Sav Crnogorac i sav za kralja Nikolu

Piše: Jadranka Selhanović

Juče je na zgradi Arhiva u Herceg Novom, gdje se čuva pisana istorija ovog grada koja svjedoči „kako je uistinu bilo“, postavljena  spomen ploča Jeftu Gojkoviću, crnogorskom rodoljubu, dugogodišnjem predsjedniku hercegnovske opštine. Čin za svako poštovanje.

Zgrada Arhiva Herceg Novi izgrađena je 1885. godine, za potrebe tadašnjeg Opšinskog doma. U ovoj zgradi svoj prvi mandat načelnika grada, Gojković je započeo 29. oktobra 1887. godine.  

Dužnost prvog čovjeka Herceg Novog  obavljao je u nekoliko navrata, sve do 17. juna 1917. godine, kada je na sjednici Opšinskog vijeća pročitana njegova  ostavka.

Nakon Gojkovićeve ostavke nije izvršen izbor novog gradonačelnika, već su tu dužnost obavljali prisjednici (podpredsjednici opštine). Povremeno prisustvo Gojkovića sjednicama, kao predsjednika Opšinskog vijeća, zabilježeno je i tokom 1918. godine, kao i narednih godina, sve  do sjednice održane 26. septembra 1922. godine, na kojoj je objavljeno da je  Gojković umro 12. jula 1922. godine.

Jefto Gojković je bio dobroboljac u crnogorskoj vojsci tokom Veljeg Rata (1876-1878). Obavljao je i dužnost rezidenta crnogorske obavještajne službe u vrijeme knjaza-kralja Nikole I, čije su informacije često bile od izuzetnog značaja. Od crnogorskog suverena  Gojković je bio odlikovan Danilovim ordenom III stepena. Poznato je da je zbog svoje patriotske djelatnosti u vrijeme austrougarske okupacije bio  zatočen  na Mamuli.   

U hercegnovskim političkim krugovima Gojković je slovio za pripadnika  Crnogorske struje, kojoj su kao dijelu  hercegnovske intelektualne elite, pripadali  Đorđe Vojnović, načelnik opštine, učesnik bitke na Vučjem Dolu; Hristofor Lombardić, topaljski paroh; dr Lazar Tomanović, predsjednik crnogorske kraljevske vlade; Špiro Đuranović, akademski slikar iz Kamenara. Zabilježen je podatak da je u kući Đuranovića u Kamenarima na zidu spavaće sobe krajem XIX vijeka bio naslikan lik kralja Nikole I Petrovića i iznad njega crnogorski grb. Pripadnici crnogorske struje bili su poznati po privrženosti crnogorskom kralju  i njihovom odnosu prema stvaranju kraljevine SHS i tzv. Podgoričkoj skupštini.   

I upravo, o zbivanjima iz tog vremena, o tadašnjim ličnostima i događajima,  možada najbolje govore stranice iz dnevnika Toma K. Popovića. Posebno stranice u kojima se Popović bavi ličnošću Jefta Gojkovića kao  crnogorskog patriote.

Tomo K. Popović je bio  Gojkovićev savremenik, upravnik Srpske pomorske zakladne škole, književnik, poznati hercegnovski hroničar. Kao pripadnik suprotne struje od one kojoj je pripadao Gojković, Popović  u svom dnevniku o tzv. Podgoričkoj skupštini, čini se, sa osjetnim oduševljenjem piše:

„26. novembra 1918. Večeras stiže iz Kotora depeša, da je velika narodna crnogorska skupština u Podgorici zbacila s prestola dinastiju Petrovića, proglasila sjedinjenje Crne Gore sa Srbijom, te priznala svojim kraljem i zakonitijem gospodarem Petra i Karađorđevića, a za naseljednika mu njegovog sina princa Aleksandra“.

