OEBS nije spriječio Putinovu agresiju, ali ima potencijal da pomogne u posredovanju mira u Ukrajini kada dođe pravo vrijeme.
Vladimir Putin vjerovatno nikada neće odustati od pokušaja da Ukrajinu vrati u Rusiju – tamo gdje po njegovom iskrivljenom pogledu na istoriju i pripada. Oni koji mu se suprotstave obično padnu sa prozora, dožive druge “nesreće” ili završe u zatvoru. Ako pristane na prekid vatre, biće to samo da dobije vrijeme da obnovi svoje snage prije nego što ponovo pokuša. Jedino što bi ga tada zaustavilo bili bi neki naoružani mirovnjaci, o čemu se već razgovara. Ako ga neko iz njegove užeg kruga zamijeni, promjena vjerovatno neće biti.
Ipak, negdje duboko u Moskvi, moraju postojati ljudi koji žude za pravim mirom, što bi uključivalo i priznavanje Ukrajine kao suverene države, baš kao što su tokom hladnog rata u komunističkom vrhu, prilično skriveni, postojali ljudi koji su žudjeli za demokratijom. Šansu su dobili kada je Mihail Gorbačov postao lider 1985. Nažalost, ta šansa je propala.
Dok s mršavim nadama čekamo pojavu tih blagonaklonih snaga, vrijedi podsjetiti da postoji organizacija sa mnogo vještina i mehanizama za promovisanje demokratije i mira u Evropi. To je Organizacija za bezbjednost i saradnju u Evropi (OSCE/OEBS), koja će uskoro obilježiti 50 godina od svog osnivanja, poznatog uglavnom kao „Helsinški završni akt“.
Sporazum je potpisan u finskoj prijestonici 1. avgusta 1975. od strane 35 predsjednika, premijera i drugih lidera sa obje strane gvozdene zavjese: cijele Evrope, Istoka i Zapada, plus Sovjetskog Saveza, Sjedinjenih Država i Kanade. Jedino maoistička Albanija je odbila poziv Finske da istraži kako neprijatelji, naoružani do zuba nuklearnim i konvencionalnim oružjem, mogu pronaći zajednički jezik kao osnovu za konačni mir.
Usvajanje Helsinškog završnog akta bilo je dramatičan i neočekivan rezultat skoro trogodišnjih intenzivnih pregovora. Moskva i njeni saveznici željeli su da potvrde poslijeratni poredak u Evropi, uključujući podjelu Njemačke i sovjetsku vlast nad nesrećnim narodima centralne i istočne Evrope. Međutim, tokom te tri godine, sporazum je preokrenut, uglavnom zahvaljujući devet članica Evropske zajednice, u kojoj je Britanija igrala važnu ulogu, i postao je uzbudljiva agenda za promjene.
Završni akt je dozvoljavao da se granice mijenjaju mirnim putem, čime su ostavljena otvorena vrata za njemačko (i irsko) ujedinjenje. Potpisnici su se obavezali na veću vojnu transparentnost kroz katalog “mjera za izgradnju povjerenja”, a definisali su i ambiciozan skup aktivnosti za olakšavanje trgovine, kulturnih kontakata i slobodnijeg kretanja ljudi i informacija “svih vrsta”.
Najvažnije od svega, kako se pokazalo, bilo je obećanje potpisnika da će “poštovati ljudska prava i osnovne slobode, uključujući slobodu misli, savjesti, religije ili uvjerenja”, pri čemu je naglašeno da je to suštinska osnova za mir u Evropi.
U narednim godinama, autoritarne vlade koje su potpisale završni akt napravile su samo male, nevoljne korake ka ispunjavanju tih obećanja. Ali su ih s nestrpljenjem prihvatili disidenti, koji su skupljali debele spise o kršenju ljudskih prava da bi ih predstavili liberalnim vladama i grupama za pritisak, koje su onda primorale Sovjetski Savez da prihvati ljudska prava kao predmet pregovora.
Drugim riječima, faktor međusobne bezbjednosti postalo je kako vlade tretiraju svoje narode. Ovo je bila važna novina u međunarodnoj diplomatiji. Postepeno, ova intenzivna aktivnost oko ljudskih prava u sovjetskom carstvu pomogla je da se probiju rupe u gvozdenoj zavesi, oslabi režim i pripremi teren za miran kraj hladnog rata.
Ovo je postalo poznato kao „helsinški efekat“. Legitimitet završnog akta proističe iz činjenice da nije bio dogovor velikih sila već rezultat dogovornih pregovora 35 država koje su uporno tražile konsenzus.
Hoće li biti drugog „helsinškog efekta“? Ne u tom obliku i sigurno ne odmah, jer je represija u Putinovoj Rusiji žešća nego u posrnulom Sovjetskom Savezu u njegovim posljednjim danima. Ruski predsjednik je takođe ozbiljno oslabio OEBS kršeći većinu njegovih obećanja, uključujući osnovne obaveze prema međunarodnom miru i nenasilnom rješavanju sporova.
Ipak, najveća regionalna bezbjednosna organizacija na svijetu i dalje funkcioniše, sada sa 57 država učesnica i dvanaest misija na terenu kojima rukovodi sekretarijat u Beču i kancelarija za demokratske institucije i ljudska prava u Varšavi.
Iako je često medijski zapostavljena, ona i dalje obavlja vrijedne poslove u promociji ljudskih prava, sprečavanju sukoba i poštenim izborima. Važno je da OEBS ostaje jedinstveno inkluzivan – to je jedina regionalna organizacija čiji su članovi Ukrajina, SAD i Rusija – i posjeduje dugogodišnje iskustvo i značajnu stručnost u promovisanju saradnje. Ima potencijal da pomogne u posredovanju i nadzoru sporazuma o miru koji bi okončao rat u Ukrajini kada dođe pravo vrijeme.
U četvrtak će se države članice okupiti u Helsinkiju da proslave 50 godina od potpisivanja završnog akta, u istoj dvorani Finlandia gdje je i potpisan. Sporazum je bio remek-djelo diplomatije i prekretnica u evropskoj istoriji čija je vizija i danas jednako aktuelna: mirna i kooperativna Evropa čije vlade poštuju međunarodno pravo i štite ljudska prava.
Njegov institucionalni potomak, OEBS, ne može sam ostvariti ovu plemenitu viziju, ali ostaje važan instrument za traženje mira kroz diplomatiju.
----------
Autori su Kaj Hebel i Ričard Dejvi. Hebel je docent međunarodnih odnosa na Univerzitetu u Lajdenu i autor knjige Britain, Détente, and the Helsinki CSCE (Konferencija o bezbjednosti i saradnji u Evropi). Dejvi je autor knjige Defrosting the Cold War and Beyond.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR