Ako Crna Gora ne ispuni privremene ciljeve, neće moći da napreduje na putu ka EU. Ali svaki uspjeh na ovom putu je i važan faktor ujedinjenja za vladajuću koaliciju i pobjeda za EU. Najgori scenario uključuje povratak unutrašnje nestabilnosti, navodi se u analizi Njemačkog Vijeća za vanjske odnose (DGAP), koji potpisuju sedam autora: Milan Nič, Dimitar Bečev, Sebastien Maillard, Zoran Nechev, Frauke Seebass, Wouter Zweers, Iliriana Gjoni. Geopolitički interes EU-a na Zapadnom Balkanu biće ugrožen konkurentima poput Rusije. Evropska unija bi stoga trebala odlučno djelovati, tako što će podsticati Crnu Goru da udvostruči napore u reformama i osigura da se njena posvećenost promenama pravilno prizna i nagradi.
Pod novom vladom, Crna Gora je odblokirala proces pristupanja. Iako se ova mala zemlja suočava sa brojnim preprekama, sada je najbolja prilika da EU povrati zamah za proširenje na Zapadnom Balkanu. Period do sredine 2024. biće ključan za napredak u reformama u Podgorici i adekvatan odgovor iz Brisela. Njihovi potezi takođe će biti pažljivo praćeni od strane Rusije, koja je spremna da iskoristi nove ranjivosti u NATO članici strateški lociranoj između Srbije i Jadranske obale.
Crna Gora je započela pregovore o članstvu u EU 2012. Iako je otvorila 33 pregovaračka poglavlja, zatvorila je samo tri. U poslednjih nekoliko godina, proces pristupanja je stagnirao zbog nedostatka političke volje. Činjenica da je za donošenje ključnih zakona i potvrđivanje bitnih imenovanja u pravosudnom sistemu potrebna parlamentarna većina – a ponekad i dvotrećinska većina – predstavlja ozbiljan problem.
Pro-EU Momentum
Milojko Spajić iz pokreta "Evropa Sada" (PES) izabran je 31. oktobra 2023, za premijera. Od tada, osećaj zamaha i pozitivne energije može se naći među vođama i zvaničnicima zemlje, što se do sada moglo vidjeti samo u Ukrajini i Moldaviji.
U kratkom vremenskom periodu, crnogorski parlament se saglasio o imenovanju Vrhovnog državnog tužioca (više od dve godine nakon što je bivši nosilac funkcije penzionisan), poslednjeg nedostajućeg sudiju Ustavnog suda i članove Sudskog saveta. Bolja saradnja kancelarije specijalne policije sa tužiocima i sa Europolom, evopskom agencijom koja se bavi transnacionalnim kriminalom, rezultirala je hapšenjem nekoliko visoko pozicioniranih osoba osumnjičenih da su uključeni u krijumčarenje cigareta i organizovani kriminal. Takođe, s obzirom na to da opozicija podržava vladu po pitanjima koja se tiču EU, postoji širok konsenzus u korist poboljšanja implementacije zahteva iz EU. Premijer Spajić ističe da njegovi ministri znaju da će svaka greška ili kašnjenje na putu ka EU rezultirati "crvenim kartonom", odnosno njihovim otpuštanjem. Sporazum preko stranaka je velika prednost i važan faktor stabilnosti.
I dok je glavni cilj Crne Gore - i privlačna poruka nekim evropskim partnerima - postati 28. članica EU do 2028. godine, vlada je sada fokusirana na narednih nekoliko mjeseci. Njen glavni kratkoročni cilj je da ispuni privremene (interim) kriterijume o vladavini prava i osnovnim slobodama do juna. Zatim cilj je otvaranje prostora za početak zatvaranja više pregovaračkih poglavlja do oktobra, kada će Evropska komisija objaviti godišnji paket za proširenje sa izveštajima o svim kandidatima. Crnogorska vlada kaže da je četiri do pet ovih poglavlja već spremno.
U skladu sa trenutnom metodologijom pristupanja, ispunjavanje privremenih kriterijuma uslov je za početak zatvaranja ostalih poglavlja. Napredak u takozvanom Fundamentalnom klasteru, koji obuhvata Poglavlje 23 (pravosuđe i osnovna prava) i Poglavlje 24 (pravda, sloboda i bezbjednost), određuje ukupni tempo pregovora (klauzula o ukupnom balansu). Trenutni zamah na pristupanje može naići na prepreke u vezi sa ovim tačkama - kako iz Podgorice tako i iz Brisela.
Crnogorska vlada svjesna je da, od 83 definisane mjere kao privremeni kriterijumi, još uvijek treba ispuniti 32. Najvažnije među njima su zakoni koji se tiču jačanja slobode medija i definišu ulogu regulative o emiterima, koji su već pripremljeni. Ministrica evropskih poslova, Maida Gorčević, zajedno sa svojim timom, koordinira napore vlade da ih dostave do sredine maja. Kako smo čuli od EU eksperata na terenu, ovaj vremenski okvir veoma je ambiciozan, ali izvodljiv.
