Njegoš na bilbordima širom Srbije

Bilbordi su se nakon božićnih praznika pojavili u gradovima u Srbiji: Subotici, Novom Sadu, Kragujevcu, Valjevu kao i u pojedinim crnogorskim gradovima, uglavnom na primorju, Budvi, Tivtu, Herceg Novom…

Uz sliku crnogorskog pjesnika i vladara Petra II Petrovića Njegoša i nekadašnje kapele koju je na Lovćenu podigao srpski kralj Aleksandar Karađorđević, stoje poruke: “Obnovimo Njegoševu kapelu” i “Ja hoću da me sahranite u onu crkvu na Lovćenu”.

Kampanja sa bilbordima događa se nakon što je Crna Gora 4. decembra 2020. dobila novu vladu na čelu sa Zdravkom Krivokapićem, liderom koalicije “Za budućnost Crne Gore”.

Krivokapić je blizak krugovima u Srpskoj pravoslavnoj crkvi (SPC) koja je glavni podstrekač inicijative za izmještanje Njegoševog groba.

Konkretno, iza postavljanja bilborda je prosrpski i proruski portal In4s.

Objašnjenje inicijatora kampanje sa Njegoševim bilbordima

Kako za Radio Slobodna Evropa (RSE) pojašnjava urednik portala IN4S Gojko Raičević, bilbordi su dio kampanje podizanja svijesti o važnosti takve inicijative ističući da je Njegoš “opšte mjesto”, za veći dio ljudi regiona, a ne samo za podlovćenski kraj.

“Njegoš je srpski pisac, jedan od najvećih srpskih mudraca. Bio je duhovni i svjetovni gospodar Crne Gore, u vrijeme kada je Crna Gora bila kao srpska Sparta, zbog čega je sjećanje i svijest o tome prisutno i u Srbiji i u Republici Srpskoj i u današnjoj Crnoj Gori”, navodi Raičević.

Upitan zašto su bilbordi osim u Crnoj Gori, gdje je ta tema intenzivirana nakon posljednjih izbora, postavljeni i u Srbiji, Raičević odgovara da su partneri sa kojim je pokrenuo akciju dijelom iz Srbije.

Ova kampanja je na liniji višedecenijskih zahtjeva Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori i njenih političkih sljedbenika koji traže gradnju kapele na Lovćenu u kojoj bi bili prebačeni Njegoševi posmrtni ostaci, a koji gotovo pola vijeka počivaju u mermernom Mauzoleju, takođe na Lovćenu.

Zahtjevi SPC-a su godinama odbijani od strane Demokratske partije socijalista (DPS), koja je izgubila na izborima 30. avgusta 2020. godine. Na vlast je došla tročlana koalicija na čelu sa novim premijerom Zdravkom Krivokapićem.

Svojevremeno je u razgovoru za Radio Svetigoru Vesna Bratić, koja je, u međuvremenu, izabrana za Ministarku kulture, nauke, prosvjete i sporta, imala čak i praktično rješenje za premještanje Mauzoleja.

“Sad, hvala Bogu, ima tehnike i tehničkih mogućnosti. Kapela da se vrati gdje joj je mjesto. Mauzolej negdje niže, jer svakako ne treba da stoji tamo gdje stoji”, kazala je ona.

Kapelu na Lovćenu podigao je upravo Njegoš i posvetio je svom stricu Svetom Petru Cetinjskom.

Pet godina kasnije, 1851, Njegoš je umro i sahranjen je, po svojoj želji, u toj kapeli.

Kapela je oštećena tokom Prvog svjetskog rata. Sedam godina kasnije, 1925, Karađorđevići su u slavu srpskom kralju Aleksandru sagradili novu kapelu.

Podizanje kapele, uslijedilo je nakon prisajedinjenju Crne Gore Srbiji, a zatim Kraljevini Jugoslaviji, pod patronatom, upravo srpske dinastije Karađorđevića, čime je Crna Gora izgubila državnost i kada je zvanično detronizovana crnogorska kraljevska porodica Petrović.

Komentari ciljeva predlagača

Takvi bilbordi u gradovima u Srbiji predstavljaju miješanje u unutrašnje stvari Crne Gore, kaže Aleksandar Popov iz nevladine organizacije Centar za regionalizam iz Novog Sada.

“Mislim da je ovo nastavak te priče i nije primjereno da se u Srbiji pojavljuju bilbordi sa takvim porukama. To je stvar koju treba da rasprave unutar Crne Gore i Srbija ne bi trebalo da se miješa”, ocjenjuje Popov za RSE.

Sociolog Andrija Đukanović kaže za RSE da ga ne iznenađuje što su se bilbordi sa porukom o vraćanju kapele na Lovćenu pojavili u gradovima u Srbiji jer, kako kaže, Srbija Crnu Goru nije nikad vidjela kao nezavisnu državu već kao svoj prostor.

“Crna Gora nije uspjela da učvrsti svoju suverenost da to pitanje riješi, tako da ga svi prihvate kao neospornu činjenicu. Pojavama kao što je ova želi se uticati na promjenu rezultata referenduma o nezavisnosti iz 2006. godine. Jednostavno, oni koji su pobijedili na izborima prošle godine i njima bliske strukture, prije svih Crkva, bore se za ono što je njihov cilj”, smatra Đukanović.

Aleksandar Popov ipak ove poruke stavlja u širi kontekst. On ocjenjuje da se regionalno širenje crkveno-političke kampanje za vraćanje Njegoševe kapele uklapa u ono što se naziva “srpski svet” i predstavlja brigu zvaničnog Beograda za položaj Srba u regionu.

“Počelo je deklaracijom o Srbima u dijaspori koja je trebalo da bude zajednički dokument Srbije i Republike Srpske [jedan od dva entiteta u Bosni i Hercegovini, drugi je Federacija Bosne i Hercegovine, prim. red.]. Sada se ta priča širi na Srbe koji se nalaze u okolnim državama, a to budi sumnju da i dalje postoje velikosrpske tendencije. Briga o ‘srpskom svetu’ je legitimna, ali samo ako se sprovodi na način da ne iritira susjedne države i da ne pobuđuje sumnje da je riječ o miješanju u njihove unutrašnje stvari”, navodi Popov.

Zavjet mitropolita Amfilohija

Zahtjevi i kampanja za obnavljanje kapele na Lovćenu intenzivirani su nakon smrti Mitropolita SPC-a u Crnoj Gori Amfilohija Radovića 30. oktobra 2020. godine.

Iako je Amfilohije još 2012. zvanično od države tražio obnavljanje kapele, tadašnji predsjednik Crne Gore Filip Vujanović je to odbio, prebacujući odgovornost na Vladu. Sljedeće godine Amfilohije je najavio tužbu ukoliko odgovor Vlade bude negativan.

Vladajući DPS je Amfilohijevu inicijativu o obnovi kapele, koji su sagradili Karađorđevići, ocijenio neustavnom iz razloga što se radi o dinastiji “koja je okupirala Crnu Goru”.

Amfilohije je do kraja života ostao posvećen ideji o vraćanju kapele na Lovćen, smatrajući da je Njegoš “zatočen u tamnici” kako je nazivao mauzolej.

“Neću umrijeti a da na vrh Lovćena ne vratim Crkvu Svetog Petra Cetinjskog i kao narod ispunimo zavjet Njegošev”, rekao je Amfilohije za Politiku u septembru 2020, mjesec prije smrti.

Amfilohijevi sljedbenici ideju o kapeli na Lovćenu doživljavaju kao zavjet i misiju koju pod parolom “Do godine na Lovćenu” promovišu na različite načine, između ostalog, i oslikavanjem murala sa crtežom kapele na srpskoj trobojci kao pozadini.

Sa druge strane, crnogorski suverenisti se tome protive. Sa skupa suverenista na Cetinju početkom septembra 2020. je poručeno da će od ovog nauma Lovćen braniti životima.

Nova crnogorska Vlada nije za sada saopštila jasan stav o ovom pitanju.

Premijer Zdravko Krivokapić koji je veliki poštovalac Amfilohija i na čiji je zahtjev, kako sam navodi, ušao u politiku, komentarišući zahtjev za vraćanje kapele Aleksandra Karađorđevića na Lovćen je rekao da ne podržava rušenje Mauzoleja, ali i da se lično ne slaže sa tim što Njegoševa želja nije ispunjena.

Njegošev mauzolej je idejno rješenje hrvatskog i jugoslovenskog vajara Ivana Meštrovića i nalazi se na 1.657 metara nadmorske visine i do njega vodi blizu 500 stepenica.