Čuvanje ideje

Piše: Ana Nives Radović

Struktura djela vidljiva je čak i kad se ono mijenja, jer dio njegove suštine ostaje prepoznatljiv. Uklanjanjem ukrasa ne briše se logička cjelina, a ritam traje bez obzira na fizičku formu. Kontinuitet se zadržava i kada vizuelni znakovi nestanu.

Ovaj princip najbliži je matematičkoj invarijanti. Ne predstavlja strogu formulu, već prepoznavanje sličnosti između onoga što spolja djeluje nesrodno. Dvije različite strukture mogu izazvati isti unutrašnji ton. Sličnost nije nužno vidljiva očima, ali postaje jasna kroz doživljaj. Struktura komunicira bez potrebe za jezikom.

Umjetnost se u takvom okviru ponaša kao matematika. Medij nije presudan. Najvažniji je odnos koji djelo uspostavlja, a kojem materija služi samo da taj odnos prenese.

Većina kritike posmatra gest, nijansu, kulturni talog. Međutim, struktura ne živi na površini, već u onome što odolijeva zamjeni. Kada se boja zamijeni zvukom, ako tempo percepcije ostane, djelo nije umrlo.

Kad ono što je na površini prođe, a uvijek prođe, struktura je ta koja ostaje. Neka djela se uruše pri prelasku. Druga prežive prelaz netaknuta. Najjača se tokom tog procesa prošire, otkrivajući istinu koja se obično šapuće, a rijetko izgovara: umjetnost nije vezana za materijale koji je nose.

Kamen ne garantuje trajnost. Slika može da nadživi manifest u sjećanju ako njena unutrašnja geometrija sagori dublje od pigmenta. Digitalni fragment može da traje duže od mermera ako se njegova struktura veže za spoznaju, a ne za površinu. Ono što traje je obrazac i u tome leži njegova snaga.

Vrijednost umjetnosti u tom pogledu premješta se sa onoga što je napravljeno na ono što ostaje postojano uprkos promjeni, od pretvaranja poeme u skulpturu do prenošenja linije u zvuk. Stil, pravac ili epoha mogu biti tek različita pakovanja iste misaone arhitekture i taj princip usmjerava pogled na nevidljivu konstrukciju koja povezuje djela kroz vrijeme bez vizuelne sličnosti. Prepoznaje se strukturalno srodstvo među radovima potpuno različitog izgleda, ali istog unutrašnjeg mehanizma.

Materijali zastarijevaju. Obrasci se vraćaju. Dugoročna vrijednost kritike može da zavisi od sposobnosti prepoznavanja tih obrazaca. Kad forma može da promijeni izgled, a zadrži identitet, umjetnost prestaje da bude objekat i postaje način mišljenja.