4. decembra 1918. ..... Predveče ovog istog dan stiže ovdje iz Risna osamnaest-18- izaslanika Crnogoraca, koje velika narodna skupšina u Podgorici šalje u Biograd, da se u ime sve Crne Gore poklone Kralju Petru I i da mu saopšte zaključak iste skupštine, t.j. kako je ona proglasila sjedinjenje Crne Gore sa Srbijom i priznala svojijem zakonitijem gospodarom i Kraljem Njega Petra Karađorđevića. Ovu deputaciju predvodi mitropolit pećski Dožić. Ovdje će prenoćiti, a sjutra ujutro kreću odavle s vozom put Sarajeva, gdje su najavili s depešom svoj dolazak srpskom vojvodi Stepanu Stepanoviću“.   

Sa neskrivenom antipatijom i dozom podrugljivosti, Popović u svom dnevniku bilježi i pojavu otpora crnogorskih patriota u Boki,  koji su  agitovali za crnogorskog kralja Nikolu i protivili se odlukama  tzv. Podgoričke skupštine. Među njima Popović ubraja i gradonačelnika Gojkovića, koji to čini, kako kaže Popović, prikriveno, a „u duši je sav za kralja Nikolu“.      

„6. decembra 1918. Glasovi o propagandi talijanskoj za dinastiju Petrovića sve se više šire. Čak agituju za raskralja Nikolu-ovog samovoljnog vladara, koji u samovolji svojoj nalik na francuskog kralja Luja XIV, te na sav glas vazda se deraše: Ja sam država!- i neki tobožnji Bokelji, između kojih neki Marko Mijušković, Kotoranin-porijeklom Crnogorac i apotekar Arso Martinović-sin čestitog profesora na kotorskoj gimnaziji pokojnog Petra-Raka Martinovića i još neki. A u duši je sav za kralja Nikolu i naš načelnik Jefto Gojković, nego ne smije da to javno kaže; ali ipak, kada mu se trefi prilika, ne pred svakim !-opet izlije svoju žuč „da mu malo olakne u grudi“.

Jefto Gojković je umro 12. jula 1922. godine u Herceg Novom. Narednog dana sahranjen je u porodičnoj grobnici na  Savini.  Stranice Popovićevog dnevnika   za 13. jul 1922. godine, posvećene su opisu ispraćaja Jefta Gojkovića na  vječni počinak. 

Popović piše da je pokojnik bio ispraćen od mnogobrojnih građana Herceg Novog. Ali, primjećuje i navodno se čudi što na sahranu Gojkoviću nije došao niko iz Crne Gore, odakle  su se nadali velikom broju naroda, jer je Gojković,  kako navodi, bio „sav Crnogorac i Nikolovac“. Zašto  je Popović očekivao da se na dan sahrane  Jefta Gojkovića, pred manastirom Savina okupe crnogorske patriote, za kojma su danonoćno tragali srpsi žandarmi po Crnoj Gori i zarobljene izlagali najstrašnijim mučenjima, teško je objasniti. Jedino moguće objašnjenje moglo bi biti da su Tomo. K Popović i Jefto Gojković nakon 1. decembra 1918. godine, živjeli u dvije Crne Gore. Prvi u slobodnoj, drugi u okupiranoj.  O  „Gojkovićevoj“ Crnoj Gori,  Popović u svom dnevniku  nije ostavio  pisanog traga. A imao je što napisati.    

„13. jula 1922. Danas  u 11 ipo časova izjutra, bio je sprovod načelniku Jeftu Gojkoviću, od njegovog stana do u manastir Savinu, gdje mu je porodična grobnica. Naprijed, odmah iza krsta?  išla su djeca sviju mjestnih škola sa opštinskima nastavnicima i nastavnicama -bile su i dumne.

Iza djece hodila je sokolska mjesna muzika, pa iza nje mnogobrojni vijenci svojte, prijatelja i poštovatelja, za ovima jedanaest svećenika, a za ovima kapsa, u kojoj je ležao pokojnik, svojta i naroda dosta, naročito građana  i varošana a seljana najviše sa Mokrina-gdje se pokojnik rodio- dočim ostala sela naše općine sasvim su se slabo odazvali pozivu da prisustvuju sprovodu. I iz Boke ostale sasvim slab odziv, pojedine općine bokeljske dale su se zastupiti po istijem Novljanima.

Iz Crne Gore-odakle su se nadali velikom broju učesnika, pošto je pokojnik bio sav Crnogorac i Nikolovac i poslije sloma – ama baš niko za sprovodom....