Spasimo Brezna: Svjesni da uništavaju cijelo selo, CGES lažirao podatke za EBRD da bi dobio 28 miliona kredita za Trafo stanicu

Građanska inicijativa Spasimo Brezna saopštila je da je crnogorska državna energetska kompanija – Crnogorski elektroprenosni sistem – CGES lažirala podatke u projektnoj dokumentaciji na osnovu koje je dobila kredit od Evropske banke za obnovu i razvoj EBRD u iznosu od 28 miliona eura namijenjen gradnji Trafostanice 400kV u centru ovog sela.

Saopštenje prenosimo u cjelosti: 

“Crnogorski elektroprenosni sistem CGES lažirao je podatke u projektnoj dokumentaciji na osnovu koje je dobio kredit od Evropske banke za obnovu i razvoj u iznosu od 28 miliona eura namijenjen gradnji Trafostanice 400kV u centru sela Gornja Brezna.

CGES je u projektnoj dokumentaciji koja prati zahtjev za kreditiranja, naveo da u krugu od dva kilometra od TS nema kuća niti života, iako odlično znaju da su prve kuće već na par stotina metara od sada postojeće, i planirane mnogo veće TS, a da u krugu od dva kilometra ima između 100 i 200 kuća za stanovanje i turistički smještaj.

Ovo navode u saopštenju mještani sela Gornja Brezna, sada Građanska inicijativa “Spasimo Brezna” i dodaju da “obzirom da je Vlada Crne Gore, koja je dala garancije za ovaj kredit, akter ove prevare EBRD-a, i da bi realizacija projekta međunarodnog energetskog čvorišta u Gornjim Breznima značila uništenje cijele lokalne zajednice sa pečatom države, ovo ima razmjere međunarodnog skandala.

Ugovor o kreditu sa EBRD potpisan je 1. avgusta 2024. godine, uz javnu pompu, a potpisali su ga EBRD, CGES i Vlada Crne Gore koja je dala garanciju za ovaj kredit. Ovo je ključni dokaz da je CGES u saznanju da planirana TS 400Kv onemogućava bilo kakav život u krugu od dva kilometra te je, lažirajući podatke u projektnoj dokumentaciji, izbjegao stroga pravila EBRD koja predviđaju više nivoa uključivanja lokalnih zajednica i brigu o lokalnom stanovništvu u projektima koje oni kreditno podržavaju.

U našem slučaju državna energetska kompanija CGES, uz podršku države, svjesno i u višegodišnjem kontinuitetu radi na uništenju našeg sela, naših života i naše budućnosti. To se radi ispod žita, krijući, a CGES je, lažirajući podatak o naseljenosti loklacije, izbjegao obavezu na kojoj EBRD striktno insistira, da lokalna zajednice bude uključena od inicijalne faze planiranja projekta. CGES odlično zna koliko kuća i mještana ima u Gornjim Breznima jer godinama šalju svoje ljude koji neovlašteno ulaze na naša imanja, i bez našeg znanja i saglasnosti, sijeku naše šume ispod žica dalekovoda.

Za sada nam ostaje nejasno kako se moglio dogoditi da EBRD ne izvrši terensku kontrolu dostavljenih podataka od strane CGES-a, ali nadamo se da ćemo dobiti odgovor na to pitanja. Obratili smo se EBRD-u sa zahtjevom da hitno zamrzne odobrena kreditna sredstva i zatraži reviziju kompletne projektne dokumentacije sa fokusom na uticaj projekta na lokalnu zajednicu, kao i da pošalje nezavisnu međunarodnu ekspertsku komisiju u Gornja Brezna.

Energetska čvorišta ovog tipa se nigdje, u civilizovanom svijetu, ne grade u naseljenim mjestima, naročito kada se ima u vidu da postoje kilometri nenaseljene teritorije u ovom dijelu Crne Gore, gdje bi ovako veliki energetski objekat imao minimalan štetan uticaj.

Mještani Gornjih Brezana nikada nijesu obaviješteni o ovakvim namjerama, nikada nas niko nije kontaktirao, niko nas nije nijedna javna rasprava nije održana. Potpuno smo ignorisani kao da ne postojimo. Ovakvo ponašanje prema cijeloj ljudskoj zajednici neprihvatljivo je u bilo kojoj civilizovanoj državi. A Crna Gora, podsjetimo, slovi za prvu sledeću članicu EU. Pitamo, može li u civilizovano drušvo država koja smišljeno, u kontinuitetu, radi na uništenju jedne lokalne zajednice?

Pogažena su sva ljudska i građanska prava, koja garantuju međunarodne konvencije, zakoni i Ustav Crne Gore, prekršena je Arhuška konvencija koja garantuje učešće u procesu od najranije faze, prekršena su pravila EBRD-a koja, takođe, predviđaju više nivoa učešća lokalne zajednice u procesu i zaštitu života, zdravlja i imovine i koja insistiraju na komunikaciji i poštovanju potreba lokalnih zajednica.

Kako je CGES lažirao dokumentaciju za EBRD

Na zvaničnoj Web stranici EBRD-a u kategoriji “Projekti”, predstavljen je i projekat CGES-a, gradnje TS 400kV Brezna, a u odjeljku “Sumirana dokumentacija” (Project Summary Document) objavljena je dokumentacija koja nedvosmisleno ukazuje da je projektna dokumentacija, pi pitanju uticaja na društvo i prirodu, neistinita. Link

U dokumentu “Netehnički sažetak” pod naslovom: Uslovi nultog stanja životne sredine i društva, CGES, navodi, citiramo: U blizini TS Brezna nema stambenih ili poslovnih objekata. Najbliže naselje TS Brezna je Gornja Brezna (na udaljenosti od oko dva kilometra od TS Brezna) sa 48 stanovnika.

Ovo je apsolutna neistina. TS Gornja Brezna planira se graditi u samom centru naseljenog, živog sela Gornja Brezna. Ovo selo je najnaseljenije i najživlje selo u Opštini Plužine. Vraćaju se oni koji imaju porodična imanja, a mnogo je onih koji kupuju imanja i i grade kuće. Neki se već bave poljoprivredom i turizmom, a neki planiraju sprovode pripreme – grade objekte.

Upravo u krugu od dva kilometra od trafo stanice Gornja Brezna postoji između 100 i 200 kuća, koje su stalno ili povremeno naseljene. Samo u poslednje dvije godine Opština Plužine izdala je oko 50 UT uslova za gradnju objekata za stanovanje u Gornjim Breznima, te je trenutno nezahvalno precizirati broj.

U odjeljku “Sažetak uticaja na životnu sredinu i društvo i mjere ublažavanja”, CGES navodi, citiramo: Potrebno je kupiti nekoliko privatnih zemljišnih parcela (uz postojeću TS) ukupne površine 3,1 hektara. U vlasništvu su više pojedinaca koji žive u inostranstvu.

Neistina je da se vlasnici privatnih zemljišta na kojima CGES planira gradnju TS nalaze u inostranstvu. Jedan od vlasnika je Čedo Popović, vlasnik preduzeća “Carine”, koji je na kontroverzan način postao vlasnik 11 miliona kvadrata opštinske zemlje u Opštini Plužine, drugi vlasnik živi u Nikšiću i u toku je sudski postupak između njega i CGES-a o eksproprijaciji zemljišta.

U ovom dokumentu CGES Navodi: Na osnovu prethodnih iskustava CGES-a sa sličnim projektima, podrazumijeva se da označavanje Projekta kao projekta od javnog interesa može značajno pojednostaviti proces otkupa zemljišta. CGES će izraditi Plan otkupa zemljišta za upravljanje aktivnostima u sklopu otkupa zemljišta u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom i uslovima EBRD-a.

CGES je svoje dosadašnje aktivnosti u selu Gornja Brezna sprovodio nezakonito, netransparento i bez informisanja javnosti. Očigledno da nastavljaju takvu praksu.

Mještani sela Gornja Brezna nikada nisu bili obaviješteni o planovima energetskih kompanija niti su imali mogućnost da kažu svoj stav.

Bili su potpuno ignorisani kada je privatna kompanija “Krnovo Green Energy” gradila VE “Krnovo” i dalekovod i TS u Gornjim Breznima. Država je tada za privatnu kompaniju proglasila javni interes i oduzimala zemlju mještanima, nerijetko uz asistenciju policije. CGES je nakon završetka projekta kupio TS Brezna od kompanije “Krnovo Green Energy” iako je bila izuzetno nekvalitetno urađena, a nalazila se, i danas se nalazi, na terenu koji je pun podzemnih pećina i vrtača, koje su nepredvidive i opasne, i mogu se u svakom momentu aktivirati i otvoriti te ugroziti TS i cjelokupan energetski sistem.

(Ovo je poseban i veliki problem ovog projekta, a s obzirom na iskustvo sa CGES-om i njihovim načinom rada osnovano sumnjamo i da je ekspertska procjena, u najmanju ruku, značajno ublažuje opasnost od katasrofalnog ishoda, naročito kada se ima u vidu značaj energetskog objekta koji se ovdje planira.)

Mještani su bili potpuno ignorisani i kada je CGES gradio dalekovod 400kV Lastva – Pljevlja. Tada je CGES, bez znanja i saglasnosti vlasnika, i bez pravične naknade, postavljao stubove dalekovoda. Na brojnim lokacijama širom Crne Gore, koje nisu naseljene, i nema prisutnih vlasnika, to je prošlo bez većih turbulencija. Kada su vlasnici saznali, već su bili stavljeni pred “svršen čin”. Tamo gdje su vlasnici otkrili, i pobunili se, dolazilo je do primjene sile.

Navodi se: Buka i vibracije. Građevinske aktivnosti će privremeno povećati nivo buke, ali će ti uticaji biti manji, lokalizovani i ograničeni na jutarnje i popodnevne sate u toku dana. Mjere za kontrolu buke, kao što je korištenje dobro održavane opreme sa prigušivačima zvuka, ograničiće smetnje buke preko 100 m od lokacije. Izgradnja će stvarati vibracije od upotrebe opreme i mašina. Međutim, zbog odsustva obližnjih objekata ili osjetljivih receptora unutar djelokruga ovih vibracija, malo je vjerovatno da će one uzrokovati smetnje ili biti uočljive lokalnom stanovništvu ili uticati na druga osjetljiva područja.

Neistina je da nema obližnjih objekata odnosno receptora buke. Prvi objekti nalaze se na udaljenosti od svega par stotina metara od postojeće, i planirane, nove TS.

Tokom gradnje postojeće TS, mještani su bili izloženi svakodnevnoj buci a lokalni put potpuno je uništen. Nakon toga, mještani su bili primorani da blokiraju prilaz TS kako bi privoljeli investitora da popravi put. Velike štete tokom gradnje TS pretrpjeli su poljoprivrednici, stočari i mještani koji se bave turizmom.

CGES, takođe, u projektnoj dokumentaciji na osnovu koje je dobio kredit EBRD-a od 28 miliona, u odjeljku “Saobraćaj” navodi: Jedini put koji vodi do TS Brezna je lokalni put koji se odvaja od regionalnog puta E762 Plužine-Nikšić- Podgorica. Ovaj uski lokalni put prolazi kroz naselja Donja Brezna i Gornja Brezna i proteže se sve do TS Brezna, čineći ga važnom rutom kako za lokalno stanovništvo tako i za posjetioce.

Manji porast u saobraćaju i privremena zatvaranja puteva tokom građevinskih radova mogu dovesti do zagušenja saobraćaja na ovoj cesti, što može dovesti do neugodnosti za lokalnu zajednicu i putnike koji prolaze kroz ovo područje. Uticaj će biti kratkoročni i njime će se upravljati kroz Plan upravljanja saobraćajem.

I ova procjena naslanja se na početnu, ključnu neistinu koja je prezentovana EBRD-u od strane CGES-a, da u Gornjim Breznima nema naseljenih kuća. Ovaj lokalni put je jedini put kojim mještani Gornjih i Donjih Brezana komuniciraju sa ostatkom svijeta. U Donjim i Gornjim Breznima nalazi se veliki broj smještajnih jedinica – brvnara za turiste i jedno etno selo. Još jedno etno selo je u fazi gradnje upravo u Gornjim Breznima. Više domaćinstava ima po dvije ili tri brvnare za turiste i bungalove.

Mještani već nekoliko godina ulažu ogromne napore i sredstva da razvijaju održivi turizam, što je magistralno strateško opredjeljenje države Crne Gore. Država im ne pomaže u razvoju turizma, ali namjerava da, gradnjom međunarodnog energetskog čvorišta u srcu naseljenog mjesta, uništi svaku mogućnost za opstanak i dalji rast i razvoj eko turizma.