U međuvremenu Evropska komisija je u intenzivnim pregovorima sa Podgoricom dok priprema Izvještaj o procjeni privremenih kriterijuma (IBAR). Ako ovaj izvještaj bude pozitivan, belgijsko predsjedništvo Savjeta Evropske unije obećalo je crnogorskim liderima da će sazvati još jednu međuvladinu konferenciju (IGC) u junu. Tamo će predložiti da Savjet odobri ovu državu za sljedeći korak procesa pristupanja.
Sa EU strane, pozitivan IBAR se ne smatra završenim. Iako niko iz EU ne objašnjava ovo javnosti ili organizacijama civilnog društva u Crnoj Gori, izveštaj može dodatno otežati stvari. Sa crnogorske strane, međutim, rezultat IBAR-a u junu već je uzet zdravo za gotovo. Ankete pokazuju da 70 do 80 odsto Crnogoraca konstantno ima visok nivo povjerenja u EU i podršku EU integraciji - rezultati koji su trenutno jedinstveni na Zapadnom Balkanu. Ovaj nivo povjerenja povjerenja mogao bi biti narušen, sukobom očekivanja u kritičnom trenutku koji bi mogao biti (zlo)upotrebljen od strane unutrašnjih i spoljnih aktera koji su neprijateljski nastrojeni prema zapadnoj orijentaciji zemlje.
Još jedan očigledan izazov za evropske izglede Crne Gore predstavlja nedostatak ljudskih kapaciteta i tehničkog znanja u javnoj upravi. U nekim slučajevima, to se rešava ponovnim zapošljavanjem državnih službenika iz prethodnih vlada Demokratske partije socijalista (DPS). Čuli smo da se takvo ponovno zapošljavanje čak sprovodi i u ministarstvima kojima upravlja pokret "Evropa Sada" (PES).
Jaka parlamentarna većina opstaje i pored broujnih političkih trvenja
Do nedavno su predsjednik i premijer Crne Gore - Jakov Milatović i Milojko Spajić - bili lideri centrističkog PES-a. Bez obzira na novi sukob između njih, trenutna parlamentarna većina opstaje i djeluje da će trajati.
U oktobru prošle godine, premijer Spajić je izabran sa 46 glasova u parlamentu koji broji 81 člana. Heterogenu vladajuću koaliciju predvodi PES (20 poslanika) i uključuje centrističko-liberalne Demokrate (7), malu pro-srpsku stranku (3), i dvije etničko-albanske stranke (4). Njenu parlamentarnu većinu uključuje 13 poslanika iz pro-srpskog bloka "Za budućnost Crne Gore" (ZBCG). Ovaj blok predvodi veteran nacionalističke politike Andrija Mandić, koji je izabran za predsjednika parlamenta. Koalicioni sporazum predviđa da, ukoliko koalicija kohabitira bez problema, ZBCG će se pridružiti vladi "u roku od godinu dana" i imenovati četiri ministra.
Ova konstelacija kritikovana je od strane nekih zapadnih saveznika Crne Gore jer su Mandić i stranke bloka ZBCG do nedavno bili čvrsto pro-ruski i protiv integracija u evroatlantske strukture. Ipak, u koalicionom sporazumu, ZBCG se obavezala na poštovanje vanjske politike vlade, uključujući 100-postotno usklađivanje sa EU u pogledu sankcija za Rusiju. Trenutno, Mandić deluje kao konstruktivan igrač i najglasniji zagovornik evropskih reformi, dok drugi lider ZBCG-a, Milan Knežević, zastupa radikalnije stavove. Ovo već stvara unutrašnje trvenje unutar bloka. Pravi test doći će sa uključivanjem ministara ZBCG-a u kabinet. Ovo će pak, takođe povećati indirektni uticaj i potencijalno ometanje Beograda - i možda i Moskve - dalje događaje u Podgorici.
Formiranje Spajićeve vlade bilo je kulminacija procesa političke promjene koji je počeo 2020. godine izborima koji su okončali dugogodišnju vladavinu Demokratske partije socijalista (DPS) pod Milom Đukanovićem. Dok su dvije prethodne vlade pokazale visoku nestabilnost i nijesu bile sposobne da sprovedu reforme, pokretačka snaga reformi i relativna pozicija sadašnjeg premijera čini se jačom. Spajić takođe ima koristi od opozicionih kalkulacija. Ukoliko trenutni aranžman propadne, PES je spreman da formira većinu sa DPS-om i strankama etničkih manjina.
