Pravoslavlje i geopolitika

Piše: Dan Harre

Pravoslavna hrišćanska geopolitika — važno, ali često zanemareno pitanje — ponovo izaziva interesovanje zapadnih medija jer svijet skreće pažnju na Ukrajinu.

Zaista, značaj geopolitike u događajima unutar istočno-pravoslavne vaseljene teško se može precijeniti.

Prije nego je započeo invaziju na Ukrajinu, Putin je bio unaprijed siguran u javnu podršku moskovskoga patrijarha Kirila, pridajući tako svojim naporima vjerski „legitimitet“. Nažalost, ovo je samo najnovija manifestacija staroga partnerstva Kremlja i Ruske crkve.

Simbioza između ruske vlade i tamošnje patrijaršije počela je ubrzo nakon pada Sovjetskoga Saveza. Kremlj je napuštio militantni ateizam komunizma i odlučio da prigrli rusku pravoslavnu hrišćansku prošlost. Ovaj zagrljaj nije ništa više od trika da se Ruska crkva kooptira u svrhu njegovanja religiozne meke moći (soft power).

I kako se javni kremaljski novac slivao u crkvenu kasu, zauzvrat će moskovski patrijarh ponuditi punu javnu podršku režimu Putina. Strategija se pokazala efikasnom.

Uz pomoć patrijarha Kirila, Putin je polako počeo s imidžom vođe „tradicionalne hrišćanske civilizacije”, predstavljajući se međunarodnom avangardom protiv progresivnih pitanja, poput gej brakova i abortusa — tvrdeći da se Zapad predao nemoralu i sekularizmu.

Ova kampanja za uticaj je imala efekte, jer su neke desničarske i hrišćanske fundamentalističke grupe širom Evrope i Sjedinjenih Država prihvatile Putina.

U Sjedinjenim Državama, naročito, podrška Vladimiru Putinu među evangelistima je uznemirujuća. Putinovu unutrašnju politiku hvalili su lideri kao što je Franklin Graham [takođe vatreni Trampov sikofant, prim], sin Bilija Grahama [1918-2018, baptistički sveštenik, uticajna medijska i politička ličnost američke desnice, poznat i po antisemitskim stavovima zbog koji se kasnije javno izvinio, prim].

Još jedan zabrinjavajući razvoj dogodio se kada je nedavno Lauren Vitzke, kandidatkinja za Senat GOP-a [skraćenica za Grand Old Party — Republikansku partiju SAD, prim] izjavila: „Rusija je hrišćanska nacionalistička nacija. Oni su zapravo ruski pravoslavci... Ja se više identifikujem s Putinovim hrišćanskim vrijednostima nego s Džoom Bajdenom”.

Ipak, dok je potpuna podrška Putinu na religioznoj desnici i dalje pod znakom pitanja, jasno je da je on uspješno koristio meku moć Rusije da u američku politiku ugura „trojanskoga konja”. Osim što kulturološki kontaminira unutrašnju američku politiku, taj ruski vjerski uticaj takođe predstavlja prijetnju solidarnosti unutar NATO-a.

Nekoliko članica Alijanse — Crna Gora, Bugarska, Rumunija i Grčka — imaju većinsko pravoslavno stanovništvo. „Pew Research Center” [istraživačka, „fact tank” nevladina ustanova iz Vašingtona, prim] u studiji iz 2017. navodi da je većina ispitanika u svakoj od ovih nacija — isključujući Crnu Goru, koja nije anketirana — rekla je da je snažna Rusija neophodna za balansiranje protiv uticaja Zapada. Pored toga, većina ispitanika u svakoj od anketiranih nacija izjavila je da Moskva ima obavezu da štiti pravoslavne hrišćane van granica Rusije.

Očigledno, Rusija je uspjela da stekne širok uticaj na stanovništvo nekoliko država članica NATO-a. Ovaj uticaj predstavlja direktnu prijetnju solidarnosti i stabilnosti Alijanse, koja je svojevremeno formirana kao odgovor na rusku agresiju.

Dok je rast moskovske vjerske sposobnosti zabrinjavajući, Sjedinjene Države imaju priliku da je ospore.

Vaseljenska patrijaršija u Carigradu, koju trenutno predvodi patrijarh Vartolomej I, izrazito je prozapadna. U okviru pravoslavlja, Vaseljenski Patrijarh se istorijski smatra među istočno-pravoslavnim poglavarima primus inter pares — prvi među jednakima.

Doduše, autoritet Vaseljenske patrijaršije je dramatično opao kako je Carigrad pod Turcima od 1453. godine. Od toga vremena, Ruska pravoslavna crkva manevriše kako bi preuzela vođstvo pravoslavnoga hrišćanskoga svijeta — idući tako daleko da se proglasi za „Treći Rim”.

Dok je broj vjernika u Ruskoj pravoslavnoj crkvi danas daleko veći od onoga u jurisdikcijii Carigrada, Vaseljenska patrijaršija i dalje ima značajan uticaj kao rezultat svoga istorijskoga prestiža.

Moderna dinamika između Moskve i Konstantinopolja je, dakle, rezultat nadmetanja za liderstvo u pravoslavlju; a posljednje veliko poglavlje se odigralo 2018. Nakon mnogo godina apela pravoslavnih hrišćana u Ukrajini, Vaseljenska patrijaršija je formalno odobrila autokefaliju, odnosno nezavisnost Pravoslavnoj crkvi Ukrajine — čime je anulirana jurisdikcija Moskovske patrijaršije u Ukrajini.

Ovaj potez je, velikim dijelom, motivisan time što je patrijarh Vartolomej priznao zlonamjerni uticaj Kremlja na Crkvu u Ukrajini. Potez s autokefalijom se pokazao pogubnim za Rusku crkvu, pošto je skoro 12.000, od njezinih ukupno 36.000 parohija, egzistiralo u Ukrajini. Patrijarh Kiril, shvativši taj potez kao snažan udarac svome autoritetu, odgovorio je prekidom opštenja s Carigradom.

Dok se Vaseljenska patrijaršija pokazala veoma dragocjenom za Sjedinjene Države zbog svoje uloge u balansiranju protiv Moskve, ona se trenutno bori za svoj opstanak — pod pritiskom države Turske. Decenije diskriminatornih zakona i islamistička agenda predśednika Redžepa Tajipa Erdogana prijete da osakate Vaseljensku patrijaršiju — ako Zapad ne interveniše.

Bogoslovija na Halki, tradicionalna za obuku carigradskoga sveštenstva, nasilno je zatvorena od 1971. godine. Štaviše, turski zakon predviđa da carigradski arhiepiskop (patrijarh) mora biti turski državljanin, čime se ozbiljno ograničava broj kandidata koji mogu da ga zamijene.

Ako turska vlada uspije da, na svoj način, dereguliše postojanje Vaseljenske patrijaršije, liderstvo Moskve u pravoslavnome svijetu neće biti izazvano. Za SAD i njihove zapadne saveznike ovo je opasan razvoj. Zdrava i nezavisna Vaseljenska patrijaršija je ključna za provjeru ruske vjerske meke moći.

Prema [američkome] Zakonu o međunarodnoj vjerskoj slobodi iz 1998, državni sekretar, pod ovlašćenjem Predśednika, ima pravo da označi zemlje međunarodnih vjerskih sloboda — „Countries of Concern“. Zemlje koje ne ispunjavaju nijedan od kriterijuma mogu se, umjesto toga, dodati na — „Special Watch List“ Stejt departmenta.

Obje oznake dozvoljavaju vladi Sjedinjenih Država da uvede ekonomske sankcije protiv zemalja koje su prekršile vjerske slobode. Takva klasifikacija će sigurno privući pažnju predśednika Erdogana; jer turska ekonomija nastavlja da slabi uoči njegove kandidature za reizbor 2023.

S obzirom da se vojnici Vladimira Putina slijevaju u Ukrajinu, ruska prijetnja je možda najakutnija od kraja Hladnoga rata. Ukoliko Rusija zauzme Kijev, duhovnu prijestonicu drevne Kijevske Rusi, njezine pretenzije na pravoslavnu hegemoniju biće još više legitimisane.

Osnažena Ruska pravoslavna crkva ugrožava i američku političku stabilnost i solidarnost NATO-a.

Vrijeme je da Sjedinjene Države priznaju vrijednost religije u međunarodnoj politici i podrže Vaseljensku patrijaršiju protiv napora turske vlade da je uguši. Jača Vaseljenska patrijaršija nužno je jednaka slabijoj Moskovskoj patrijaršiji, a to je pobjeda američke nacionalne bezbjednosti.

(Prijevod: V.J.)