Gaza, Izrael i svijet vape za otporom Netanijahuu – sada se naziru zraci nade

Godinama je Netanijahu dijelio i oslabljivao svoje protivnike. Ali sada se pojavljuju novi lideri koji pokušavaju da se organizuju.

Piše: Aluf Ben, glavni urednik lista Haaretz

U svojoj uspješnoj trci da postane najdugovječniji premijer Izraela, Benjamin Netanijahu iskoristio je svoju najjaču prednost: nemoćnu i neefikasnu opoziciju. Godinama je suprotstavljene političke rivale okretao jedne protiv drugih, održavajući se na vlasti dok su oni ostajali marginalizovani i bez uticaja.

Preživio je brojne korupcionaške afere, sudski proces koji i dalje traje i niz uzastopnih izbora. Čak i nakon iznenadnog napada Hamasa 7. oktobra 2023, koji je izazvao najduži, najkrvaviji i najpogubniji rat u istoriji arapsko-izraelskog sukoba, opozicija nije uspjela da ga ozbiljno politički ugrozi. Ove sedmice, izraelska vojska nastavlja proširenu ofanzivu u Gazi uz smrtonosne vazdušne udare. Umjesto da snosi odgovornost za ovu tragediju bez presedana i bude smijenjen s funkcije u sramoti, premijer je samo ojačao svoj položaj – proširio je vladajuću koaliciju, odbacio svaku krivicu i smijenio vojne i obavještajne komandante.

Izraelska politička opozicija suočava se s unutrašnjim protivrečnostima. Dok je Netanijahuova biračka baza okupljena oko jedinstvene ideologije koja favorizuje prava Jevreja i težnju ka Velikom Izraelu, opozicija je razjedinjena – ne samo po pitanju ciljeva, već i vizija budućnosti. Tu su desničari koji podržavaju nacionalističku politiku, ali preziru Netanijahuovo vođstvo; zatim centristi i ljevica cionističkog usmjerenja, koji sanjaju o liberalnoj, sekularnoj i zapadno orijentisanoj državi; kao i predstavnici arapske manjine u Izraelu, koji se bore za ravnopravno građanstvo.

Na izborima 2021. godine, Netanijahuovi protivnici – s desnice, centra i ljevice – udružili su snage i uključili i jednu arapsku partiju, uspjevši da formiraju tzv. „vladu promjene” koju su predvodili Naftali Benet i Jair Lapid. Nažalost, taj eksperiment nije dugo potrajao. Da bi prikrili duboke ideološke razlike, partneri u toj vladi dogovorili su se da izbjegavaju bavljenje najosjetljivijim temama – palestinskim pitanjem i ulogom religije u javnom životu. Ali takav pristup bio je samo privremeno rješenje, pa se vlada ubrzo raspala i zemlja je ponovo išla na prijevremene izbore.

Umjesto da se tada ujedine, Netanijahuovi protivnici su se još više razišli, dok je on temeljno radio na tome da prikupi svaki mogući glas s desnice. Ishod je bio očekivan – ubjedljiva pobjeda Netanijahuovog bloka, sastavljenog od njegove partije Likud i krajnje desničarskih i ultraortodoksnih saveznika.

Po povratku na vlast, Netanijahu nije gubio vrijeme – odmah je krenuo u sprovođenje puča, gurajući izmjene koje slabe pravosuđe i državne institucije, kako bi stekao još više moći. Kada je rat izbio, Netanijahu je isprva bio šokiran, ali nije izgubio političku prisebnost. Podijelio je glavnu opozicionu partiju dajući funkcije ministrima i rivalima u vladi, i proširio većinu svoje koalicije.

Njegova ratna politika veoma je popularna među većinskim jevrejskim stanovništvom Izraela. Pozivi na izgladnjivanje, uništenje i protjerivanje Palestinaca iz Gaze prešli su u glavni tok. Nezadovoljstvo postoji zbog sudbine izraelskih talaca koje Hamas i dalje drži, a koje Netanijahu odbija da razmijeni u zamjenu za prekid rata i povlačenje IDF-a iz Gaze. Umjesto formalnog opozicionog lidera, porodice talaca i oslobođeni taoci dospjeli su u centar pažnje. Arapsko stanovništvo je podržalo hitan prekid vatre, ali im je pravo na slobodu izražavanja bilo ograničeno represijom. U novije vrijeme, dok Netanijahu predlaže dozvolu za ulazak pomoći u Gazu, njegov desničarski ministar za nacionalnu bezbjednost Itamar Ben-Gvir rekao je da bi to bila “ozbiljna greška”. Takođe, sve više se čuju glasovi protiv širenja rata i potpune okupacije Gaze, ali Netanijahu više pažnje poklanja kritikama iz sopstvenih redova.

Oslabljena opozicija i njene pristalice drže se za dvije nade: raspad koalicije i pojavu novih lidera. Koalicija je podijeljena oko pitanja izuzeća ultraortodoksnih Jevreja od vojne službe. Vojsci su potrebni ragruti za rat koji izgleda da nema kraja, a cionistička vjerska zajednica – dominantna u borbenim redovima – ne podnosi očiglednu nepravdu. Netanijahu je uspio da ubijedi obje vjerske strane da bi raspad koalicije značio gubitak vlasti.

Druga nada je novo liderstvo. Nova zvijezda opozicije je bivši premijer Naftali Benet, desničar koji se obraća razočaranim Netanijahuovim glasačima. U skladu sa sve izraženijim pomakom javnosti udesno, i želeći da prevaziđe svoju raniju slabost, najavio je da njegova buduća koalicija neće uključivati arapsku partiju. S druge strane, Jair Golan, lider partije Demokrate, bivši general IDF-a i heroj 7. oktobra, ujedinio je cionističku ljevicu. Pozvao je na prekid rata, izrazio podršku rješenju za dvije države (ali “ne sada”) i spremnost na saradnju sa arapskom partijom.

Uprkos rastu popularnosti, i Benet i Golan moraju zadobiti podršku drugih opozicionih partija i lidera. Još važnije – moraju ponuditi uvjerljivu viziju poslijeratnog Izraela. Viziju koja bi obuhvatila zacjeljivanje društvenih podjela, obnovu razorenih pograničnih zajednica, jačanje građanskih prava i državnih institucija i ponovno pokretanje mirovnog procesa.

Politička platforma sa takvom nadom do nedavno bi bila nezamisliva u ratom pogođenom Izraelu, gdje mediji neprestano prikazuju strahote od 7. oktobra. Ali u posljednjim danima, Izraelci koji se protive Bibiju pronašli su novog i iznenađujućeg saveznika – Donalda Trampa. Američki predsjednik iznenada se pojavio kao mirotvorac i pregovarač, ignorišući izraelskog premijera u širokoj diplomatskoj kampanji u okviru koje američki izaslanici direktno pregovaraju sa glavnim neprijateljima Izraela – Iranom, Jemenom i Hamasom.

Netanijahuova navodna ideološka i lična bliskost sa Trampom bila je jaka politička karta unutar zemlje, jer većina Izraelaca iznad svega cijeni podršku Sjedinjenih Država. Ali sada, vezan za svoje ekstremno desne partnere koji traže eskalaciju rata, Netanijahuova politika postaje prepreka Trampovom miru na Bliskom istoku.

Hoće li predsjednikovo ignorisanje bivšeg saveznika dati novu snagu izraelskim protivnicima Bibija?