Velikosrpski nacionalizam na sceni

Piše: Novak ADŽIĆ, pravnik i istoričar    

Najavljeni dolazak Patrijarha Srpske pravoslavne crkve gospodina Irineja u Crnu Goru, za 27. septembar, u cilju osvećenja manastira u Lastvi Grbaljskoj, u organizaciji Mitropolije Crnogorsko-primorske itd., praćen je i konstatacijom od strane organizatora da je jedan od razloga za to jubilej „800 godina samostalnosti Pravoslavne Srpske Crkve“.

Predviđena je po programu skupa, koji će se održati, i Svečana akademija „sa osvećenjem paraklisa svetog velikomučenika kosovskog kneza Lazara i manastirskih konaka sa svenarodnim saborom“. Ne sporeći potrebu i zakonsko pravo organizatora, da upriliče takvu manifestaciju, iako sam miljama daleko od njihovih obzora, dužan sam, ipak, saopštiti nekoliko činjenica, koje javnost treba znati i koje osporavaju brojne aktuelne navode i tendencije Mitropolije Crnogorsko-primorske i koji ukazuju na lošu namjeru prema ustavnom poretku Crne Gore organizatora tog skupa.

Prvo, taj skup, po svemu sudeći, i njenim, najavljenim učesnicima, biće nova manifestacija velikosrpskog klero-nacionalizma i agresivne anticrnogorske ideologije, u koju su uključeni, pored Srpske patrijaršije iz Beograda i njoj podvlasne Amfilohije Mitropolije glavni nosioci vlasti u Budvi, prioritetno iz redova Nove srpske demokratije.

No da se pozabavimo brojnim istorijski neistinama, koje su javno eksponirali organizatori tog klero-političkog skupa u funkciji negacije Crne Gore i Crnogoraca.

Najprije knez Lazar nije bio car, već samo knez, a Crnogorci nijesu učestvovali u Kosovskom boju 1389.

Potom, Srpska pravoslavna crkva nema 800 godina samostalnosti, niti autokefalnosti. Nedavno je i vaseljenski carigradski patrijarh Vartolomej potvrdio da Srpska pavoslavna crkva 1219. nije dobila autokefaliju, već autonomiju. Tada je, 1219, Rastko Sava Nemanjić  na nekanonski način izdvojio rašku episkopiju ispod jurisdikcije Ohridske arhiepiskopije, kojoj je bila potčinjena.

Tačno je da je Sava Nemanjić 1220. osnovao Zetsku episkopiju na prostoru Duklje/Zete, koju je prethodno njegov otac Nemanja 1186. osvojio ognjem i mačem i okupirao. Sjedište Zetske episkopije bilo je tada na poluostrvu Prevlaci (kod Tivta) u manastiru Svetog Mihaila, iako postoje mišljenja u istoriografiji da je bilo u blizini Duklje.

Dalje, bitno je istaći da Srpska crkva nema tomos o autokefalnosti iz 1219. Pored toga, od važnosti je navesti da je car Dušan Nemanjić na nekanonski način 1346. uzdigao iz političkih razloga Srpsku arhiepiskopiju na rang patrijaršije, suprotno volji carigradskog patrijarha Kalistena III, koji je zbog toga anametisao kako cara Dušana tako i patrijarha Joanikija.

Srpska patrijaršija je ukinuta 1463, od strane Osmanlija, te je opet od strane sultana i visoke porte obnovljena 1557. i do svog konačnog ukidanja 1766. od strane sultana,  uglavnom je služila kao institucija osmanskog sistema, a od navedene 1766. Carigradska patrijaršija uspostavlja vlast nad dotadašnjim prostorima koji su bili vjerski podvlasni bivšoj Pećkoj patrijaršiji u okviru granica Osmanskog carstva (Turaka).

Ipak, Crkva u Kraljevini Srbiji dobila je tek 1879. tomos od Carigradskog patrijarha i postala autokefalna, godinu nakon što je Srbija postala nezavisna i međunarodno priznata država. Takođe, u tomosu vaseljenskog patrijarha iz 1922, navodi se da Carigradska patrijaršija priznaje proglašeno ujedinjenje autokefalnih crkava Srpske, Crnogorske i Karlovačke.

Najzad, crnogorsko primorje, od Spiča do Herceg-Novog, pa time i Grbalj, u smislu vjerske jurisdikcije vjekovima bilo je u kompetenciji faktički i formalno autokefalne Crnogorske crkve. Još od vladike Danila Petrovića-Njegoša taj prostor bio je u domenu njegove vjerske nadležnosti. Mletačka Republika, u čijem sastavu se tada nalazila ta teritorija je, posebnim dukalom 1718.  dala pravo vladici Danilu, kojim se uspostavlja duhovna vlast crnogorskih mitropolita u crnogorskom primorju, a time i na prostoru Grblja.

Bitno je reći i to da Mitropolija Crnogorsko-primorska kao eparhija SPC u Crnoj Gori ne postoji 800 godina, već od donošenja Zakona o SPC 1929. i  Ustava SPC 1931. godine, koje je odobrio i potpisao kralj Aleksandar Karađorđević, te da je do 1920. Crnogorska crkva bila autokefalna i da je nasilno ukinuta.

I da zaključimo, najavljeni vjerski skup za 27. septembar ove godine ima, pored vjerske i snažnu političko-ideološku konotaciju, a sa ciljem promovisanja doktrine agresivnog političkog svetosavlja, jer aktuelni patrijarh Srpske pravoslavne crkve gospodin Irinej do sada se nije pokazao kao poštovalac i prijatelj nezavisne Crne Gore, već konstantno negira postojanje crnogorskog naroda i nacije i on je više puta davao neprimjerene izjave o Crnoj Gori.