ROVAČKA REPUBLIKA (22) Mrtvome komiti Miku Vlahoviću srpski žandarmi „razvrtali su vilice i pljuvali mu u usta”

Piše: Vladimir Jovanović

Više desetina teških robija, te pogibije iz druge polovine 1920-ih ustanikâ, planinskih gerilaca – komita, simbolički su označli posljednje neposredne refleksije pokreta Rovčana iz 1918. za PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE. Posebno su odjeknule smrti Mika Vlahovića, te braće Radoša (1885–1929) i Draga Bulatovića (1876–1929).

Po prilici rođenog 1882, Mika Vlahovića u sačuvanim dokumentima iz 1919. pominju kao podoficira crnogorskoga. Najmanje dva puta je ranjen u borbama sa Srbima. Sredinom 1922. vlasti Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca ga ucijenjuju na 20.000, oko godinu kasnije 25.000, konačno na 70.000 dinara. Tokom komitovanja izvjesno vrijeme se sklanja u Italiju i Albaniju, ali se povratio u Rovca.

Njegova pogibija se odigrala 18. septembra 1927. na planini Štitovu. Tu su tradicionalno stoku izdizali Rovčani i Piperi. Unitarističko glasilo „Slobodna misao“ iz Nikšića piše 25. septembra 1927. da je „u nedjelju poslije podne poginuo poznati odmetnik MIKO VLAHOVIĆ“.

„Potjerno odjeljenje sa narednikom Vujićem naišlo je u Rovačke Katune. Vlahović je sjedio pod jednim borom i čitao proglas federalističke omladine [omladine Crnogorske federalističke stranke]. Na pet koraka rastojanja pucao je Vujić. I od prve puške Vlahović je smrtno ranjen. Isljednik podgoričkog suda g. Radović izašao je na lice mjesta. Kod ubijenog nađeno je četiri dinara u gotovom“.

„POKOJNI VLAHOVIĆ U ODMETNIŠTVU JE BIO JOŠ OD DOBA AUSTRIJSKE OKUPACIJE; NIJE BIO PLJAČKAŠ, NITI DRUMSKI RAZBOJNIK”, piše ljevičarski „Radni narod“, a „pošto je Vlahović ubijen, nastao je pravi užas u katunima na Štitovu”. Komandir žandarmerije „sa družinom uhvatio je BOŠKA VUČINIĆA i strašno ga izudarao kundacima; njegovu ženu NOVKU probacili su kroz šake i udarali njome o vrata od kolibe; od zadobivenih ozljeda na leđima srušila se na zemlju, pa su je potom iskudnačili”.

Teško su od žandarma tada zlostavljani i Marko Milačić iz Rogama: invalid Mileta Vukanović, star 50 godina; Milija Vukanović, star 16 godina; Vojin Vukanović, star 14 godina; đevojčice od 10 godina Kosa Vukanović i Desanka Vučinić, te 7 godina stara Dara Vukanović, a „još nekoliko djece sitne, ispod 10 godina, ispremlaćivano je”.

„Svi tučeni su iz Opštine piperske, Sreza podgoričkog”, piše list. Žandarmi su „sve seljake iz okolnih katuna sjurili su za stokom”, navodi se, „postavili da čuvaju VLAHOVIĆA, oni ZAMETNULI KOLO, PJESMU I PUCANJE. Od tolike treske razbježala se stoka u bespuće i za dugo se nije mogla okupiti”.

„MRTVOME I IZREŠETANOME VLAHOVIĆU RAZVRTALI SU VILICE I PLJUVALI MU U USTA”, navodi pri kraju izvještaja „Radni narod”.

O posljednjim komitama, Radošu i Dragu Bulatoviću, tj. pojedinostima njihovih pogibija, zna se više u savremenoj javnosti. Obojica su komitovali punih 12 godina, najprije još protiv austrijske okupacije. Srbi sui h ubili 8. marta 1929. u selu Ravni, blizu Manastira Morača…

Među posljednjom grupom političkih zatvorenika, ukupno 45, pomilovanih dekretima iz proljeća 1934, nalaze se i Rovčani, pravosnažno osuđeni na robije, a jedan na smrt. Njih 40 je tada oslobođeno odmah, a njih 5 – tu su osuđenik na smrt, te još 4 crnogorska „odmetnika“ sa presudama na doživotne robije – pušteni su nešto docnije. Pomilovani su: Božo Bulatović, Bogić Bulatović, Mašan Bulatović, Miloš Vlahović, Dragiša Vlahović, Zaharije Vlahović, Tripko Vlahović, Đoko Vlahović, Radoš Vlahović, Milinko Vlahović, Pavle Vlahović, Srdan Šćepanović, Rade Bulatović, Ćiro Bulatović, Janko Bulatović, Radovan Bulatović, Milosav Bulatović, Mašo Bulatović, Vuksan Bulatović, Mato Bulatović, Milovan Bulatović, Savo Bulatović, Mašo Bulatović, Tomo Bulatović…

