Lovćenski feniks

Viša je gora od gore najviša Lovćen planina Narodna pjesma

Autor: Milorad Popović

Evropska unija je najveća civilizacijska i politička idejaod vremena Arisotela. Jer samo ujedinjena Evropa može u budućnosti spriječiti ponavljanje pošasti imperijalizma i totalitarizma, koje su se događale svakih trideset-četrdeset godina, od Francuske revolucije i Napoleonovih ratova, do  boljševizma i nacifašizma, i današnjih hibridnih režima. Aktuelna ruska agresija na Ukrajinu i povratak Donalda Trampa na vlast u Americi, još jedna su prijetnja miru i demokratiji, ali posmatrajući političke procese kroz prizmu dugog trajanja dosadašnja iskustva nas podučavaju da su svaki imperijalizam i svaka diktatura neslavno završili, i nakon toga su seuvijek događali pomaci u sferi demokratije i ljudskih prava. Zato je važno, danas i ovdje, pored otpora velikosrpskom hegemonizmu i prepoznavanjugeopolitičkih inercija, jačati kulturu ljudskih prava – kulturne institucije, asocijacije, inicijative – pronalaziti kreativna rješenja u snaženju nacionalne i državotvorne svijesti, samopouzdanja i samopoštovanja Crnogoraca, i ostalih građana koji su pod raznim pritiscima zboglojalnosti nezavisnoj, građanskoj Crnoj Gori.

Na koncu,  priča o crnogorskoj milenijumskoj borbi za opstanak koja je protkana i mističkim emanacijama: čudesnih povrataka iz dugih perioda  anarhičnosti i tribalističkih sukoba na veliku istorijsku pozornicu,temeljili su se na jednoj vrsti fatalizma, o višem smislu svekolikih  podviga protiv višestruko nadmoćnijeg neprijatelja. Ove storije isticane su u govorničkim i pjesničkim stilskim figurama, na sjednicima, narodnim svečanostima, u deseteračkim pjesmaricama i književnim kratkim formama, kao što su  primjeri čojstva i junaštva. Koliko je dramatična i intezivna pretpolitička scena Crne Gore, koja se tiče njenog političkog i nacionalnog statusa može potvrditi i autor ove knjige, koji je u periodu od samo trideset sedam-osam godina preživio toliko „istorije“ koliko se u nekoj  državi Srednje i Zapadne Evrope, ne dogodi za trista godina. Od prvih kriza nakon Titove smrti, Miloševićeve Antibirokratske revolucije, pada komunizma i povratka višepartizma, rata u okruženju, međunarodnih sankcija, Đukanovićeva otklona od velikosrpske politike, obnove nezavisnosti i ponovnog pokušaja državnog udara 2016. godine, te  klerofašističke revolucije, i ponovnog povratka na vlast velikosrpske koalicije u avgustu 2020. godine, i ponovnog povratka velikosrpske dominacije u Crnoj Gori. 

Tako će Crnogorci, barem još jednom,  morati proći kroz spoznajnu, društvenu i političku katarzu – odbaciti svjetonazore i ideologije dvadestog vijeka, koji su Crnu Goru tretirali kao provincijski entitet, na ovaj ili onaj način –   da bi se obnovio onaj slobodoištući genij, koji je pretrajavao i u nemogućim uslovima. Genij ove malobrojne ljudske zajednice, za koju Volter kaže da  liči na mravinjak, nestajao je i ponovo se budio, poput mitske ptice Feniks, čija crvena i žuta boja označavaju vatru i sunce, kao i crnogorska državna zastava, koju su,  okrenutu mističnoj planini Lovćen, s jednakom smjelošću i visprenošću nosili Ivan Crnojević, legendarni Ivanbeg, Sveti Petar Cetinjski, Njegoš, knjaz Danilo, vojvoda Mirko, kralj Nikola, Nikac od Rovina, Novak Ramov i Novak Milošev, Miljan Vukov, Marko Miljanov, božićni i trinaestojulski ustanici, Krsto Zrnov i Sava Kovačević. Svaki drugi scenario, koji smišljaju i sprovode neprijatelji crnogorske države i nacije,  lišen jedubljeg istorijskog smisla i razloga koji je ovaj entitet održavao više od jednog milenijuma.

Većina evropskih zemalja i nacija nemaju svoju „svetu planinu“. Crna Gora ih ima dvije: Rumiju i Lovćen. Oko kojih su se, zapravo stvarali mitovi i legende o njenom trajanju i slobodi. Kult Rumije  datira još iz prethrišćanskog doba; na vrhu planine sahranjena je harizmatska ličnost plemena Labeati, na tradicionalan način pod tumulima. Plato na kojemu je bio sahranjen pokojnik u kamenom sanduku nasut je kamenjem. Humka je uvećavana decenijama i vjekovima, jer plemenici koji su poštovali ovaj kult donosili su na određeni datum kamenje i ostavljali ga na postojećoj gomili. Krajem 10. vijeka tumul je, u ritualnom i kultnom smislu, hristijanizovan. Crkvena jerarhija je uspostavila njegovu duhovnu simbiozu sa kultom Svetog Vladimira,  koji je pogubljen u Prespi. 

Vladimir, knez Dukljanski, krajem 10. vijeka, u bici s vojskom bugarskog cara Samuila, na rijeci Bojani, 997. godine, poražen je i zarobljen. Zatočen je u Prespi, Makedonija, gdje je bio Samuilov dvor. Kosara, lijepa careva kćer zaljubila se u Dukljanina, i uz očev pristanak, vjenčala se s Vladimirom. Mladi par se vratio u Duklju, a poslije Samuilove smrti 1014. godine, njegov nasljednik Vladislav, kojemu je smetala popularnost  dukljanskog kneza, pozvao ja  ga je uposjetu, i kao znak prijateljstva poslao mu je zlatni krst. Sumnjajući u Vladislavljeve namjere Vladimir traži da mu pošalje drveni krst, jer „na njemu je Spasitelj razapet“. Bugarski car, koji je bio bogumil, šalje mudrveni krst s tri kaluđera, i čim je Dukljanin prispio u Prespu, naredio je da ga ubiju pred crkvom sa krstom u rukama.

Kosara je njegovo tijelo prenijela u manastir Prečista Krajinska na obroncima Rumije, gdje se zamonašila pod imenom Teodora, i ostavila amanet da je sahrane u manastiru, pored moštiju svog ćovjeka. Mošti svetog Vladimira počivale su Krajini do 1215. godine, a onda su prenijete u Drač, gdje je proglašen za nebeskim zaštitnikom ovog primorskog grada u Albaniji. Nakon toga su Vladimirove mošte prenesene u Elbasan, pošto je albanski velikaš Kralo Topi 1383. godine sagradio manastir Svetoga Jovana. Kult Svetog Vladimira, vjekovima su poštovali Crnogorci, Albanci, Makedonci, Bugari i dalmatinski Hrvati.

Stoljećima su na Trojičindan, Crnogorci i Albanci, pravoslavci, katolici i muslimani,  iznosili  srebrom okovani drveni krst Svetog Vladimira, koji je još iz turskog vremena čuvan u familiji Andrović iz Bara. Ovaj vjekovni ritual prekinut je 2005. godine, kada je Amfilohije Radović, mitropolit srpske crkve, naredio da se helikopterom vojske Jugoslavije, na vrhu Rumije, silom nasramotu, donese limena crkva, i tako devastira ovo kultno mjesto koje je po svom značenju trebalo biti upisano u svjetsku kulturnu baštinu.

Propašću Vojislavljevićke i Balšićke Duklje/Zete,  državni i duhovni centar iz podrumijskog kraja seli se u podlovćensko gorje. Tako vremenom rumijski kult postaje lokalni, za područje Bara i Ulcinja, koje je bilodio osmanske imperije, do januara 1878. godine, kada ulazi u sastav Knjaževine Crne Gore. Elem, krajempetnaestog vijeka, Gospodar Ivan Crnojević, vladar renesansne kulture, povlačeći se pred Turcima, stiže na Cetinje. Na pustom kraškom polju podno Lovćena,pored svog dvorca sazdao je 1484. manastir posvećen Rođenju Bogorodice. U manastiru je, s Oboda Crnojevića, donio i štampariju kupljenu u Mlecima, A onda će Ivanov sin Đurđe, potkraj 1493. godine, tri godine poslije očeve smrti, dovesti čuvenog tipografa Makarija sa osam štampara, koji su olovnim slovimatiskali Oktoih petoglasnik, prvu knjigu u južnoslovenskim zemljama. Tako su u stvaranju novog nacionalnog mita paralelno  u svijesti slobodnih gorštaka zajedno rasli Cetinje i Lovćen.

U spomen Ivanbega, zaravan ispod dva najviša vrha  Lovćena, Štirovnika i Jezerskog vrha,  gdje se njegov konj napojio vodom, nazvano je Ivanova korita. Prema pričanju starosjedioca otkad se Ivanov konj napojio,„živa voda“ na Koritima više nikad nije presušila. Vremenom se simbolika planine, koja je pored Cetinja,natkrilila Kotor i Budvu, toliko  umnožavala da je dobilaznačenje nacionalnog Olimpa ili Ararata. Crnogorci su useoskim kolima, ali na velikim narodnim proslavamapjevali: „Lovćen nam je oltar sveti/u njega smo svi zakleti/ u njega samo vjerovali/ i vazda mu vjerni vili…“ Pečalbari iz Stare Crne Gore, koji su početkom dvadestog stoljeća, brodovima iz Kotora kretali put  obije Amerike, okrenuti prema planini, pozdravljali su  mašući svojim crveno-crnim okruglim kapama: „Zbogom Lovćene, zbogom kućo moja“.

Najviši duh Crne Gore, Radivoje Tomov Petrović Njegoš, u monaštvu nazvan Petar, po svom harizmatičnom stricu, Svetom Petru Cetinjskom, djetinjstvo je proveo čuvajući ovce na padinama Lovćena. Mladi Rade Tomov rastao je s pričama opaganskim bogovima, mitskim precima, vukovima ivilama nagorkinjama, ljekovitim biljkama, zmajevima,  đavolima, vjedogonjima, morama i zduhačima, rođenim u crvenim košuljici, te o pećinama, jezerima, izvorima, sniježnicama. Posebno su ga zanosile priče o vukovima i vilama.

Maštoviti mladi Radivoje je smislio priču, koju će kasnije stilizovati i obraditi arhimandit Dionisije Miković, o tome kako je vuka, simbola slobode i neustrašivosti – kojega su Crnogorci smatrali jednom vrstom mitskog pretka – njegov stric, kojega su Crnogorci još za života zvali „Sveti“, preobratio u poslušnog  čuvara stada ovaca.  Prije toga je kurjak Paštrovićima oteo jednu ovcu, „naprtio je na rbat“, i krenuo s njom prema Lovćenu. Harizmatik cetinjski, koji je bio krenuo u manastir Maine, viknuo je: „O vuče,  tako ti presvetog Božjeg imena, donesi mi tu ovcu živu.“ Kurjak se povrnu, i spusti svetitelju ovcu pred noge. Vladika pozva ženu čija je ovca ukradena, i naredi joj da vuku dadne komad pogače. Onda se Sveti Petar okrenu predatoru: „Nikada više nemoj nasrtati na moje brave, nego im ti budi čoban i čuvar od drugih vukova. Kad ogladniš naći ćeš u onoj kući hljeba.“ Odnos Crnogoraca prema vukovima vidi se i u tome što postoje desetine različitih oblika imena i prezimena koje seizvode iz imena ove totemske životinje, pa su i likovi u Gorskom vijencu: Vuk Mandušić, Vuk Mićunović, Vuk Borilović, Vuk Tomanović, Vuk Marković, Vuk Raslapčević, Vuk Lješevostupac, serdar Vukota, Vukota Mrvaljević.

Rade Tomov je morao navoditi ovce prema dalekimublovima i kamenicama, jer su izvori, „žive vode“, presušili kad je vila s Komova javila Lovćenskoj vili da otvori još nekolika izvora na Lovćenu. No, glas komske vile se raspuknuo i njenoj posestrimi se učinilo da je rekla „zatvori izvore“. Od onda na Lovćenu nema onoliko živih voda koliko je bilo u doba Ivanbega Crnojevića, niti je toliko gusta šuma: kad je spretan momak s grane na granu mogao s vrha planine doći do Cetinja.  

Budući pjesnik Luče mikrokozma navodio je brave iprema Vilinim gredama, o kojima su mu Primorci, zidari, koji su gradili njihovu porodičnu kuću na Njegušima, pripovijedali: da su se niz njih obestrvili grčki majstori iz Tesalije. Grci su se bili toliko osmjelili da su uprkos upozorenjima mještana počeli tesati  kamen na staništu vila, pa su ih čarobnice, nagorkinje,  zajedno s kamenjem strovalile u provaliju. S padina Lovćena, mladi čobanin Radivoje, prije nego što ga je stric pozvao u Cetinjski manastir da ga opismeni, dugo je u daljiniposmatrao i pećinu Vilinicu, koja je u gredama Pestingrada, u blizini Velikih Zalaza, iznad morske obale. U njoj  je boravila vila Alkina, nakon što ju je Posejdon protjerao s Olimpa. Alkina je čuvala stada i čobane na lovćenskim katuništima, od gromova, vukova, snjegova i oluja, i pjevala: „ Mene je gora rodila/ u zelen list me povila/ jutarnje rosa padala/ mene je vilu dojila,/ Od gore vjetrić puvao/  mene je mladu njihao.“ Alkina je u isto vrijeme  pratila mornare, i upozoravala ih da se čuvaju gnjeva Posejdonovog, koji bi na njihove brodovenavrnuo silovite vjetrove. 

Mali Radivoje je još slušao  priče i o crnom ovnu, demonu koji mami čobane prema stranputicama i jamama bezdanicama, zmajevima čiji konji galopiraju po nebeskom svodu. Njegoševu očaranost planinom koju su Mleci zvali i Monte Stela, Planina Zvijezda, pjesnik pokazuje i tako što  Gorski vijenac počinje Skupštinom uoči Trojičina dne na Lovćenu. Njegoš kroz usta serdara Radonje, njegovog plemenika s Njeguša, opisujepoložaj, ćudi i  ljepotu crnogorskog Olimpa.

Vidite li čudo, Crnogorci!

Prisuka sam pedeset godinah,

na Lovćen sam vazda ljetovao,

izlazio na ovu vršinu;

sto putah sam gledao oblake

đe iz mora dođu na gomile

i prekrile svu ovu planinu,

otisni se tamo ali tamo

s sijevanjem i velikom jekom

i s lomljavom strašnijeh gromovah;

sto putah sam ovđena sjedio

i grija se mirno sprama sunca

a pod sobom munje i gromove

gleda, sluša, đeno cijepaju;

gleda jekom grada stravičnoga

đe s podamnom jalove oblaci – 

al' ovoga čuda još ne viđeh!

Vidite li, ako boga znate

Koliko je mora i primorja,

Ravne Bosne i Hercegovine,

Arbanije upravo do mora,

Koliko je naše Crne Gore,

Sve je oblak pritiska jednako,

svud se čuje jeka i grmljava,

svud ispod nas munje sijevaju,

a nas jedne samo sunce grije,

i dosta je dobro prigrijalo,

ka' je ovo brdo vazda hladno.

Lovćenski kult je rastao i umnožavao se sa snaženjem ideje slobodne Crne Gore. Stoga je i u narodnoj pjesmi Lovćen – najviša gora od gore – iako su gledajući nadmorsku visinu od njega viši vrhovi Durmitora, Komova, Orjena, Prokletija, Pivske planine… Zatoserdar Radonja s Jezerskog vrha vidi, „koliko je mora i primorja,/ravne Bosne i Hercegovine,/Arbanije upravo do mora.“. Jedino još Ararat za Jermene ima  takvo sudbinsko  značenje: vrhovi ove planine, koja je simbolnjihove slobode i nezavisnosti, oslikan je u sredini jermenskog grba.Zato Njegoš, iako za života u narodunije imao harizmu i poštovanje poput svojega strica, kojega je on proglasio za svetitelja Crnogorske pravoslavne crkve, na samrtnoj uri ostavlja amanet rodbini i glavarima: „Kad umrem kopajte me na Lovćen,kod nove crkve.“

Simbolika Jezerskog vrha  se još više umnožavala značenjima  nakon Njegoševe smrti: srazmjerno narastanju svijesti o genijalnosti pjesnika Gorskog vijenca. Vrhovi Lovćena, Jezerski vrh i Štirovnik, u dvadestom stoljeću dobijaju i izvancrnogorsko značenje. Prema pisanju Cetinjskih novina i zagrebačkog Obzora, u vrijeme okupacije Crne Gore u Prvom svjetskom ratu, Beč je namjeravao da na Štirovniku, podigne ogroman spomenik u slavu osvajanja ovog „Girbratara Adrije“. Na balčaku mača bili bi inicijali ćesara F. J. I. a  na maču datum 11. 01. 1916, kad je osvojen Lovćen.  Skora propast crno-žute monarhije nije dozvolila Beču da na najvišoj koti Lovćena postavi spomenik koji označava njihovu dominaciju. Ali, jeste AleksandruKarađorđeviću, koji je pozvao Ivana Meštrovića da mu povjeri izgradnju mauzoleja Njegošu, na mjestu kapele koju su bili ruinirali gromovi, što često udaraju na vrh planine.  

Ipak, štedljivi kralj Države SHS – zbog finansijskih razloga ili na nagovor Srpske pravoslavne crkve – odustao je  od aranžmana s Meštrovićem, koji je nacrt mauzoleja prezentirao na izložbi u Njujorku. Stoga je odlučio da sruši staru kapelu – koju je bio projektovao sâm Njegoš –  i sagradi novu, drugačijih dimenzija, i na drugom mjestu, desetak metara udaljenu od prvobitne građevine. Kao znak novog nacionalno-državnog poretka, u sredini novoizgrađene Njegoševe kapele, na velikom svijećnjaku ugraviran je monogram Aleksandra Karađorđevića,  a dan prenošenja Njegoševih kostiju, koje su privremeno bile pothranjene u Cetinjskom manastiru, 21. septembar 1925. godine, proglasio  je za državni praznik. Kralj Aleksandar je, da bi pritvrdio dominaciju svoje dinastije, za koju je vjerovao da će trajati vječno, crkvicu na Jezerskom vrhu posvetio  Svetom Đorđu, krsnoj slavi Karađorđevića – umjesto Svetom Petru Cetinjskom – a na dovratniku je uklesano da je sagrađena u čast rođenja prijestolonasljednika Petra, koji će biti posljednji jugoslovenski kralj.

Povodom stogodišnjice Njegoševe smrti, Odbor za proslavu, koju je 1951. godine, organizovala vlast Socijalističke republike Crne Gore, pokrenula je pitanje podizanja novog spomenika na Lovćenu. I ponovo su se, preko ambasadora Jugoslavije u Vašingtonu, obratili Ivanu Meštroviću, koji se prihvatio nove narudžbe, s obrazloženjem da  njega, kao i Njegoša, inspirišu „pravda, sloboda, dostojanstvo čovjeka i naroda“.

Nakon pada titoističke vlasti u januaru 1989. godine, više od tri i po decenije, vodi se neprekidna propaganda da se sruši Njegošev mauzolej, te da Njegoševe posmrtne ostatke ponovo sahrane u crkvi koja bi bila kopija „Aleksandrove kapele“. Ili, pak, pošto se oblik Lovćenske Kape više ne može promijeniti, da se u okviru sadašnjeg mauzoleja sagradi crkva, što bi unekoliko bilo u skladu sa njihovom dosadašnjom devastacijom sakralnih kulturno-istorijskih spomenika koji su više od jednog stoljeća u posjedu Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Ni Amfilohijeva smrt, kojemu je bio životni zavjet da poslije skrnavljenja hiljadugodišnjeg kultnog mjesta na Rumiji, i na Lovćen postavi simboličku dominaciju Srba i Srbije, nije utišala zahtjeve za ponovnom gradnjom Aleksandrove kapele. Svremena na vrijeme, od strane velikodostojnika SPC, srpskih političara i njihovih medija, pokreće se pitanje ponovne gradnje kapelice ktitora Aleksandra Karađorđevića.

Drugo poglavlje Gorskog vijenca predstavlja Skupštinu o Malom Gospođinu dne na Cetinju, koje se – prije nego što je dobilo ime po istoimenoj rijeci, koja je porinula u zemlju – zvalo Lovćenski Dolac. Petrovići Njegoši su od Crnojevića naslijedili ime Cetinja i grb, koji je i danas simbol Crne Gore. Njegoš je iz praktičnih, ali i simboličkih razloga, kamenje renesansnog Ivanbegovog dvorca ugradio u temelje svoje Biljarde, koja je nadomak tog srušenog srednjovjekovnog zdanja. 

Uprkos svemu, Ivanbeg je centralna ličnost u istorijskim spisima Petrovića Njegoša: vladike Vasilija i Petra Prvog, kao i u spjevovima Njegoša i kralja Nikole. Kralj Nikola je sagradio ljetnje rezidencije na Rijeci Crnojevića i Ivanovim koritima. Povezanost Gospodara Iva, kako su ga zvali Crnogorci, koji su vjerovali da je on njihov mitski predak i Petrovića Njegoša – pogotovo prije širenja Kosovskog mita – simbolička je, supstancijalna i sudbinska. (Posljednji vladar iz dinastije Petrović Njegoš, kao i potonji Crnojević, Ivanov sin Đurađ, okončali su život kao prognanici.) Danas u manastiru koji je podigao – kako ga nazva Marijan Bolica u svom zapisu o manastiru 1624. godine – „slavni gospodin knjaz Ivan Crnojević“ – stoluju kaluđeri koji „metodičnom organizacijom zaborava“, posjetiocima ovog svetilišta,  iskrivljuju istorijsku istinu ili „ispiranjem mozga“ brišu svako sjećanje. Uz to,neprijateljski se odnose prema Cetinjanima, potomcima onih koji su vjekovima branili Manastir, kao simbol crnogorske voljnosti i slobode, a danas se odupiru vulgarnoj svetosavskoj srbizaciji autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve.

Dakle, Lovćen i Cetinje su, kao i one dvije glave orla na grbu Crnojevića, nerazdruživi su simboli crnogorske samobitnosti i njenog oslobodilačkog genija. U Cetinjskom manastiru, tom nacionalnom panteonu,pripadnici Srpske pravoslavne crkve su, u dugovremenom, brutalnom i razuđenom planu denacionalizacije i obezduhovljenja, pored svega ostalog, de facto zarobili ćivot Svetoga Petra Cetinjskog. Cetinjski manastir je postao centar velikosrpskog ekstremizma, pa  Crnogorci suverenisti, koji popularišucrnogorsko pravoslavlje, petrosavlje a ne svetosavlje,nijesu dobrodošli u Manastir. 

Kad bi se nekim slučajem Sveti Petra Cetinjski mogao podići i vidjeti kako se njegovo ime koristi protiv crnogorske nacionalne samobitnosti i državne mezavisnosti, sve kaluđere iz Cetinjskog manastira i mitropolije, zajedno  s Amfilohijem i Joanikijem, protjerao bi  daleko i od Cetinja iza granica Crne Gore.(Francuski pukovnik Vaiala de Somier, komandant i guverner Kotora, koji je pregovarao s vladikom, opisuje njegov karakter: „Ali neka ga ko samo ne naljuti, neka ga ne izazove da pokaže prelat… jer tada ispolji svoj gospodarski karakter i gordost, njegov despotizam naoružan svim sredstvima.“) Petar Prvi je kao državnik, vojskovođa, politički strateg i mislilac,  jednako kao francuskom pukovniku  bio  dojmljiv i Somierovom komandantu, slavnom Napoleonovom maršalu Marmonu, glavnom guverneru Ilirskih pokrajina.

Iz sadašnje perspektive, s obzirom na stanje duha suverenističke opcije, mnogi imaju sumorne prognoze o opstojnosti građanske, prozapadne Crne Gore i crnogorske nacije. No, njegoševski raison d'etre, „neka bude što biti ne može“, neumrli je metafizički agens, poput crveno-žute mitske ptice feniks, koja – kao i boje crnogorske zastave – označava vatru i sunce. Crna Gora je evropski feniks, koji u svom gnijezdu umire od sopstvenog plamena, pa iz pepela nastalog nakon sagorijevanja rađa  novi život. Njegoševski rečeno,„vječna zublja vječne pomrčine“. 

Svakom novom Feniksu  životni ciklus,  u najmanju ruku, traje nekoliko stotina godina. Autor ovih redova i sâm je bio svjedok jednog rađanja Crne Gore, u političkim okolnostima koji su se naizgled doimalibeznadežno, poslije završenih ratova u ex Jugoslaviji, kad su svi u svijetu – i većina u samoj domovini – Crnu Goru bili prepustili Slobodanu Miloševiću.

Trajanje ove miske ptice u našem dobu kratko je trajalo jer se vatra zapravo nije bila ni  razgorjela. Ali, ona će ponovo buknuti onom starom snagom – kako je gorjela – u prekidima – od vremena  arhonta Petra, kneza Vladimira, Bodina i Mihaila, Ljetopisa barskog, Balšića,Crnojevića, Petrovića Njegoša, komita i partizana, do državotvornog pokreta s kraja prošlog stoljeća, ponovoće se razgorjeti, iz tog vjekovnog pepela sagorenog od veličanstvene vatre slobodoištućeg otpora koji se prenosio s generacije na generaciju. 

Jer, „vječna zublja vjećne pomrčine/ nit dogori niti svjetlost gubi“, trajni je lajtmotiv, razlog postojanja i opstojnosti crnogorske slobode, čiji su  kulturni i duhovni simboli Cetinje i Lovćen, i njihovi mitski žitelji – Ivanbeg Crnojević i Sveti Petar Cetinjski.

Gospodar Ivo Crnojević i Sveti Petar Cetinjski čuvaju taj plamen trajanja, koji je neugasiv, i kad većini moždaizgleda da će se konačno ugasiti. Gospodar Ivo, više od pet stoljeća spava na stijeni, u  širokoj pećini ispod Obodnika, gdje je prvo donio štampariju, čija će slova i ornamenti prosvijetliti njegove potomke. Vila koja nad Gospodarom Ivom uvijek bdije,  kadgod Crnogorcima prijeti pogibija i nestanak, probudi ga i on je pretvori u crveno-žutu pticu.

(Tekst je završni dio knjige istoimenog naziva koja će uskoro izaći iz štampe)