Filmovi i serije po izboru istoričara Bobana Batrićevića – Birajmo češki ugao: oktagon za buđenje

Za Antenu M piše: Boban Batrićević 

Františeku Šisteku

Gotovo kao aksiom stoji ocjena da je češka kinematografija među najboljima na svijetu. Slavna FAMU i dalje pomjera granice ove umjetnosti. Ono što se posljednjih godina da primijetiti jeste da se češka produkcija filmova posebno posvetila istorijskim temama. Burna prošlost XX vijeka i recentni događaji koji su obilježili mučne godine pod nacističkim i komunističkim terorom i dalje su aktuelni na filmskim platnima. A kao neko ko se bavi prošlošću, logično je da ću preferirati istorijske teme, pogotovo kad dolazim iz zemlje u kojoj vlast na svaki način želi izbrisati prošlost. Češke sam izabrao iz više razloga – ne samo zato što ustanova u kojoj radim posljednjih godina puno sarađuje s češkim institucijama, već zato što se za češke filmove s pravom može reći da su po definiciji „suočavanje s prošlošću“.

Predloženi filmovi sigurno vas neće opustiti, niti su praznični, ali su dobri za buđenje – jer znate kako se nekad govorilo: nema spavanja dok je neprijatelj budan.

1. „Havel“ (2020) 

Prvi film koji preporučujem svakako je ostvarenje „Havel“ iz 2020. godine. Biografska priča o slavnom češkom predśedniku, piscu, pozorišnom radniku, aktivisti i disidentu koji je robovao po čehoslovačkim komunističkim tamnicama u vrijeme zloglasne Husakove „normalizacije“.

Valja pomenuti da je taj film u Crnoj Gori emitovan na Fakultetu za crnogorski jezik i književnost na Cetinju u oktobru godine koja je za nama. Tada je uz pomoć ambasade Češke Republike u Crnoj Gori i Njene Ekselencije Janine Hrebičkove na FCJK otvoren legat Vaclava Havela, prvi takav u svijetu van Praga. Zahvaljujući podršci savjetnika češkog predśednika za spoljnu politiku g. Žantovskog, biblioteka Vaclava Havelova iz glavnog češkog grada donirala je Fakultetu brojna izdanja o Havelovu liku i djelu. Dakle, prvo Havel – biografska drama s elementima komedije, dekanonizujući postupak koji prikazuje „ljudsko, sasvim ljudsko“ kod Havelova, medijski konstruisanog kulta – pored njegove političke aktivnosti, film otkriva buran privatni život prepun svakodnevnih lomova i poroka.

2. The Sleepers (2019) 

Vaclav Havel predvodio je „Baršunastu revoluciju“ 1989. godine kada je u Čehoslovačkoj srušen komunizam. Jedan od slogana iz tih dana koji je upečatljivo ostao i danas na brojnim fasadama u Pragu, bio je: „Ko ako ne mi, kad ako ne sad!“ Stariji čitaoci Antene M sigurno će se śetiti da je tokom devedesetih taj slogan u Crnoj Gori koristio Liberalni savez Crne Gore.

Serija „Spavači“ koju je radila HBO Europe igra se karakteristikama i mehanizmima totalitarnih režima – u njoj sve vrvi od špijuna, agenata, duplih agenata, onih koji razaraju čehoslovačke porodice i upravljaju ljudskim sudbinama kako bi očuvali poredak. No, kako se snaga režima bude korubala, u predvečerje „Baršunaste revolucije“, tako će i stege SDB-a (Državna bezbjednost) postajati jače. Seriju posebno preporučujem crnogorskim rusofilima da vide koliko je ruska čizma nježna i bratska.