Takođe, u odjeljku “Faza rada i održavanja” CGES navodi da, citiramo: Povećanje jačine napona sa 110 kV na 400 kV će rezultirati odgovarajućim porastom nivoa buke. Budući da u blizini nije identifikovan nijedan receptor, ne očekuje se da će tipična buka povezana sa infrastrukturom visokog napona negativno uticati na zajednicu. Pojava elektromagnetnih polja se očekuje tokom rada visokonaponske infrastrukture, ali predstavlja nizak rizik u kontekstu električnih TS, obzirom na brzo smanjenje intenziteta magnetnog polja sa većim rastojanjem.

I ove, kao i prethodne tvrdnje CGES-a u projektnoj dokumentaciji za EBRD, su zasnovane na falsifikovanom podatku da u krugu od dva kilometra od planirane TS nema kuća niti živih ljudi. Obzirom na gustu naseljenost i blizinu kuća, očekivano je da povećanje napona sa 110kv na 400kV, u slučaju buke, a naročito u slučaju elektromagnetnog polja, ima ekstremno loš uticaj na zdravlje i život ljudi.

Brojna istraživanja pokazuju da ova zračenja uzrokuju niz teških oboljenja, te da su posebno štetna za djecu. Gradnja trafo stanice i dalekovoda 400kv u scru sela, a potom i formiranje međunarodnog energetskog čvorišta, značila bi kraj svih ekonomskih aktivnosti mještana, a njihova imanja i sva dosadašnja ulaganja izgubila bi tržišnu vrijednost.

Posebno je zanimljiv odjeljak “Komunikacije”, u kojem se navodi: Za ovaj Projekt je izrađen Plan za uključivanje zainteresovanih strana (PUZS), koji opisuje program uključivanja i komunikacije sa zainteresovanim stranama u sklopu Projekta, uključujući pristup mehanizmu za pritužbe specifičnom za Projekt.

Akcentujemo da je projektni dokument pod nazivom “Plan za uključivanje zainteresovanih strana (PUZS)” utemeljen na lažnom podatku da “u krugu od dva kilometra od planirane TS nema objekata ni stanovnika”, te da je “naselje Gornja Brezna udaljeno više od dva kilometra od objekta i da ima 48 stanovnika”.

Nijedna od navedenih aktivnosti u tom dokumentu – informisanja i uključivanja lokalne zajednice nije sprovedena. Niko od stanovnika Gornjih Brezana nije obaviješten, nije organizovana nijedna javna rasprava, niko mještanima najavio šta se planira u srcu njihovog sela, niko ih nije pitao kako bi to uticalo na njihove živote, njihova imanja i njihovu budućnost.

Mještani Gornjih Brezana su o svemu navedenom saznali slučajno, prije oko mjesec dana, kada su na njihova imanja, nezakonito i neovlašteno, bez njihovog znanja i saglasnosti, upali geometri privatne kompanije Alcasar Energy, kako bi “premjerili” njihovu svojinu i odlredili šta će im uzeti za dalekovod za njihov projekat VE “Bijela” u šavničkoj opštini. Klupko je tada počelo da se odmotava i saznali smo za katastrofičnu budućnost koju nam je namijenila naša država Crna Gora.

Mi smo lokalna zajednica koja snažno radi na razvoju sela, održivog turizma, stočarstva i poljoprivrede. Brojni turisti koji nas posjećuju odlaze oduševljeni, a neki od njih, čak, ne znajući što nam se sprema, kupuju kuće kako bi ovdje živjeli, kao što su nedavno učinili državljani Velike Britanije.

Naši životi, naša imovina, naša budućnost su ugroženi od strane države i državnih energetskih kompanija, ali i od strane privatnih investitora, poput Alcasar Energy, i Čeda Popovića koji planira da milione kvadrata pašnjaka i šuma u Breznima poploča solarnim panelima.

To nijedna civilizovana država ne bi dozvolila, a kamoli u tome učestvovala i taj proces predvodila.

Mi nismo protiv razvoja energetike. Mi samo tražimo da naše selo ne bude nepotrebna žrtva tog razvoja. Tražimo da se lokacija međunarodnog energetskog čvorišta, koje je dio Transbalkanskog koridora, izmjesti negdje gdje neće ugroziti našu egzistenciju i održivu budućnost”.