Komandir Đuro Šoć (1861-1923) u borbi za opstanak Crne Gore protiv velikosrpskih agresora

Piše: Novak ADŽIĆ

Đuro ŠOĆ rođen je u selu Dobova, Ljubotinj, Riječka Nahija, kod Cetinja 1861. godine, a umro je 1923. godine. Bio je crnogorski oficir, komandir crnogorske vojske. Istakao se u Balkanskim ratovima (1912-1913) i prvom svjetskom ratu (1914-1916). Poslije vojnog sloma Crne Gore početkom 1916. godine komandir Đuro Šoć je konfiniran u mađarski logor Boldogason, iz kojega je pušten tokom 1918. godine, kada je uspio da se vrati u domovinu. Đuro Šoć je bio konyistentni pobornik odbrane crnogorskog državnog suvereniteta i očuvanja na vlasti kralja Nikole i dinastije Petrović Njegoš. Energično se suprotstavljao aneksiji Crne Gore i okupaciji koju su krajem 1918. godine sprovele srpske trupe. Bio je protivnik odluka tzv. Podogoričke skupštine i stanja u zemlji koje su one prouzrokovale.   

 Glavni je organizator Božićnog ustanka Crnogorskog naroda na prostoru Riječke nahije 21. XII 1918. godine. Pored njega u vodeće organizatore ustanka spadaju kapetan Jovan Belov Vujović i serdar Joko Jovićević. Održavao je prepisku i komunikaciju sa ustaničkim vođama Jovanom S. Plamencem, serdarom Jokom Jovićevićem, Jovanom B. Vujovićem, Ristom Hajdukovićem  i drugima. Jovan S. Plamenac mu je 15 i 16. XII 1918. godine izdavao upustva i naredbe o rasporedu trupa i o planu akcija koje treba preduzeti za zauzimanje Rijeke Crnojevića. U Dubovi, selu u kojemu je živio Đuro Šoć, susreo se, u noći između 19. i 20. XII 1918. godine, sa Jovanom S. Plamencom, sa kojim se dogovarao o planu akcija. On je Jovanu B. Vujoviću davao sugestije i uputstva iz Dubove 17. XII 1918. godine oko opsadiranja i oslobađanja Rijeke Crnojevića. Prepiska oko stanja među ustaničkim prvacima, oko plana akcije, vođena između Đura Šoća i Jovana B. Vujovića odvijala se intezivno 18 i 19. XII 1918. godine. On je 19. XII 1918. godine davao uputstva o vojnim akcijama kao i obavještenja o vojničkim ustaničkim stažama na Debeljaku (iznad Kosijera). Barjaktar Pero Vučković sa Prekornice pisao je 19. XII 1918. godine Đuru Šoću o prikupljanju grupe od 20 Prekorničana i njihovoj spremnosti na borbu u ustaničkom taboru. 

Brigadir Đuro Šoć je, kao komandant ustaničkih snaga, ili kako se potpisuje »komandant sektora ustaške vojske« u pismu sreskom načelniku – Čista Strana 21. XII 1918. godine - Rijeka napisao, ističući političke stavove i ciljeve ustanika, kao i postavljajući zahtjeve i uslove, sljedeće:  »Od nazad dva mjeseca prodata je naša mila Crna Gora za Judine srebrenjake, kupili su je oni za čiju smo slobodu toliko naše krvi prolili i koji su kao komordžije u tuđinskoj vojsci dolazili da vojuju protiv naše slobode i našega svetog barjaka. To se nasilje nije moglo podnositi, jer su nas ti novi Gospodari priđe nego su sjeli na stolicu, počeli šamarati i kandžijati i to baš u vašoj varoši.

 Čaša žučnosti protiv tih nasilnika prelivena je. Stoga jutros ustalo je 35.000 organizovanih Crnogoraca da odbrane svoja prava i vaspostave Crnu Goru u svima svojim suverenim pravima, a na nečelu ustavno-parlamentarnih principa crnogorskih. (Oko broja ustaničkih trupa radi se o pretjerivanju. Ustaničke snage brojale su između 4.500-5.000 ljudi-prim.N.A.)

 Nama je u dio palo da blokiramo vašu varoš te stoga vas pozivamo da od Vaše vojne posade pošljete tri taoca kod naših izvidnica na Riječki grad u roku od jedan sat kao znak da protv nas nećete upotrebljavati oružje. Naravno, činovništvo, žandarmerija i vojništvo vaše, koje ne bude diglo ruku protiv naših vojnika, ono će ostati na svoja mjesta, jer mi ne idemo nikoga da uzurpiramo, nego samo tražimo da uskrsnemo naša pogažena prava i podigmemo naš sveti barjak – oko kojega su i vaši preci dosta svoje krvi prolili.

 Stoga Vas pozivamo, kao brata Crnogorca, da naš zahtjev ispunite i tijem pretečete prolijevanju bratske krvi, koju bi uzalud prolijevali, jer biste ipak morali podleći ovolikoj sili pošto vas opkoljava 600 vojnika a do doveče biće i 1500, jer dolaze k nama i Crmničani koji su još sinoć Vir očistili od nasilnika.

Dozlovite li ipak, da se krv prolijeva, ista neka pane na Vas i na Vašu đecu«, piše Đuro Šoć.  (Viđeti o tome: Jovan Ćetković, »Ujedinitelji Crne Gore i Srbije«, Dubrovnik, 1940, str, 352.)

Đuro Šoć je slično pismo poslao istoga datuma i predsjedniku opštine varoši Rijeka, u kojemu takođe govori o izdaji i prodaji Crne Gore od strane ovdašnjih Juda. U tome pismu on navodi i ovo: »Naš sveti barjak pogažen je, naše tradicije i svetinje za koje smo se 600 godina borili, su sve porušene«. U tome pismu on ističe ustaničke zahtjeve i poziva protivnike da se uzdrže od prolijevanja krvi.

Predvodio je Đuro Šoć crnogorske oružane snage u pokušaju oslobađanja Rijeke Crnojevića i okolnih mjesta. Sa ustaničkim snagama vršio je opsadu Rijeke Crnojevića 19. i 20. XII 1918. godine. Pod njegovom komandom bilo je oko 800 ljudi. O situaciji oko Rijeke Crnojevića, o pregovorima koje su ustanički predstavnici vodili sa srpskim vlastima i bjelaškim licima u njihovoj službi, kao i o jačini velikosrpskih oružanih snaga, pisali su Đuru Šoću sa Šinđona 22. XII 1918. godine komandir S. Jovićević i kapetan Jovan B. Vujović. O rasporedu crnogorskih ustanika iz Boguta i Prekornice prema Cetinju pišu Đuru Šoću - Niko Vučković i Pavle Drecun 25. XII 1918. godine. Ustanički vođa sa Ljubotinja Đuro Šoć prilikom opsade Rijeke tražio je u ime ustaničkih snaga od komande mjesta Rijeka da se srpske i jugoslovenske trupe protjeraju iz Rijeke, da im se ona preda u ruke i na se na Rijeci izvjesi, pobije crnogorski krstaš barjak. Ali, ti njegovi zahtjevi nijesu zadovoljeni, pa je opsada Rijeke uslijedila, ali ona je ostala bez uspjeha. Dakle, opsada i oslobađanje Rijeke Crnojevića nijesu uspjeli. Srpska vojska i domaći bjelaški odredi pod komandom brigadira Nika Pejanovića i drugih bjelaških vođa razbili su blokadu Rijeke Crnojevića. Ustaničke snage primorane su bile da se povuku. Jovan B. Vujović je emigrirao u inostranstvo, a serdar Joko Jovićević je uhapšen i zatvoren. Treba reći, da pošto se ustanička akcija završila porazom, da je postignut sporazum između ustaničkih pregovarača sa Ljubotinja i komande mjesta Rijeka, čiji je komandant bio Petar Isakov, po kome su se ustaničke vođe predale vlastima, a ustanici - vojnici razišli svojim kućama. Bilo je to 27. XII 1918. godine. Vlasti su 28. XII 1918. godine uhapsile brigadira Đura Šoća i utamničile ga. Brigadir Đuro Šoć je robijao u podgoričkom zatvoru »Jusovača« više od dvije godine, do 1921. godine. Dakle, tamnovao je više od dvije godine zbog svoje privrženosti časti i pravu Crne Gore.