3. Hořící keř – Burning Bush (2013) 

Mini, ali izvrsna serija o životu i stradanju porodice Jana Palaha, češkog studenta istorije koji se januara 1969. godine zapalio ispred zgrade Filozofskoga fakulteta Karlova univerziteta u Pragu u znak protesta zbog okupacije Čehoslovačke od strane zemalja Varšavskoga pakta, predvođenih SSSR-om a bez Rumunije. Akcenat je stavljen na sudski proces koji je vođen protiv Palahove porodice i ličnost njihove advokatice koja u najboljim tradicijama očuvanja već ukinutih sloboda iz „Praškog proljeća“ nastoji sačuvati dostojanstvo – nešto što su poznati potpisnici Povelje 77 držali za neprikosnoveni kanon.

4. Jan Palach (2018) 

Za razliku od serije koja se bavi njegovom porodicom, film „Jan Palach“ prati posljednje mjesece Janova života. Tragična priča o mladom čovjeku koji ni po koju cijenu ne prestaje s otporom okupatoru. Žrtvuje život zarad slobode, želi alarmirati ljude da se bore s čuvenom porukom – Baklje br. 1. Danas je Palah simbol Češke. Jedan od glavnih gradskih trgova – onaj ispred zgrade Filozofskoga fakulteta Karlova univerziteta koja gleda na Hradčane, nosi njegovo ime. Tu je i izložena figura njegove posmrtne maske, čiji je otisak s njegova izgorjelog tijela uzet u tajnosti od komunističkih vlasti. (Nažalost, baš na tome trgu i baš u toj zgradi, poremećeni student istorije David K. postaće masovni ubica u predbožićnim danima 2023. godine)

5. Lidice – The Butcher of Prague (2011) 

Prije koju godinu, holivudsko ostvarenje „Anthropoid“ s Kilijanom Marfijem u glavnoj ulozi popularisaće filmski čuvenu, istoimenu operaciju iz Drugoga svjetskog rata u kojoj su čehoslovački padobranci 1942. ubili „praškog mesara“, visokog SS oficira i četvrtog čovjeka Trećega Rajha, Rajnharda Hajdriha. U znak odmazde, nacisti su izvršili pokolj jednog čitavog češkog sela – Lidica. Bio je to sistematski genocid i taj je slučaj naknadno tako i kvalifikovan. Odluku da unište Lidice nacisti su donijeli na osnovu jedne bizarnosti. Koja i kakva je bizarnost u pitanju, otkriće vam ovaj film.

6. Lída Baarová (2016)

Lida Barova bila je češka „femme fatale“ međuratnog razdoblja, glumica koju su pratili tadašnji paparaci. Prema legendi, u nju je bio zaljubljen cijeli Prag. Voljela je mondenski i noćni život. Za njenu karijeru brzo se zainteresovala njemačka nacistička industrija i njen glavni mozak – Jozef Gebels. Barova postaje njegova ljubavnica. Cijela ta drama potresa porodicu Gebels a u čitavu priču se miješa i Hitler. Nakon pada Trećeg Rajha, Barova će živjeti u izolaciji i progonstvu. Ulogu Barove u ovome filmu tumači slovačka diva Tatjana Pauhova, poznata po ulozi u nekoliko vrlo zapaženih ostvarenja, pa i nekih koji su na ovome spisku, poput „Spavača“ ili serije o porodici Jana Palaha.

Ukoliko nekoga dojmi ovaj film, odmah bi trebalo da pročita Ščigjelov „Gotland“, nagrađivanu i puno prevođenu poljsku knjigu o Česima, u kojoj je cijela jedna reportaža posvećena biografiji Barove.

7. The Painted Bird (2019) 

Još jedan film s kojim se Fakultet za crnogorski jezik i književnost može pohvaliti da ga je emitovao. Bilo je to tokom prvih organizovanih Dana češke kulture u Crnoj Gori. Odličnu analizu filma tom prilikom je pružio dramaturg i profesor na FCJK Vasko Raičević, od koga sam i saznao za „The Painted Bird“. Pravi biser evropske kinematografije rađen u crno-bijelome koji tretira jednu upečatljivu dječiju sudbinu u eri Holokausta.

8. Sarlatán (2020) 

O ovom filmu ne želim nista otkrivati. Prosto ga morate odgledati.

Poruka za kraj: nema kokica.