Piše: Vukota Vukotić
Velika šizma iz 1054. godine, označila je definitivni kraj unisomnog hrišćanstva, mada su i prije toga od njega otpadala pojedina učenja. Svi ti drugi pravci, od alternativnog gnosticizma do raznih tumačenja pojedinih dogmi, koji su se javljali tokom istorije Crkve, odbacivani su i osuđivani kao jeresi. Kroz osam velikih sabora, kasnije nazvanih Vaseljenskim, odbranjen je Simbol vjere utvrđen još u Nikeji, 325. godine. Čak ni odpadanje velikih djelova Vizantije, poput koptskog Egipta ili Jermenije i drugih djelova Bliskog istoka kroz jeresi monofizitizma i nestorijanstva, nije moglo da uzdrma tvrđavu pravovjerja. No, sve veće razlike između Istoka i Zapada i borba za primat u jurisdikciji nad Ilirikom i drugim provincijama između Rima i Carigrada, tokom stoljeća počinje da uzima maha. Različiti istorijski uslovi razvitka, dovodile do sve većih kulturnih razlika, naročito u periodu kako je kasna antika gubila daha, a Evropa ulazila u Srednji vijek. Ma koliko se rimske pape i vizantijski carevi trudili da pokažu postojanje jedinstva Crkve, sve to se svelo na pominjanje imena jednog ili drugog na neđeljnim misama. Pretežno germanski svijet Zapada, spojen jedino latinskim jezikom, kao lingua franca, sve više se udaljavao i postajao nerazumljiv grekofonom Vizantijskom carstvu. Ovo najbolje potvrđuju izvještaji papskih poslanika, poput Liutpranda iz Kremone i njihovih opisa carigradskog dvora. (M. Antonović, 2009: 224) Konačno, javnim izopštenjem patrijarha i pape, 1054. godine, napravljena je definitivna bifurkacija u hrišćanstvu, koja je ostala na snazi do današnjeg dana.
Razdvajanje Istočne i Zapadne crkve jedan je od najvećih događaja u istoriji Starog kontinenta čije su posljedice ostavile traga na sve narode i njihove kulture svrstao u dvije velike kategorije. Ova podjela, zvanično zbog teološkog problema Filioque, unutar Simbola vjere, odredila je i tok Srednjeg vijeka i razvoja civilizacije u ovom povijesnom razdoblju. Kompletna kultura koja se razvijala pod uticajem i isključivim patronatom Crkve i njenog učenja, dominantno je bila determinisana Velikom šizmom. Za katolički Zapad, ovo je značilo gubitak veze sa velikim centrima vjere, Jerusalimom, Aleksandrijom, Antiohijom i samim Carigradom i njihovom teološkom mišlju. Definitivna samostalnost Rima u pitanjima vjere i tumačenju dogmi dala mu je snagu da izgradi veliku zgradu sholastike, koja će svoj vrhunac doseći do kraja XIII stoljeća sa učenje, sv. Tome Akvinskog. Premoć u kulturnoj sferi, oṥetila se i na planu politike, pa pape stvaraju moćnu državu na prostoru Srednje Italije. Učenjem da je papa jedini namjesnik Božji na Zemlji, započetim od doba Grgura Velikog, Rimska kurija pokušala se nametnuti svim vladarima Zapadne Evrope, što ju je dovelo u sukob sa carevima Svetog rimskog carstva njemačke narodnosti. Stavovi Hoenštauvhovaca i njihovih nasljednika bazirali su se na rimskim carskim tradicijama po kojima je vladar ujedno i pontifeks maximius ili najveći vjerski poglavar.
