Posljednji Mohikanac - Đude čuvaju kolektivno sjećanje

Tradicionalno arhaično pjevanje baštini još samo jedna pjevačka grupa u Crnoj Gori - ženska grupa Đude, koja je proizašla iz rada KUD Mijat Mašković.

Ovo neobično kulturno-umjetničko društvo iz Kolašina je višedecenijskim istraživanjem i radom ”prikupilo” i zabilježilo 42 tradicionalna plesa, od kojih su 14 proglašeni nematerijalnim kulturnim dobrom Crne Gore.

Oni su, dakle, čuvari nematerijalnog kulturnog dobra ‘Tradicionalne igre kolašinskog kraja’, što ga čini jedinim takvim društvom u regionu.

O nevjerovatnom pregalaštvu ove ekipe u Crnoj Gori piše se malo ili nikako, a vrijedne nagrade koje pokupe u svijetu nisu dovoljna garancija da im se ovdje pomogne sa nošnjom, logistikom, novcem i tako redom. 

U novom broju, i nedjeljnik NIN piše o Đudama, 

Vokalni ansambl Đude dobio je naziv po terminu sa sjevera Crne Gore, koji označava ženski svečaniji odevni haljetak, koji u upotrebu ulazi onda kada nošnja polako nestaje. U širem smislu, đuda označava džemper svojeručne izrade

One su mahom tek srednjoškolke, a već krajem avgusta su drugi put pobijedile na Vokalnom etno-festivalu mladih (VEF) u Negotinu. Pobjednice su i Međunarodnog festivala božićnih pjesama u Poljskoj (2019), dok su dva puta osvojile drugo mjesto, a jednom i Specijalnu nagradu za očuvanje obredne vokalne tradicije. 

Specijalnost im je sazvučje sekunde, koje zapadnoevropski muzički sistem tretira kao disonantno.

„U našem starom muzičkom sistemu ta sekunda se poima kao poželjan i lijep sazvuk. Međutim, u novo vrijeme, on se smatra za falš i nepoželjan je u vokalnoj interpretaciji КUD-ova u Crnoj Gori, dok je u regionu drugačije“, objašnjava Davor Sedlarević, osnivač i rukovodilac grupe, jedine formalne ženske koja se na prostoru Crne Gore bavi ovom vrstom pevanja.

„Prvi razlog izobičajavanja je raseljavanje i prestanak igranki i sličnih modela okupljanja, pa nosioci te vještine više nemaju priliku da zajedno zapjevaju. A drugi, možda i ključan, jeste nepostojanje etnomuzikoloških smjerova u crnogorskim obrazovnim ustanovama. Sve je prepušteno laicizmu pa kada se pojavi školovan kadar, javlja se problem jer ’ne govori istim jezikom’ kao oni koji se predstavljaju kao ’čuvari tradicije’“, Sedlarević objašnjava.

Umjetnička trupa nastala je kao podrška borcima dok je još bijesnio rat, i to u čast pjesniku iz sela Plana kod Kolašina, koji je dao život u borbi Španskog građanskog rata 1937. Od tada do danas kontinuirano rade na edukaciji i istraživanju u oblasti etnomuzikologije.

Proučavaju, analiziraju i prezentuju crnogorske stare igre, a zakonska zaštita njih 14 veliki je poduhvat naše etnokoreologije jer se smatraju ugroženim kulturnim dobrom. KUD je okupio posljednje nosioce tradicije i iz prve ruke sakupio vokalne dionice i koreografije što bliže tradicionalnom načinu.

Ovi plesovi su se dakako izvodili i u drugim krajevima Crne Gore, ali je samo u ovom kolašinskom društvu istrajala svijest o važnosti njihovog očuvanja.