Nijesu komunisti rušili bogomolje

Za Antenu M piše: Jadranka Selhanović

Često se može čuti, posebno od savremenih zagovornika četničke ideologije, priča o odnosu komunističkih vlasti prema crkvi.  Po njihovim tvrdnjama komunisti su se neodgovorno, čak nedostojno i rušilački  odnosili prema sakralnim objektima. Njihova upornost u dokazivanju takvih stavova ide dotle da bi se neupućeni mogao upitati: „Ostade li i jedan kamen na kamen  od  komunističkog zlikovačkog obudrdavanja“?

O istinitosti njihovih, navodnih, tvrdnji, najbolje svjedoče dokumenta. Upravo nastala u doba komunističke vlasti. Jedno takvo svjedočanstvo je i dokument koji objavljujemo.

Godine 1955.  nastojnik manastira Dajbabe obratio se   tadašnjem predsjedniku crnogorske skupštine Blažu Jovanoviću, povodom dodjeljivanja novčanih sredstava za adaptacione radove na manastiru. Predsjednik Jovanović je izašao u susret nastojnikovom zahtjevu. No, što su sve tadašnje vlasti preduzele povodom  ovog traženja, zašto Manastir Dajbabe nije bio uvršen u spisak sakralnlih objekata stavljenih pod zaštitu države, pročitajte u dokumentu koji integralno prenosimo.

Prilog tekstu dokumenti: Tehnički opis radova

Predmjer i predračun radova     

Dokument:

.

Narodna Republika Crna Gora

Zavod za zaštitu spomenika kulture

Broj 205

C e t i nj e, 7. aprila 1955. godine

                                              DRUGU ĐORĐU KALEZIĆU

                                 Predsjedniku Komisije za vjerska pitanja

                                                                                                                T I T O G R A D 

U vezi Manastira Dajbabe, njegovog eventualnog stavljanja pod zaštitu države i predloženih radova, izvještavamo vas sledeće:

1.    Da Manastir Dajbabe nije stavljen pod zaštitu države od strane Državnog muzeja na Cetinju 1946. godine, koji je tada vršio i dužnost konzervatorske ustanove sve do 1948. g. t.j. do oformljenja Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti NRCG. Godine 1946. Državni muzej je uputio raspis svim sreskim, gradskim i mjesnim narodnim odborima radi popisivanja spomeničkih objekata koje bi trebalo staviti pod zaštitu države. Stilizacija akta Državnog muzeja je takva da je narodni odbor Gornje Zete u Cijevni shvatio da je dužnost njihovih narodnih vlasti da one donose rješenja o stavljanju pojedinih spomenika pod zaštitu države. Na taj način je pomenuti Odbor u Cijevni donio Objavu „da se kao starina (?) istorijske vrijednosti Manastir Dajbabe sa svim svojim imetkom, ikonama, poveljama(?), rukopisima(?), štampanim knjigama, freskama, crkvenim utvarima, rezbarijom(?) idr. stavi pod zaštitu NR Jugoslavije“. Jasno je da ovakvo jedno rješenje nije mogao donijeti Državni muzej, niti postoji u njegovoj arhivi, jer je poznato da Manastir Dajbabe nije istorijskog značaja, kao i to, da ne posjeduje nikakve povelje, rukopise, rezbarije its. stoga i ne postoji na spisku zaštićenih istorijskih spomenika.

Zavod je slobodan da da dalje obrazloženje:

2.    Manastir Dajbabe vezan je za ličnost arhimandrita Simeona Popovića kome je, kako sam kaže, „proviđenjem bilo suđeno da bude početnik Manastira, njegov osnivalac i upravitelj“. Manastir je podignut 1896-7 god. njegov preistorijat ne počiva na stvarnih činjenicama, već na mističkim halucinacijama, čija je legenda i suviše svježa i skorašnja da bi mogla da se prihvati kao razlog za stavljanje pod zaštitu. Manastir Dajbabe su životno djelo jednog čovjeka koji je za njegovo podizanje i održavanje utrošio čitav svoj imetak i svoje redovne prihode.