Ovakve političke koncepcije potpuno su ostale dominantne na Istoku. Vizantija je, kao direktni nasljednik Rimskog carstva, nastavila da baštini sve njegove pravne tekovine. Iako se od vladavine Iraklija, sa početka VII vijeka, do dolaska Makedonske dinastije u IX vijeku, transformisala u klasičnu feudalnu državu, priroda apsolutističke monarhije istočnjačkog tipa, nikad nije dovođena u pitanje. Teološka misao Novog Rima, u tom smislu, potpuno je bila prilagođena opravdanju ovakvog političkog sistema, kojeg će prenijeti i na narode koji će doći pod njen kulturni uticaj. Sve to će uticati na sve veće udaljavanje pravoslavnog i katoličkog svijeta. Osim toga, dva centra hrišćanskog nauka, postaće suparnici u pokušaju da se nametnu kao vjerski autoriteti slovenskim narodima koji su se našli na razmeđu njihovih uticaja. Skoro bespoštedna borba za dominaciju nad Ilirikom i djelovima Srednje Evrope i narodima koji ih nastanjuju, učinjeli su da velikoj mjeri zamre komunikacija između njih. Zbog toga, umalo jedina razmjena teoloških učenja i tumačenja biće širenje manihejske i bogumilske jeresi tokom Srednjeg vijeka između Istoka i Zapada Evrope.
Čak ni nadiranje poletnog islama i arabljanska osvajanja nijesu uspjela da naćeraju dvije Crkve da učine korake ka ponovnom spajanju. Umjesto toga, Krstaški ratovi dodatno su produbili razlike i surevnjivosti dvije strane. Nakon osvajanja Carigrada u IV Krstaškom ratu, 1204. godine, činilo se da jaz između pravoslavlja i katoličanstva nikad nije bio veći. Male i među sobom posvađane grčke državice skoro da nijesu predstavljale realnog sagovornika za rimsku kuriju. Činilo se da supremaciju Rima niko nema da ospori na Istoku, pa su se pape okrenule sređivanju prilika na Zapadu.
U političkom smislu, tu ih je čekao sukob sa još jednim Rimskim carstvom, onim njemačke narodnosti, koje je sebe smatralo svetim. Već vjekovnim trvenjem oko prevlasti između pape i cara na Zapadu, vješto su se okoristile države na Istoku. Raška Nemanjića dobija krunu od pape, a nikejski car Jovan Vatac sklapa savezništvo sa njemačkim carem Fridrihom II, tako što je oženio njegovu kćer Konstancu. U cilju obnove stare moći i slave Vizantije, Vatac shvata da mora da se diplomatski poveže sa zapadnim vladarima. Tako počinje pregovore sa papom oko sklapanja unije, mada je veliko pitanje koliko su i jedna i druga strana bile iskrene u tome. Dok je papa protežirao latinskog cara Balduina II u Carigradu, Jovan Vatac i Fridrih II su se zbližili. Zato Fridrih u jednom pismu piše nikejskom vladaru, ne skrivajući svoje simpatije prema Grcima: „koje taj tzv. Vrhovni pastir (papa) bestidno kleveta nazivajući ih jereticima, iako je od njih potekla hrišćanska vjera, pa se proširila do najudaljenijih krajeva svijeta.“ (G.Ostrogorski, 1959:413). u tim okolnostima nije bilo izvodljivo imati bilo kakve pregovore o spajanju dvije crkve. Već je nasljednik cara Jovana Teodor II Laskaris odbacio svaku mogućnost unije. Ovaj učeni vladar i plodan pisac, na kratko je oživio kulturnu i teološku scenu na Istoku, sve dok mu epileptični napadi nijesu skratili život.
U tom novom uzletu vizantinska misao ponovo počinje da otkriva platonističku filosofiju i njene veze sa Hristovom naukom, dodatno se udaljavajući od zapadne sholastike oslonjene na učenja Aristotela. Sljedeći nikejski car, Mihailo VIII Paleolog, uspio je da ostvari ciljeve svojih prethodnika. Njegov vojskovođa Aleksije Stratopopulo je zauzeo Konstantinopolj, 25. jula 1261. godine, a car Balduin II je pobjegao za Rim. Mihailo VIII, sad već car obnovljene Vizantije, ušao je pješke u grad na Bosforu, 15. avgusta, a narod je pred njim izneo ikonu Bogorodice Hodigitrije, koja se smatrala djelom svetog evanđeliste Luke. Očekujući reakciju Zapada na pad Latinskog carstva, Mihailo je pokušao da se približi italijanskim trgovačkim republikama, prvo Đenovi, a potom i Veneciji dajući im povlastice. Ipak, žešća akcija protiv Vizantije je izostala zbog sukoba pape Urbana.
(Nastavlja se)
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR