Papa obnovio titulu Patrijarha Zapada, dok SPC osporava Crnoj Gori da ugosti poglavara Katoličke crkve

Priredio: V.J.

Iznenađenje ne samo u teološkim krugovima: ovoga mjeseca štampan službeni „Papski godišnjak” („Annuario Pontificio”) obnavlja jednu od istorijskih naslova poglavara Katoličke crkve — Patrijarh Zapada, tj. Patriarca d'Occidente.

Popis tutula pape Franja sada glasi: - Vikar Isusa Hrista; - Nasljednik prvaka Apostola; - Sommo Pontefice, vrhovni poglavar cijele Crkve; - Patrijarh Zapada; - Primas Italije; - Arhiepiskop (nadbiskup) i mitropolit (metropolit) rimske crkvene pokrajine: - Suveren države Vatikan; - Servo dei servi di Dio (Sluga slugu Božijih).

Titula Patrijarh Zapada rimskoga arhipastira u manjoj ili većoj mjeri je prisutna od 450. godine. Ukinuta je 2006, na početku pontifikata Benedikta XVI, jer je, tumači se, smatrao zastarjelom, stoga njezina upotreba da više nema smisla.

Titula Patrijarh Zapada podśeća na iskustvo prvog hrišćanskog milenijuma. Pet crkvenih prijestola starog hrišćanstva — Rim, Carigrad (Konstantinopolj), Aleksandrija, Antiohija i Jerusalim — uprkos različitim istorijama i duhovnim naglascima su koegzistirali u jedinstvenoj Crkvi, pozivajući se na jedno apostolsko predanje.

Taj period crkveni istoričari definišu kao Pentarhija. Pet prijestola su takođe priznali zajedničku odgovornost „za ortodoksiju vjere i upravljanje vaseljenskom Crkvom”.

Porijeklo definicijâ Pentrahije i Patrijarha Zapada povezano je sa raspadom antičkoga sistema zasnovanog na tri izvorna apostolska centra, Rimu i Antiohiji, oba je osnovao Sveti Petar, te Aleksandriji koji je osnovao Sveti Marko, Petrov učenik; kao i docnijim uzdizanjem Carigradske i Jerusalimske patrijaršije. Sa izuzetkom Rima, ostale četiri patrijaršije potpale su pod vlast Vizantije, tj. Istočnog rimskog carstva. Rim je, s druge strane, postao śedište sa vlašću nad teritorijama Zapadnog rimskog carstva.

Vizantijski car Teodosije II se 450. godine obratio pismom papi Lavu I, izričito ga oslovljavajući kao patrijarha za Zapad, što je prvi pomen u ovome svojstvu. Nakon što je Zapadno rimsko carstvo propalo 476. i Justinijan I proširio istočno zakonodavstvo na Rim pragmatičnom sankcijom od 554. godine, carski crkveni sistem Pentarhije je u potpunosti stupio na snagu.

I poslije Velikog crkvenog raskola 1054. godine, rimski episkop je zadržao titulu Patrijarha Zapada. I u tom svojstvu, među ostalim, papa Grgur VII je najkasnije početkom 1078. priznao prvu starocrnogorsku državu — Dukljansku kraljevinu, uvrstivši Mihaila Vojislavljevića u svome pismu red „požrtvovanih prijatelja Svete Crkve" i titulišući ga kao Kralja Slovena („Michaeli Sclavorum Regi”)…

Sada bi, kako se procjenjuje, obnavljanje zajedničkih istorijskih imenitelja izrazilo želju da se premosti jaz između Istoka i Zapada, Pravoslavne i Katoličke crkve.

Povrativši simboliku titule Patrijarha Zapada, sadašnji papa Franjo vjerovatno pokazuje želju da se postavi na isti nivo sa ostalim patrijarsima drevnih pravoslavnih crkava, nasljednica Pentrahije.

Još od Drugog vatikanskog koncila, koji je održan 1962-1965, katolički teolozi, posebno Jozef Racinger (kasnije Benedikt XVI), predlagali su decentralizaciju određenih prerogativa Rima i njihovo prenošenje na regionalne jurisdikcije Katoličke crkve. Umjesto monolitnog bloka, oni su predlagali pojavu „pomjesnih” crkava u zajednici sa Papom kao jakom figurom „u duhu efektivne sabornosti”.

Bio bi to patrijarhat „istočnoga tipa”, koji bi imao tu prednost što bi rimskom arhipastiru, nasljedniku na tronu Svetoga Petra, „vratio pravu harizmu služitelja zajedništva i oslabio njegovu ulogu apsolutnog monarha”. Iako je Drugi vatikanski koncil stvorio pomjesne biskupske konferencije, one nemaju nikakvu pravnu snagu, svaka od njih zavisi od Rima.

Naredne godine, 2025-te, obilježiće se 1700. godišnjica Nikejskog sabora — Prvog Vaseljenskog Sabora. To je mogući povod za novi ekumenski dijalog.

Sabor u Nikeji je prizvan 325. godine od cara Konstantina, a u njegovom radu je učestvovalo više od 300 episkopa sa Istoka i Zapada. Između ostaloga, Nikejski sabor je definisao poznati Nikejski Simvol vjere (grč. Σύμβολον τῆς Νικαίας, lat. Symbolum Nicaeum) koji dijele svi hrišćani do danas.

Papa Franjo je 6. maja 2022. predložio da se iskoristi prilika nastupajuće godišnjice Nikejskog sabora za novo okupljanje i početak sa „čistog lista”. Tim prije što će 2025. godine svi hrišćani Vaskrs slaviti istoga dana, u neđelju 20. aprila.

Želju za zbližavanjem istakao je i vaseljenski patrijarh Vartolomej, koji je u odličnim odnosima sa papom Franjom. Patrijarh je nedavno kazao da „molimo Gospoda da zajedničko proslavljanje Vaskrsa koje ćemo imati sljedeće godine ne bude samo srećna koincidencija, slučajan događaj, već početak određivanja zajedničkog datuma za njegovo godišnje obilježavanje od strane istočnog i zapadnog hrišćanstva", te da je „ova težnja posebno značajna u svijetlu predstojeće 1700. godišnjice sazivanja Prvog Vaseljenskog Sabora u Nikeji, iduće, 2025. godine”.

Vartolomej je dodao: „Optimisti smo, postoji dobra volja i želja s obje strane. Jer, zaista je sablasno slaviti odvojeno jedinstveni događaj jednog Vaskrsenja jednog Gospoda!”

Ali, ovakav pristup očigledno neće uticati na neke crkve i na Zapadu i na Istoku.

Za protestantske zajednice nastale u reformaciji od 16. vijeka izdvajanjem iz Katoličke crkve, pojam Patrijarha Zapada nema nikakvo značenje. Osim što se danas pojam „Zapad” odnosi na kontekst koji nije ograničen samo na Zapadnu Evropu, kao u doba Vizantije, već se proteže i na obje Amerike, do Australije i Novoga Zelanda, očigledno je da se „Zapad” ne može koristiti za definiciju patrijaršijske teritorije.

Na drugoj strani, Moskovska patrijaršija, koja nije dio istorijske Pentrahije, ali ima pojedinačno najbrojniju pravoslavnu pastvu i dobrim dijelom je slijede još neke manje jurisdikcije poput Patrijaršije Srbije (SPC), već skoro šestu godinu prebiva u jednostrano proglašenom raskolu sa svojom Majkom-Crkvom Vaseljenskom patrijaršijom, rušeći milenijumski poredak Svete Pravoslavne Crkve i razvijajući sektašku doktrinu o krvoločnom vođenju „svetog rata”.

U pogledu Crne Gore, kojoj su tokom milenijumske istorije i državni i vjerski suverenitet priznavali i Papa u Rimu i Patrijarh u Carigradu, illustrativan je slučaj Jakova MIlatovića.

On je u svojstvu predśednika Crne Gore 7. marta o.g. u Vatikanu papu Franja pozvao da pośeti Crnu Goru, „što bi predstavljalo iskorak u produbljivanju odnosa Crne Gore i Svete Stolice”.

Međutim, iz Crkve Srbije su, nezvaničnim kanalima, osporili suverenitet Crne Gore tj. Milatoviću u svojstvu šefa države u pogledu dozvoljenog radijusa kontakata sa Svetom Stolicom; a isto bi se odnosilo i na poziv Vaseljenskom Patrijarhu da pośeti Crnu Goru.

Milatoviću su sa srpskih portala — „iz izvora bliskih SPC” — poručili:

- „da se njegov poziv može smatrati mlaćenjem prazne slame”

- da bi „Milatović kao vjernik SPC morao znati kako njegov poziv za papinu pośetu Crnoj Gori nema nikakvu validnost, a ni značaj”

- i da „poziv papi Franju za pośetu Crnoj Gori može uručiti isključivo srpski patrijarh Porfirije”.