Osim toga, strategija PES-a o depolarizaciji - osvajanje centra i neutralisanje pitanja identiteta prema oba i pro-srpskom i taboru crnogorske suverenosti - čini se da donosi rezultate, barem za sada. Naravno, ovaj delimični uspeh takođe izaziva scenirane incidente oko nacionalnih simbola, posebno od strane pro-srpske strane, koji su dizajnirani da drže politiku identiteta na prvom mjestu. Na prijmer, lutka sa likom liberalnog pisca Andreja Nikolaidisa spaljena je 2. marta tokom lokalnih karnevalskih proslava u Herceg Novom, uporištu etničkih srpskih radikala. Ovaj akt i drugi slični mogu biti čak i podstaknuti iz Beograda ili Moskve.
U cjelini, politička situacija u Crnoj Gori još uvijek je veoma krhka i suočava se sa tri neposredna izazova: nadolazeće preuređenje kabineta premijera kako bi se uključili i ministri iz ZBCG-a; tenzije sa predsjednikom Milatovićem koji je podnio ostavku iz vladajućeg PES-a 24. februara; i upitnost jedinstva parlamentarne grupe PES-a. Ipak, posljednja ostaje ujedinjena, a tenzije između predsjednika i premijera nijesu nove. Dakle, najveći rizik predstavlja predstojeća reorganizacija vlade. Zbog nagomilanih konflikata, mogla bi se desiti veoma brzo, da bi se izbalansirala jača uloga ZBCG-a i takođe uključi Bosnjačka stranka (BS), nacionalna konzervativna partija bosanskih muslimana Crne Gore u vladu. Jedna od političkih žrtava preuređenja može biti sadašnji ministar pravde, Andrej Milović, koji je već isključen iz PES-a.
Mnogo toga će zavisiti od političke snage i lekcija koje je naučio Spajić. Čini se da je njegova vlada kupila vrijeme bar do ljeta da konsoliduje svoje redove i ostvari rezultate na putu ka EU kao i u ekonomiji i javnim finansijama.
Zaključci
EU-u je potrebna uspješna priča na Zapadnom Balkanu, i cijeli region sa pažnjom posmatra Crnu Goru. Pod prethodnim vladama, zemlja je prokockala dobru volju provodeći malo od reformi koje je Brisel zadao. Kao rezultat toga, države članice EU-a sada su vjuerovatno sklonije opreznom pristupu. Iako razumljiv, takav odgovor na obnovljene napore Podgorice da se pridruži Evropskoj uniji može propustiti glavnu poentu: da, putem Crne Gore, EU ponovo osvaja teren na Zapadnom Balkanu. Osim toga, sa Rusijom zauzetom drugim izazovima i Srbijom fokusiranom na neprekidnu krizu na sjeveru Kosova, EU trenutno ima prednost vizavi potencijalnih ometeča.
U isto vrijeme, EU mora voditi računa o visokim očekivanjima u Crnoj Gori. Nedavne posjete visokih EU zvaničnika Podgorici povećale su očekivanja o brzom napretku ka pristupanju, umjesto što su naglasile potrebu za sprovođenjem reformi. Ako Crna Gora ne ispuni privremene ciljeve, neće moći da napreduje na putu ka EU. Ali svaki uspjeh na ovom putu je i važan faktor ujedinjenja za vladajuću koaliciju i pobjeda za EU. Najgori scenario uključuje povratak unutrašnje nestabilnosti. Oslabljenja vlada i još jedni prijevremeni izbori mogu poništiti skromne učinke ostvarene od dolaska Spajićevog kabineta na vlast.
Drugi faktor rizika je sama EU. Čak i ako ispuni ciljeve, Crna Gora može naići na teškoće u "prodaji" još jedne IGC (ili "konferencije o pristupanju") nekim članicama EU-a. Albanija i Sjeverna Makedonija već dugo čekaju na IGC zbog veta Bugarske, povezanog sa obavezom Skoplja da promijeni Ustav i velikim bilateralnim sporom koji se razvio između Albanije i Grčke. Neki članovi Savjeta će se založiti za zakazivanje zajedničke konferencije o pristupanju za sve tri zemlje krajem 2024. godine. Takva odluka može narušiti trenutni reformski zamah u Crnoj Gori u osjetljivom trenutku. Takođe će dovesti u pitanje princip nagrađivanja zasluga. Geopolitički interes EU-a na Zapadnom Balkanu biće ugrožen konkurentima poput Rusije, koji će imati koristi kao rezultat toga. Evropska unija bi stoga trebala odlučno djelovati, tako što će podsticati Crnu Goru da udvostruči napore u reformama i osigura da se njena posvećenost promenama pravilno prizna i nagradi.
Na kraju se navodi da analiza DGAP-a predstavlja glavne nalaze misije za utvrđivanje činjenica u Podgorici, koju su zajedno sproveli stručnjaci iz četiri evropska think-tanka - DGAP, Institut Žak Delor, Clingendael i Carnegie Europe - od 18. do 20. februara 2024. godine. Bio je suorganizovan od strane DGAP-a i Ane Nenezić iz lokalnog think-tanka Analitiko.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR