EKSKLUZIVNO: Nekoliko dokumenata o borcima Za Pravo, Čast, Slobodu i Nezavisnost Crne Gore (1)

Piše: Vladimir Jovanović

Leševi ubijenih boraca Za Pravo, Čast, Slobodu i Nezavisnost Crne Gore: Ilije S. Krivokapića, Đura J. Krivokapića, Mitra J. Markovića. Nad njima je u grupi žandarma uslikan Ljubomir-Ljubo M. Cemović, zastupnik poglavara Cetinjskoga sreza Zetske oblasti Kraljevine SHS.

Mjesto i vrijeme ovih ubistava: Mali Do, Cuce, 9. decembar 1924. godine. Kad referiše Velikome županu Zetske oblasti Milovanu Džakoviću navodi Cemović da mu je „čast izvijestiti” o tome da su ubijeni Krivokapići i Marković. Ova trojica martira imali su iza sebe svaki po oko pet godina oružane borbe protiv srpske okupacije. Nešto arhivskih izvora o njima sačuvano je.

Ilija S. Krivokapić je iz sela Kućišta u Cucama. Dom su mu 1919. srpske trupe spalile. Bio je uhapšen. Uspio je 15. jula 1920. da pobjegne iz sudskoga zatvora na Cetinju u grupi od 59 do 65 zatočenih. Tom prilikom ubili su upravitelja pritvorske straže, ali je 9 komita pri bjekstvu ubijeno, a 8 njih ranjeno. Među onima koji su pobjegli bio je i Mitar J. Marković, takođe iz Cuca. I njemu su kuću prethodno Srbi zapalili. Protiv Markovića i Ilije S. Krivokapića vođen je docnije postupak u odsustvu, jer su, navode vlasti Kraljevine SHS, „pobjegli u šumu, a vršili pljačke i paljevine”.

Fotografije, koje sada objavljujem, koliko mi je poznato, nijesu u Crnoj Gori javno reprodukovane. Napravila ih je radnja „Fotograf Vujović” sa Cetinja, kod koje su vlasti Kraljevine SHS naručivale slične foto-elaborate. Ispod fotografija su, u originalu, legende na srpskome jeziku. Između ostaloga tu piše: „U srezu cetinjskom žandarmerija je potukla tri odmetnika (Iliju i Đuru Krivokapiće i Mitra Markovića), koji su bili ucenjeni sa 110.000 din[ara]”.

Cemović je rodom iz sela Buče kod Berana. Sin je Marka Cemovića, srpskoga agenta još iz doba Obrenovića, koji je bezuspješno nastojao da dio Donjih Vasojevića, do 1912. pod Turcima, pripoji Srbiji. Organizovao je i srpsku petu kolonu koja je uz pomoć Turaka zalazila u pogranične krajeve Knjaževine Crne Gore, ali su, bilježe izvori, iz slobodnih Vasojevića na njih „podizane crnogorske potere kao na besne zveri"…

Na predočenoj fotografiji, Lj. Cemović slavodobitno pokazuje kažiprstom lijeve ruke na leševe boraca Za Pravo, Čast, Slobodu i Nezavisnost Crne Gore. Nema sumnje da je najveći dio od Beograda raspisane nagrade njemu pripao.

Ostao je Cemović 1930-ih u službi Ministarstva unutrašnjih dela, raspoređivan: od sreskoga načelnika u Virovitici, upravnika kvarta policije u Beogradu, do sreskoga načelnika u Podgorici. Potom je prešao u advokaturu. Nastanio se u Srbiji. U Drugome svjetskome ratu je u mjestu Ražanj (Nišavski okrug) simpatizer četnika.

E sad, pravda je nekad spora, dostižna, ali i – ironična. Emigrantske srpske publikacije su onomad donosile svjedočenja da je Cemović u tome Ražnju neoprezno „učinio primedbu trojici četnika iz grupe majora [Vlastimira] Vesića, da se zbog četničkog ugleda ne viđaju sa tri propale ženske”. Pa mu je presudila četnička „crna trojka”. Zaklan je.

(Nastavlja se)