u Sjedinjenim Američkim Državama.

Aleksandar Dimoglou (†1942), Arhiepiskop Američki i Egzarh Atlantika i Pacifika, bio je prvi po rangu arhijerej Vaseljenske patrijaršije na američkome kontinentu (Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αμερικής). Njemu je 1. aprila 1923. u liturgiji sasluživao jeromonah Nikodim Janjušević  (†1942), klirik autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve, borac Za Pravo, Čast, Slobodu i Nezavisnost Crne Gore.

Nikodim je prethodno u domovini nastojatelj manastira Dobrilovina, Podmalinsko, Župa Nikšićka. Pridružujući se crnogorskim komitima, služio je liturgije prilikom ustaničkih sabranja kod crkvi u Broćancu i Rovcima.

ROVAČKA REPUBLIKA (1) „Mi imamo našu slavu, Kralj Nikolu, mudru glavu”

U SAD je Nikodim doputovao početkom 1923, što je 15. februara te godine i najavljeno u uredničkome komentaru „Crnogorskoga glasnika”, lista crnogorske političke emigracije.

Nikodim je stupio u vezu sa prvojerarsima Carigradske patrijaršije i Ruske pravoslavne crkve u Americi radi organizacije bogoslužbene djelatnosti među američkim pravoslavnim Crnogorcima.

„Osobito mi je milo“, pisao je arhimandrit Nikodim arhiepiskopu Aleksandru Dimoglou, „što ste me tako milostivo i ljubazno, onako lijepo primili i istakli, i što je taj prijem istaknut od strane jednoga tako velikoga i uzvišenoga dostojanstvenika majke Grčko-Istočne Crkve, sa kojom je Crnogorska Pravoslavna Crkva vezana starim i slavnim vezama“. Nikodimovo pismo objavljeno je u „Crnogorskome glasniku” („Pismo arhimandrita Nikodima Janjuševića mitropolitu Aleksandru iz Njujorka 5. aprila 1923. godine“,br. 35, Detroit, 1. maj 1923, str. 1-2).

Prema srpskoj istoriografiji, „u prvoj polovini 1923. u Ameriku je iz Italije doputovao jeromonah Nikodim Janjušević, zelenaš. On je pokušao da u Americi stvori Crnogorsku Pravoslavnu Crkvu. Pravoslavni grčki arhiepiskop Aleksandar proizveo ga je u Njujorku u čin arhimandrita” (Sava [Vuković], episkop šumadijski, „Istorija Srpske pravoslavne crkve u Americi i Kanadi 1891–1941”, Kragujevac, 1994, str. 148; Gordana Blagojević, „O Srpskoj pravoslavnoj crkvi u Americi”, „Srbi u Kaliforniji”, Beograd, 2005, str. 112-113”; etc).

Arhimandrit Nikodim je, uz pomoć vaseljenske i ruske jurisdikcije u Americi, zaista organizovao bogosluženje za pravoslavne Crnogorce. Izrađen je i poseban pečat, sa natpisom na engleskom: Independent Montenegrin Orthodox Church.

Sačuvana je krštenica od 24. avgusta 1923. o tome da je u Detroitu, jednome od centara crnogorske emigracije, ustrojena: Православна Црногорска Црква Св. Василија Острошког.

U vezi sa aktuelnom izjavom arhiepiskopa Danila Zelinskoga iz Vaseljenske patrijaršije, „Romfea”, uticajni crkveni portal na grčkome jeziku – koji je ranije podržavao ruska stajališta – ističe u naslovu:

„Κάθε Έθνος πρέπει να έχει δικαίωμα για Αυτοκεφαλία'', odnosno:

 „Svaka nacija treba da ima pravo na autokefaliju”.

„Romfea” navodi da se pravo na autokefaliju, prema stanovištu arhiepiskopa Danila, odnosi i na Crnu Goru.

Makedonski mediji izvještavaju: „Вселенската патријаршија – секоја нација и држава која сака може да има автокефална црква, па и Македонија и Црна Гора”.