Za nas su od naročitog značaja navodi arhimandrita Popovića da je na mjestu Manastira Dajbabe bilo prvobitno staro groblje i „temelji nečega nasred groblja“. Na osnovu letimičnog pregleda najneposrednije okoline manastira nijesu mogli da se uoče neki vidni tragovi tog starog groblja niti temelji kakve građevine. Vjerovatno je da je sve to uklonjeno i iskorišćeno za građenje manastira. Mišljenja smo, da bi trebalo izvršiti detaljno rekognosciranje okolnog terena na bazi naučnih arheoloških ispitivanja i Zavod je sklon da u toku ovog ljeta angažuje jednog arheologa da pažljivo pregleda čitav ambijent u cilju utvrđivanja novih činjenica.

3.    Bez obzira na to što je Manastir skorašnjeg porijekla, on bi i kao takav mogao da bude zaštićen kad bi njegove freske predstavljale neku posebnu vrijednost. Međutim, one su proizvod kopističkog rada jednog nedovoljno obdarenog samouka i, prema tome, bez neke umjetničke vrijednosti.

4.    Najzad, postavlja se pitanje stavljanja pod zaštitu manastirskog kompleksa kao prirodnjačke vrijednosti, s obzirom na njegovu geološku konfiguraciju jedne nekad interesantne pećine, čiji su unutrašnji prirodni ukrasi uništeni prilokom adaptacije manastirske crkve. Kao dokaz ostao je po koji stalagmit, dok su ostali djelovi sistematski eliminisani da bi ustupili mjesto malterisanim površinama na kojima su živopisane freske. Na taj način nevjesno je uništeno prirodno bogatstvo pećinskih ukrasa, koje ne može da bude zamijenjeno freskama kvaliteta Manastira Dajbabe.

To bi bile stvarne činjenice koje ne bi najpozitivnije i odlučno djelovale za stavljanje pod zaštitu pomenutog manastira, čiju interesantnost i prirodna primućstva ne osporavamo međutim, mišljenja smo, bez obzira na to što Manastir Dajbabe nije istorijski spomenik, što njegove freske ne predstavljaju umjetničku vrijednost i što je njegova interesantna pećina, poput katakombi, adaptaciom izgubila od svojih prirodnih svojstva i, pored svega toga, Manastir Dajbabe je, po našem mišljenju, vrlo zanimljiv objekat, s obzirom na mjesto, položaj, njegovu unutrašnju strukturu, na opšti izgled, sklop i povezanost njegovih krovova, te kao takav ostavlja utisak zaista originalnog i dosta rijetkog tako da bi mogao da postane vrlo privlačna oaza za turiste i živa atrakcija za svakog domaćeg i stranog izletnika. Manastir Dajbabe kao takav i isključivo u interesu održavanja njegovog sadašnjeg izgleda i osobenosti mogao bi izuzetno i u krajnjoj liniji da bude stavljen pod zaštitu države sa bitnom razlikom od ostalih zaštićenih manastira istorijskog značaja.

Od naročitog je interesa pitanje, i ako hipotetično, u pogledu ranije namjene pećinskog prostora: da li je nekada služio za kultne obrede ili prvobitno sklonište čobana i stoke ili, pak, za neko drugo pribježište. Nažalost, unutrašnjom adaptaciom uništeni su svi vidni materijalni tragovi da bi mogao da se donese u tom smislu konačan zaključak. Smatramo da bi ovom objektu trebalo posvetiti posebnu pažnju i čitav teren oko manastira osvježiti i pošumiti raznim vrstama četinara.

Pošto je Zavod upoznat sa inicjativom i osnovnom zamisli za izvođenjem adaptacionih radova na postojećem kompleksu manastirskih zgrada, prema tome, slobodni smo da se pridružimo mišljenju druga Predsjednika B. Jovanovića, jer smatramo, da je predložena solucija najpovoljnija, najlakše izvodljiva i sa manje materijalnih sredstava a, pored toga, bio bi dosljedno sproveden i konzervatorski pricip, jer se ne bi diralo u strukturu i spoljni izgled postojećih zgrada prilikom izvođenja adaptacionih radova i nužnih opravki na manastirskim krovovima.

Zavod se stavlja na raspolaganje u pogledu stručne pomoći koju bi pružila konzervatorka arhitekta V. Tomašević prilikom izvođenja eventualnih radova.

                                                         S. F. – S. N.

                                                                                                  Direktor

                                                                                           Milutin Plamenac