Budžetski prihodi i druge bajke

Za Antenu M piše: Ana Nives Radović

U mitovima i bajkama herojima pripada trijumf, zmajevi bivaju poraženi, a blago se, na kraju, vraća narodu. Ministarstvo finansija Crne Gore, sudeći prema načinu na koji konstruiše javnu komunikaciju, svoju fiskalnu priču oblikuje upravo po toj strukturi, iako u savremenom ekonomskom kontekstu, zmajevi nijesu metaforičke sile zla, već budžetski deficiti, strukturne slabosti i neostvareni prihodi, „blago“ se više ne dijeli, već se sve češće pribavlja kroz zaduživanje, a heroji, ukoliko ih uopšte ima, moraju da se suoče s realnošću koja ne priznaje političke narative. Građanima, u toj konstrukciji, ne ostaje ništa osim pažljivo doziranog „opreznog optimizma“ i izostanka onog najosnovnijeg – istine koju bi brojke trebalo da pokažu.

Postoji razlika između privremene fiskalne devijacije i sistemske konstrukcije neistine. Ova druga, nažalost, postaje prepoznatljiv obrazac djelovanja pomenutog resora, koji, suočen s ozbiljnim zaostatkom u realizaciji ključnih budžetskih prihoda, pokušava da pažnju javnosti preusmjeri sa precizno brojčano izraženog odstupanja od plana na selektivna i irelevantna poređenja sa prethodnom godinom.

Ovo nije sporno samo sa aspekta transparentnosti, već je riječ o institucionalizaciji fiskalne netačnosti i to na način koji sofisticirani čitaoci neće prepoznati kao tehničku grešku, već kao svjesnu političko-komunikacijsku operaciju čiji je cilj zamućivanje osnovne istine, a to je da budžetski prihodi ne prate projekcije jer su projekcije bile ekonomski neutemeljene.

Prema zvanično pribavljenim brojkama, realizacija budžetskih prihoda u junu 2025. godine, u trima najvažnijim kategorijama, koje obuhvataju PDV, akcize i doprinose na zarade, manja je za ukupno 19,4 miliona eura u odnosu na plan. Planirani prihodi od naplate PDV-a za prvih šest mjeseci ove godine iznosili su 126 miliona eura, dok je realizovano 115 miliona, što predstavlja manjak od 8,23%. Kod prihoda od akciza, plan je bio 40 miliona eura, a ostvareno je 35,7 miliona, što znači da nedostaje 10,71%. Što se tiče doprinosa, planirana naplata iznosila je 33,5 miliona, a realizacija 28,5 miliona, odnosno bilježi se zaostatak od 14,78%.

Ne uspijevajući da demantuje bilo što od navedenog, jer je riječ o zvaničnim podacima, Ministarstvo finansija pokušalo je da relativizuje problem ukazivanjem na rast u odnosu na prethodnu godinu, kao da se budžetski planovi izrađuju na osnovu prošlosti, a ne na osnovu konkretnih fiskalnih ciljeva. Takav pristup je pokazatelj konceptualnog nerazumijevanja, a reklo bi se i potpunog prezira prema osnovama budžetskog upravljanja.

Još jedan pokušaj retoričke manipulacije ogleda se u insistiranju na bruto prihodima, uz ignorisanje činjenice da je neto naplata ono što ima fiskalni značaj. Ministarstvo se poziva na rast „bruto PDV-a“, dok istovremeno priznaje da je njegov povraćaj u junu bio veći za 6,4 miliona eura nego prethodne godine. Ukratko, u budžetu je manje sredstava nego što bi bruto brojka sugerisala. Nije u pitanju tehnička fusnota, već suštinski fiskalni problem.

Slično se dešava i kod doprinosa, gdje su projektovane brojke evidentno nerealne, s obzirom na prethodno političko umanjenje doprinosa za PIO u okviru filozofije “Evropa sad 2”. Jasno je da je, nakon što su doprinosi prepolovljeni, pokušaj da se taj gubitak nadoknadi većim PDV-om i akcizama bio zasnovan na optimističkom modelu koji nije imao empirijsko utemeljenje.

Najopasniji aspekt ovakvog fiskalnog narativa jeste pretvaranje budžetskog plana u aksiom, jer se, umjesto da bude podložan provjerama, testiranju i korekciji, koristi kao politički štit i sredstvo delegitimizacije svake javne kritike, pa otud i nimalo suptilan pokušaj ministarstva da medije optuži za „neetičko izvještavanje“, pozivajući ih da koriste isključivo „zvanične podatke“. Ironija je u tome što upravo zvanični podaci potvrđuju da budžet odstupa od plana, jer plan nije bio fiskalno održiv.

Kada se greška u vođenju fiskalne politike prizna i koriguje riječ je o profesionalnom odnosu. Kada se retorički zamagljuje u pitanju je potpuno odsustvo osjećaja za odgovornost.