Hrvatska SOA: Srpski svet destablizuje odnose na jugoistoku Evrope, posebno BiH i Crnu Goru

“Zapadni Balkan u sporom je procesu stabilizacije” ocjenuju je se u godišnjem javnom izvještaju hrvatske Sigurnosno obavještajne agencije (SOA) za 2020 godinu, u kojem se kao posebno kritične tačke navode BiH i Crna Gora.

“Nepostizanje srpsko-albanskog dogovora oko Kosova i dalje pridonosi nestabilnosti u regiji, a posebnu neizvjesnost na Zapadnom Balkanu uzrokuje društveni rascjep u Crnoj Gori u kojoj značajan dio političke moći zauzimaju stranke s protiv-NATO-a, prosrpskom i proruskom orijentacijom nasuprot tzv. suverenističke prozapadne opcije. U regionalnom kontekstu, pojedini nositelji državne politike u Srbiji promovišu koncept 'srpskog sveta' kao jedinstvenog srpskog političkog naroda, odnosno jedinstvene političke i državne zajednice svih Srba na jugoistoku Evrope u kojoj svi Srbi trebaju slijediti jedan politički smjer, onaj službenog Beograda. Promovisanje ovakvih ideja s vrha srbijanske vlasti dodatno destabilizuje osjetljive međunacionalne i međudržavne odnose na jugoistoku Evrope, posebno prema BiH i Crnoj Gori”, stoji izemeđu ostalog u izvještaju SOE- u dijelu koji se odnosi na političku situaciju na Zapadnom Balkanu.

“Političke prilike u BiH i dalje obilježava unutrašnja politička nestabilnost uzrokovana prvenstveno različitim pogledima konstitutivnih naroda oko budućeg ustavnopravnog uređenja BiH, posebno pitanja dalje centralizacije države, vanjskopolitičkih prioriteta te neriješenog pitanja ustavom zajamčene jednakopravnosti konstitutivnih naroda. Nastavak tendencija postupnog ukidanja temeljnih načela Daytonskog mirovnog sporazuma, poput umanjivanja konstitutivnih prava Hrvata u BiH, mogao bi negativno uticati na položaj Hrvata kao najmalobrojnijeg naroda u BiH, političku stabilnost i međunacionalni balans unutar BiH, kao i umanjiti demokratsku legitimaciju društvenog uređenja BiH” .

Crna Gora se u SOA-om izvještaju pominje i u kontekstu ruskog obajveštajnoj djelovanja, kako u regionu tako i EU, SAD-u i generalno na Zapadu.

“Strano obavještajno djelovanje usmjereno je i na prikupljanje podataka u sklopu hrvatskog članstva u EU i NATO-u. U ovom kontekstu, RH predmet je obavještajnog djelovanja država koje NATO i EU smatraju sigurnosnim izazovom ili prijetnjom.”

U tom se kontekstu citiraju i javno otkriveni slučajevi ruskog djelovanja.

“Iako se obavještajne operacije provode u tajnosti, veliki broj slučajeva se zadnjih godina javno eksponirao, pri čemu se medijski najeksponiraniji slučajevi u Evropi posljednjih godina odnose na djelovanje ruskih obavještajnih službi u državama članicama EU i NATO-a. Tako su oficiri ruske vojne obavještajne službe GRU osumnjičeni za eksplozije skladišta oružja u Češkoj 2014. godine te u Bugarskoj u razdoblju od 2011. do 2020. godine. Ranije su pripadnici GRU-a bili osumnjičeni za pokušaje ubistva bivšeg agenta GRU-a Sergeja Skripalja i njegove kćeri u Engleskoj (2018.) i bugarskog trgovca oružjem Emilijana Gebreva (2015.). U aprilu 2018. godine holandske vlasti su uhapsile i protjerale četvoricu pripadnika GRU-a koji su pokušavali hakirati sjedište Organizacije za zabranu hemijskog oružja. U neposrednom okružju Hrvatske, pripadnici GRU- a povezivani su s pokušajem državnog udara u Crnoj Gori 2016. godine neposredno prije parlamentarnih izbora i ulaska Crne Gore u NATO” , podsjeća se u godišnjem izvještaju hrvastke obavještajne agencije SOA za 2020.

Kibernetički napadi na EU i NATO iz Rusije i Kine nova glavna prijetnja 

U dijelu koji se odnosi na organizovani kriminal i pokušaj uticaja preko političkih aktera, Rusija I Kina se ne spomnju eksplicitno kao akteri na Balkanu več kao takozvani “nezapadni akteri” koji koriste “meku moć”- i koji ponekad kako se navodi pokušavaju ticati na “promjenu etničke i vjerske strukture stanovništva pojedinih područja”.

“Organizovani kriminal koji potiče s područja Zapadnog Balkana i dalje je vrlo snažan, a dodatni podsticaj daju mu ukorijenjenost u društvenim strukturama, kao i koruptivno-interesne veze prema nositeljima političkih funkcija. Na ovom području svoje političke, vojne i ekonomske interese žele promovisati i nezapadni akteri. Ovi akteri nastoje prepoznati i iskoristiti institucionalne i društvene slabosti država Zapadnog Balkana za svoje interese te korištenjem instrumenata tzv. meke moći žele ojačati svoj uticaj, destabilizovati evroatlantske procese, a ponekad i uticati na promjenu etničke i vjerske strukture stanovništva pojedinih područja”.

Dobar dio izvještaja fokusiran je na prijetnju koju za EU i NATO- a time i Hrvatsku kao članicu, predstavlja Rusija. U tom dijelu poseban akcenat je stavljen na, kako se navodi “državno sponzorisane kibernetičke napade koji su sve su zastupljeniji u špijunaži”.

“Državno sponzorisane kibernetičke napade organizuju nalogodavci iz pojedinih država, a pri tome posredno ili neposredno koriste različite organizovane aktere za provođenje napada. Ovi napadi su usmjereni prema pažljivo odabranim ciljevima, koji su prethodno dobro proučeni, a izvršavaju ih državno sponzorisane kibernetičke APT (Advanced Persistent Threat) grupe koje su usko povezane sa sigurnosno-obavještajnim sistemima pojedinih država”

Ovakvi kibernetički napadi u prvom redu ciljaju države članice EU-a i NATO-a.

Tokom 2020. godine EU je započela proces javne atribucije niza kibernetičkih napada atribuiranih akterima iz Ruske Federacije, Kine i Sjeverne Koreje, što je uključilo i rusku vojnu obavještajnu službu te niz povezanih pojedinaca i više državno sponzorisanih APT grupa iz Rusije, Kine i Sjeverne Koreje, kojima su uvedene odgovarajuće sankcije, stoji u izvještaju SOA-e koji bilježi da je Hrvatska bila meta ovih napada.

“Republika Hrvatska je zadnjih godina bila cilj više desetaka državno sponzorisanih kibernetičkih napada. O karakteru tih napada najbolje govori podatak da se najveći broj odnosio na pokušaje proboja u informacijske i komunikacijske sisteme Ministarstva vanjskih i evropskih poslova te Ministarstva obrane. Pored toga, ovakvi kibernetički napadi u svijetu se koriste i s ciljem onesposobljavanja i oštećenja mrežnih i informacijskih sistema od važnosti za ključne društvene i prvredne procese (kritična infrastruktura), čime se nanosi šteta ugledu države ili velikim nacionalnim kompanijama, odnosno onemogućava se funkcionisanje procesa važnih za društvo u cjelini”.

Kibernetička otpornost postaje ključ zaštite nacionalne sigurnosti, procjenjuje se u izvještaju, zbog čega je Hrvatska osnovala sistem SK@UT.

“Tokom 2020. godine Centar za kibernetičke tehnologije potvrdio je 12 državno sponzorisanih kibernetičkih napada na ciljeve u Republici Hrvatskoj (RH). Uz trend rasta broja napada, povećan je i broj APT grupa koje napadaju ciljeve u RH. Primarni razlozi ovog trenda su hrvatsko predsjedavanje Savjetom EU u prvoj polovini 2020. godine, kao i iskorištavanje pandemije COVID-19 za sprovođenje kibernetičkih napada, ali i značajno povećana vidljivost nacionalnog kibernetičkog prostora ostvarena širenjem opsega sistema SK@UT.

Vlada RH je 1. aprila 2021. donijela Odluku o mjerama i aktivnostima za podizanje nacionalnih sposobnosti pravovremenog otkrivanja i zaštite od državno sponzorisanih kibernetičkih napada, APT kampanja te drugih kibernetičkih ugrožavanja. Odlukom se, u cilju dodatne zaštite nacionalnog kibernetičkog prostora, omogućava uključenje u sustav SK@UT operatorima ključnih usluga, davateljima digitalnih usluga, operatorima kritične nacionalne infrastrukture te drugim pravnim osobama registrovanim u RH. Sistem SK@UT izgradili su SOA i Zavod za sigurnost informacijskih sustava u cilju podizanja nacionalnih sposobnosti za pravovremeno otkrivanje i zaštitu od kibernetičkih napada. SK@UT predstavlja središnji sistem za otkrivanje, rano upozorenje i zaštitu od državno sponzorisanih kibernetičkih napada, APT kampanja te drugih kibernetičkih ugrožavanja, koji se sastoji od distribuirane mreže senzora u ključnim državnim tijelima i pravnim osobama. SK@UT omogućuje otkrivanje sofisticiranih kibernetičkih napada u najranijim fazama napada i u bilo kojem segmentu kibernetičkog prostora koji pokriva mreža senzora”.

O problemu  kibernetičkih napada govori podatak da je Evropska unija prošle godine, prvi put, uvela sankcije zbog kibernetičkih napada. Sankcije se odnose na šest pojedinaca i tri institucije iz Rusije, Kine i Sjeverne Koreje, među njima i Glavni centar za posebne tehnologije Glavne uprave Glavnog stožera oružanih snaga Ruske Federacije (GU/GRU).

U godišnjem izvještaju SOA-e za prošlu godinu još se navodi, da je sa političke strane, vidljivo nadmetanje zapadnog liberalnog u odnosu na istočni autoritarni pogled na razvoj političkih i društvenih sistama vrijednosti. U tom je smislu EU Kinu označila kao ekonomskog takmaca i sistemskog suparnika koji promoviše alternativni model vladavine.

U okruženju EU postoje brojna neriješena krizna žarišta, a otvorena su pitanja daljeg odnosa EU-e s Rusijom i Kinom, kao i pitanja energetske sigurnosti EU, zaštite tržišnog nadmetanja i evropskih kompanija od nelojalne konkurencije. EU je, uz nastavak oslanjanja na NATO i evroatlantsko partnerstvo, nastavila jačati vlastite obrambene sposobnosti kroz više vojnoobrambenih inicijativa.