Slovenački arhitekti upozoravaju na uništenje Slovenske plaže u Budvi: “Nepopravljiv gubitak”

Više slovenačkih arhitektonskih, kulturnih i istraživačkih institucija potpisalo je apel za zaštitu turističkog naselja Slovenska plaža u Budvi. Prema planovima crnogorskog investitora – hotelske grupe Budvanska rivijera i njenog akcionara MK Group – naselje bi trebalo da bude srušeno i prostor potpuno preobražen.

Stručnjaci upozoravaju da bi rušenje kompleksa značilo nepopravljiv gubitak kulturnog i prostornog nasljeđa, kao i simboličnog mosta između Slovenije i Crne Gore.

„Riječ je o cjelovitoj prostornoj umjetnini koja objedinjuje urbanizam, arhitekturu, pejzažno uređenje, dizajn enterijera, grafički identitet i umjetničku opremu u jedinstvenu arhitektonsku viziju“, navodi se u apelu koji su potpisali brojni instituti i fakulteti, Komora za arhitekturu, saradnici Janeza Kobeta na projektu, kao i nosioci njegovih autorskih prava.

Apel je upućen nadležnim institucijama, među kojima su vlade Slovenije i Crne Gore, te evropska komesarka za proširenje, Slovenka Marta Kos.

Nasljeđe evropskog značaja

Turističko naselje Slovenska plaža u Budvi projektovao je arhitekta Janez Kobe (1947–2024) između 1981. i 1984. godine. Prema riječima potpisnika apela, Slovenska plaža se smatra jednim od najcjelovitijih primjera turističke arhitekture u Evropi.

Naselje su Kobe i njegovi saradnici osmislili u okviru obnove crnogorskog primorja nakon zemljotresa iz 1979. godine, koji je teško oštetio staro jezgro Budve i hotele iz šezdesetih godina.

Nakon uklanjanja ruševina, raspisan je anonimni savezni jugoslovenski urbanističko-arhitektonski konkurs za moderno turističko naselje koje bi predstavljalo novu viziju turizma u socijalističkoj Jugoslaviji.

Pobjedničko rješenje pripremio je 1980. godine Janez Kobe sa saradnicima iz biroa LBA arhitekti.

Kobetovo ostvarenje je odmah po otvaranju 1984. godine nagrađeno najvišim priznanjima za arhitekturu i urbanizam u Jugoslaviji, među kojima su Borbina nagrada i nagrada grada Budve.

„Slovenska plaža nije samo turistički kompleks, već dio evropske prostorne kulture koji utjelovljuje vrijednosti saradnje i poštovanja prostora“, naglašavaju potpisnici.

Zbog svojih izuzetnih kvaliteta, kompleks je, kako navode, odavno trebalo da bude službeno priznat i zaštićen kao kulturno dobro od najvećeg značaja.

Crnogorski planovi o rušenju

Investitor MK Group, kao jedan od najvećih akcionara državne kompanije Hotelska grupa Budvanska rivijera, najavljuje rušenje čitavog kompleksa i izgradnju novog hotelsko-poslovnog područja.

„Budući da je Hotelska grupa Budvanska rivijera i dalje većinski u državnom vlasništvu Crne Gore, upravo je država odgovorna da zaštiti javni interes i spriječi uništenje arhitektonskog nasljeđa koje ima evropski i međunarodni značaj“, navodi se u apelu.

U izjavama objavljenim u crnogorskim medijima, arhitektica Katy Ghahremani iz londonskog biroa Make, koja je za investitora MK Group pripremila prijedlog tzv. urbane sanacije područja Slovenske plaže, navela je da bi novi projekat predstavljao „humani pristup i urbanističku obnovu ne samo Slovenske plaže, već čitave opštine Budva“.

Prema mišljenju potpisnika apela, „paradoksalno je i stručno neprihvatljivo da se predloženi investicioni projekti predstavljaju kao održivi i humani, iako se zasnivaju na potpunom uklanjanju postojećeg urbanog tkiva sa razvijenim ekosistemom i bogatom vegetacijom – kompleksa koji sadrži više od 1.000 smještajnih jedinica, brojne javne sadržaje i ukupnu korisnu površinu veću od 42.000 kvadratnih metara“.

Takav zahvat, upozoravaju, bio bi jedan od najmanje održivih postupaka, jer bi rušenje funkcionalnog kompleksa i uništenje njegove materijalne, umjetničke i energetske strukture izazvalo nepopravljive ekološke, društvene i kulturne gubitke.

„Time bi bio izbrisan jedan od najranijih i najcjelovitijih primjera stvarne održive prakse turističke arhitekture u Evropi. Kobetova Slovenska plaža nije tipičan hotelski objekat, već otvoreno naselje uronjeno u parkovni pejzaž, zasnovano na principima racionalnog korišćenja prostora, energetske efikasnosti i humanog prostornog mjerila. Već prilikom izgradnje uvedene su inovativne racionalne mjere – centralni sistem za praonice i kuhinje za više od petnaest ugostiteljskih lokala, 50 različitih tipologija smještaja i jedna od prvih solarnih elektrana u Evropi, namijenjena zagrijavanju vode, koja i danas funkcioniše kao dokaz dalekovidog pristupa održivosti“, piše u apelu.

Evropska načela: obnova, ne rušenje

Institucije koje su potpisale apel pozivaju se na Evropsku direktivu o energetskoj efikasnosti zgrada (EPBD), koja uvodi princip „renovation first“ – prioritet obnove nad rušenjem.

Crnu Goru, kao zemlju kandidatkinju za članstvo u EU, obavezuje i Granadska konvencija (1985), koja nalaže zaštitu arhitektonskog nasljeđa kao dijela kulturnog identiteta prostora.

„Rušenje funkcionalnog kompleksa koji i danas pokazuje održive i humane prostorne vrijednosti bilo bi stručno, kulturno i etički neprihvatljivo“, naglasili su potpisnici.

Apel vlastima Crne Gore i Slovenije

Potpisnici su apel uputili vlastima Crne Gore i Slovenije – Evropskoj komesarki za proširenje Marti Kos, Vladi Crne Gore, ministarstvima kulture i medija, prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine, evropskih poslova, ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera, Savjetu za privatizaciju i kapitalne projekte, Skupštini opštine Budva, Upravi za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore, kao i odgovornim organima i akcionarima Hotelske grupe Budvanska rivijera i kompaniji Horwath & Horwath Consulting.

Od njih se traži da „odmah preduzmu mjere i pokrenu postupke za zaštitu turističkog naselja Slovenska plaža kao urbanističko-arhitektonske i pejzažne cjeline izuzetnog značaja, zajedno s njegovim parkovnim površinama, javnim prostorima i umjetničkim djelima, jer ono predstavlja jedno od najcjelovitijih ostvarenja savremene turističke arhitekture na Jadranu i u širem evropskom prostoru“.

Istovremeno, apel je upućen i slovenačkoj vladi, predsjednici republike, ministarstvima kulture i vanjskih i evropskih poslova, Državnom zboru, poslaničkim grupama i Ambasadi Slovenije u Crnoj Gori, da se „odmah zvanično oglase i pokrenu sve potrebne diplomatske i stručne postupke za zaštitu turističkog naselja Slovenska plaža – izuzetnog prostornog ostvarenja slovenskog arhitekte Janeza Kobeta u Crnoj Gori i zajedničkom evropskom kulturnom prostoru“.

Potpisnici apela

Umjetničko-istorijski institut Franceta Steleta, Naučnoistraživački centar Slovenske akademije nauka i umetnosti (ZRC SAZU), Fakultet za arhitekturu Univerziteta u Ljubljani, Akademija za likovnu umjetnost i dizajn UL, Odsjek za istoriju umjetnosti Filozofskog fakulteta UL, Fakultet za građevinarstvo, saobraćajno inženjerstvo i arhitekturu Univerziteta u Mariboru, Odsjek za arheologiju i nasljeđe Fakulteta za humanističke studije Univerziteta na Primorskom, Komora za arhitekturu i prostor Slovenije, Savez društava slovenskih likovnih umjetnika, Savez društava arhitekata Slovenije, Društvo arhitekata Ljubljane, ICOMOS Slovenija, Fond arhitekte Jožeta Plečnika, Muzej za arhitekturu i dizajn Ljubljana, Galerija DESSA, Kuća arhitekture Maribor, Arhitektov bilten, Piranesi, Otvorene kuće Slovenije, Barbara i Petra Kobe za LBA Arhitekte – nosioci autorskih prava arhitekte Janeza Kobeta, Tatjana Pregl Kobe, Haris Brčkalija i Jana Lempl – saradnici Janeza Kobeta na projektu Slovenska plaža.