U doba nezavisne Krajevine Crne Gore. Đuro Šoć je bio upravitelj vojnih telegrafa i telefona. Sin Đura Šoća bio je dr Pero Šoć, ministar u nekoliko crnogorskih izbjegličkih vlada od 1917. do 1925. Godine.

Đuro Šoć je jedan od 44 (četrdest četvorice) političkih zatvorenika iz Centralnog kaznenog zavoda u Podgorici (Jusovača), koji su, u zatvoru, 1/ 14. oktobra 1920. godine, napisali i potpisali jednu Izjavu, u kojoj, između ostalog, govore i o nasilju izvršenim nad državnim suverenitetom, integritetom Crne Gore i identitetom crnogorskog naroda, kao i o nasilju nad institucijama crnogorskog pravnog i političkog sistema. U toj Izjavi govori se i o ništavnosti, nelegalnosti i nelegitimnosti, sazivanja, vijećanja i odlučivanja tzv. “Podgoričke skupštine” 1918. godine; terorisanju naroda od strane novouspostavljenih vlasti; o mučenju, zlostavljanju i maltretiranju političkih zatvorenika crnogorskih. U toj izjavi se navode i razlozi zbog kojih crnogorski zatvorenici prekidaju svaku dalju saradnju i kontakt sa okružnim sudom Kraljevine SHS u Podgorici, kojega smatraju nenadležnim i nezakonitim i naglašavaju da oni poštuju institucije crnogorskog pravnog i političkog sistema koje su nasilno suspendovane i ukinute.

On i brojni drugi crnogorski ministri, političari, oficiri, činovnici, svještenici, vojnici i drugi uhapšeni su i utamničeni u podgoričkom zatvoru “Jusovača” decembra 1918. godine. Službeni organ Kraljevine Crne Gore u egzilu “Glas Crnogorca”, Nej kod Pariza, br. 81 od 29. decembra 1919 / 5. januara 1920. godine, na strani 3 objavljuje “Spisak Crnogoraca, koje su srbijanske vlasti u Crnoj Gori odmah u početku zatvorile u Jusovači, podgoričkoj tamnici”. Radi se o spisku od 153 crnogorskih civilnih i uniformisanih ličnosti, koji su bili politički zatvorenici zato što su bili vjerni svojoj Domovini, Zastavi i Kruni. Na tom spisku nalazi se i Đuro Šoć. Uprava “Centralnog kaznenog zavoda u Podgorici” (“Jusovače”), u izvještaju br. 49, od 13. februara 1919. godine, po naređenju “Izvršnog narodnog odbora” tzv. “Podgoričke skupštine” dostavlja Andriji Radoviću spisak zatvorenika u podgoričkoj “Jusovači” zbog optužbe za učešće u Božićnom ustanku. Na tom spisku nalaze se imena i prezimena 125 crnogorskih političara, oficira, činovnika, svještenika, đaka, vojnika, učitelja itd. Među uhapšenim i utamničenim nalazio se tada i Đuro Šoć sa Ljubotina. Đuro Šoć je u podgoričkoj »Jusovači«, kao politički zatvorenik, tamnovao od kraja decembra 1918. godine do sredine 1921. godine. Bio je žrtva torture i nehumaninih postupanja od strane organa okupacionih vlasti u podgoričkoj »Jusovači«. Kad je pušten iz zatvora ostao je pod prismotrom i policijskim nadzorom režima. U izvještaju Načelnika podgoričkog Okruga Radovana Boškovića, poslatog 8. februara 1922. godine iz Podgorice načelniku Okruiga Cetinje, navodi se spisak lica za koje se tvrdi u tome aktu da su »glavni agenti Jovana Plamenca, Milutina Vučinića i komnanije, koji rade po njihovim instrukcijama i sa kojima stoje u stalnoj vezi«, pa se, između ostalih, za okrug cetinjski navodi i Đuro Šoć. Takođe, na jednom spisku zatvranih crnogorskih oficira, protivnika nasilne aneksije Crne Gore Srbije, pominje se i Đuro Šoć.

Visoki oficir crnogorske vojske Đuro Šoć umro je 1923. godine. Smrt i pogreb Đura Šoća zabilježio je emigrantski crnogorski list »Crnogorski Glasnik«, Detroit, SAD, br. 44, od 15. oktobra 1923. godine str. 4 u članku »Vijesti iz Crne Gore«. U tom članku veli se, između ostalog i ovo: »Prilikom pogreba pokojnog brigadira Đura Šoća bilo je oko 1.600 Crnogoraca, jedan kapetan prve klase, Kuč, koji živi u Podgorici, držao je govor na grobu pokojnikovu pred Ljubotinjskom crkvom. Između ostaloga rekao je kako ni ova braća pričaju, ove riječi: »Brigadiru Đuro, ti polaziš iz naše sredine; tvoje junačko i plemenito srce prestalo je da kuca; tebe više nema među živima, ali ti i ako si oči zatvorio i junačka usta sklopio da ne možeš govoriti, ti nijesi umro, ti ćeš, Đuro Šoću, vječno živjeti dok je ovih surih stijena i u njima mučenika; ti si se Đuro, kao čovjek, kao oficrir, kao pravi sin Crne Gore odužio sebi, domovini i narodu. Da smo mi svi, Đuro, sljedovali tvom viteškom primjeru, Crna Gora ne bi sada bila ovako ponižena, ovako pogažena, ovako porušena i prezrena«, navodi, uz ostalo, u nekrologu Đuru Šoću, emigrantski list »Crnogorski glasnik«.

 Sahranjen je u rodnom Ljubotinju. Bio je iskreni i stameni, martirijski i pregnantni crnogorski patriota i rojalista, borac za slobodnu i nezavisnu državu Crnu Goru.

(O komandiru Đuru Šoću viđeti i: Novak Adžić, “Brigadir Đuro Šoć (1861-1923)-Portret, “Lučindan” (glas Crnogorske pravoslavne crkve),  broj 12, godina VII, Cetinje, 12. jula 2004. O brigadiru Đuru Šoću, njegovom učešću u organizaciji Božićnog ustanka januara  1919. godine, hapšenju i robovanju u podgoričkom zatvoru “Jusovača” vidjeti: “Glas Crnogorca”, Nej na Seni kod Pariza, broj 81, od 23. decembra 1919; “Crnogorski glasnik”, Detroit, Mičigen, SAD, broj 44 od 15. okotbra 1923; Jovan Ćetković, “Ujedinitelji Crne Gore i Srbije”, Duborvnik, 1940; dr Dimitrije-Dimo Vujović, “Ujedinjenje Crne Gore I Srbije”, Titograd, 1962, prof. dr Dimitrije Dimo-Vujović, “Prilozi izučavanju crnogorskog nacionalnog pitanja”, Nikšić, 1987; prof. dr Šerbo Rastoder, “Skrivana strana istorije-crnogorska buna i odmetnički pokret 1919-1929”, Knj 1-4,  Bar, 1997. i Novak Adžić, »Politička suđenja u Crnoj Gori 1920-1940«, Cetinje, 2012).