„Vojne intervencije, bombardovanja i paljenja Rovaca“, prema Stevanu Popoviću, „i pustoš koja je time izazvana, bacili su to pleme u krajnju bijedu i nevolju, što se osjećalo za vrijeme postojanja stare Jugoslavije. Teške poslijeratne prilike, privredna zaostalost ovog inače siromašnog kraja, bez puteva i mogućnosti makar kakve zarade, jer javnih radova nije bilo, nijesu Rovčanima obećavali ništa dobro u budućnosti“ („Rovca i Rovčani u istoriji i tradiciji”, Nikšić 1997, str. 224).

Znatan dio, ako ne jedno vrijeme i većina Rovčana na matičnoj, plemenskoj teritoriji, oružano se okupila 1942. u okviru „zelenaškog” bataljona, kojim je rukovodio brigadir Ivan Bulatović(njegovu fotografiju za objavljivanje ustupio mi je istoričar Srđa Martinović). Kako je napomenuto u ovome feljtonu, on se povratio 1938. u Crnu Goru.

Prema komunističkoj istoriografiji, „i mjesto da [Ivan Bulatović], kao stari orficir, prihvati položaj komandanta Komskog [partizanskog] odreda i time nastavi tradicije svojih predaka”, on je, naprotiv, organizovao oružanu formaciju – koja nije bila ni partizanska, ni četnička.

Kao crnogorski nacionalista, brigadir Bulatović, do svoje smrti – umro je prirodnim putem sredinom 1943. na Cetinju – bio u Štabu Lovćenske brigade generala Krsta Popovića. Njegovi glavni saradnici u rovačkome „zelenaškome” bataljonu su veterani ustanka iz 1918, osobito oficiri, poput Ananija Vlahovića, te Bogić Bašov Bulatović.

Iako su, opet prema komunističkoj istoriografiji, „u Rovcima postojali najbolji uslovi u Srezu kolašinskom za gerilu iz više razloga”, partizanska vojska tamo nije okupila iole značajan broj pristalica, a četnička organizacija, čiji je lokalni komandant Vuk Bećković, još manje.

Relativnoj nemoći partizana i četnika u Rovcima da i tu zapale bratoubilački požar, doprinijeli su, kako se nekada pisalo – „separatisti”, tj. veterani Rovačke republike. U aprilu 1942. u Međuriječje, na obodu Rovca, došao je i četnički komandant Pavle Đurišić, pokušao održati zbor; ali, „kod Rovčana nije naišao ni na kakav odziv i NAZVAO IH JE [ROVČANE] IZDAJNICIMA”, a „ROVČANI SU IZJAVILI DA NEĆE NIKOGA PUŠTATI [ČETNIČKE I PARTIZANSKE JEDINICE] PREKO NJIHOVE TERITORIJE”.

Ideološki protivnici „zelenaša”, uključujući komuniste, nijesu baš uvijek u kasnijim interpretacijama negirali da im je Komanda „zelenaškoga” Rovačkoga nacionalnoga bataljona ponekad diskretno izlazila u susret, makar zbog „plemenske solidarnosti”. Na primjer, Ananije Vlahović i Bogić Bulatović su uspjeli kod italijanskih okupacionih vlasti da oslobode komuniste iz Rovaca internirane u Baru: Jovicu Bulatovića, Živka Bulatovića, Miletu Jankovića, etc.

Uticaj i realna snaga „zelenaša” u Rovcima svakako je doprinijela da bratoubilački pokolji između partizana i četnika na području toga plemena u Drugome svjetskome ratu ne uzmu maha – takva situacija je približna onoj na teritoriji koju je, jedan vrijeme, kontrolisao Krsto Popović.

Rovčani su u prvoj Jugoslaviji, tokom postojanja u istoriografiji nazvane Rovačke republike, „doživjeli veća razaranja i poniženja nego pod austrijskom okupacijom”, a „zapostavljeni od svih režima stare Jugoslavije, Rovčani su postali najsiromašnije crnogorsko pleme“. Prema jednom tumačenju, „događaji u Rovcima u toku rata i revolucije [1941–1944] razvijali su se pod specifičnim uslovima, različitim od onih u ostalim djelovima Crne Gore”, a na to je, drugim riječima, svakako, uticalo i naslijeđe Rovačke republike.

(Kraj feljtona)

ROVAČKA REPUBLIKA (21) Masa naroda u Kolašinu svjedočila pogubljenju komite Milovana Bulatovića, kada je uzviknuo: „ZBOGOM CRNA (GORO)!“