Piše: Vladimir Jovanović
Tokom boravka u Podgorici 20-21. jula 2011, mitropolit Ilarion Alfejev je na sastancma s tadašnjim predśednikom Filipom Vujanovićem, premijerom Igorom Lukšićem i šefom diplomatije Milanom Roćenom, prema saopštenju objavljenom onomad u Moskvi, „ne miješajući se u unutrašnje stvari SPC i crnogorske države”, izrazio spremnost Ruske pravoslavne crkve „DA PODIJELI SVOJE ISKUSTVO izgradnje crkveno-političkih odnosa U USLOVIMA FORMIRANJA NOVIH DRŽAVA na postsovjetskom prostoru”.
Model ustrojstva savremene Ruske crkve, definisan crkvenim Ustavom iz 2000. godine, ima bitno različita rješenja od Ustava SPC, koji je na snazi od 1931. godine, a proteklih je decenija dopunjavan brojnim „amandmanima”.
Za razliku od Ustava SPC, Ustav Rusku crkvu definiše kao „VIŠENACIONALNU (многонациональную) pomjesnu autokefalnu Crkvu”.
U pogledu ogranaka Ruske crkve u zemljama bivšega SSSR-a koje su od ranih 1990-ih stekle, ili poput Estonije i Letonije (takođe i Litvanije) obnovile nezavisnost, upoređenje sa situacijom na prostorima nekadašnje SFRJ daje interesantne nalaze.
Za vrijeme SSSR-a postojala je u toj zemlji jedna vaseljenski priznata autokefalna crkva – Ruska, i jedna de facto autokefalna, Gruzijska pravoslavna crkva. Slična situacija je u drugoj Jugoslaviji, u kojoj je SPC imala vaseljenski priznatu autokefaliju, ali je od 1959. egzistirala autonomna, a od 1967, uprkos protivljenju Patrijaršije u Beogradu, de facto autokefalna Makedonska pravoslavna crkva – koja još čeka vaseljensko priznanje.
Staljin je u jesen 1943. dozvolio Ruskoj crkvi da opet ima patrijarha, dajući joj i sadašnji (interni) službeni naziv Русская православная церковь – od 1917-1918. nazivala se Православная Российская Церковь, a u daljoj prošlosti imala je još desetine drugih (ne)službenih naziva.
Takođe, Staljin je u jesen 1943. obnovio nezavisnu Gruzijsku crkvu. Tu nezavisnost, volens-nolens, priznala je promptno i Ruska crkva. No, kanonski mjerodavno priznanje će Gruzijska crkva dobiti tek 1990, kada joj je uručen tomos o autokefalji od ondašnjega vaseleljenskoga patrijarha Dimitrija Papadopulosa.
Savremena Ruska crkva na području SSSR-a, s izuzecima Gruzije, te Jermenije s njezinom drevnom monofizitskom Apostolskom crkvom, sastoji se od kompleksa crkveno-juridičkih entiteta s „konfederalnim” „federalnim” ili „asimetričnim” elementima samostalne uprave, koji su u većoj ili manjoj mjeri nezavisni od patrijaršijske uprave Moskve.
Za razliku od SPC na područjima bivše Jugoslavje, Ruska crkva, makar i pod okriljem „ruskoga svijeta”, priznaje i nacionalne i jezičke i kulturološke posebnosti pravoslavaca u bivšim sovjetskim republikama, što se odražava u nekim slučajevima i u službenim nazivima različitih crkvenih administracija s nacionalnim predznacima.
Organak Ruske crkve u Ukrajini – nazvan Ukrajinska pravoslavna crkva, ustrojen je po modelu samoupravne crkve s širkim pravima autonomije. Tu su arhijereji i sveštenici i nacionalni Ukrajinci, a ukrajinski je jedan od i administrativno-službenih i bogoslužbenih jezika.
Nešto niži stepen unutrašnje samostalnosti unutar Ruske crkve imaju samoupravne: Pravoslavna crkva Moldavje – Moldavsko-kišinjevska mitropolija, Letonska pravoslavna crkva i Estonska pravoslavna crkva.
Bjeloruska pravoslavna crkva je organizovana kao egzarhija Ruske crkve, no ipak joj je dozvoljeno da ima vlastiti Sinod, te budžetske prihode i neke druge autonomne ingerencije.
Sinode imaju i mitropolijske oblasti (okruzi), a u tom su rangu Pravoslavna crkva Kazahstana i Srednjoazijska mitropolijska oblast (Uzbekistan, Kirgizija, Tadžikistan, Turkmenija).
Izvan područja SSSR-a, Ruska crkva je formirala autonomne crkve, Japansku i „na papiru” Kinesku; pa je 1970. dodijelila „tomos o autokefaliji” Pravoslavnoj crkvi Amerike; 2000-ih se ujedinila s Ruskom zagraničnom crkvom, dodjeljujući joj samoupravni status, etc. Međutim, Vaseljenska Majka-Crkva, shodno 28. kanonu IV Vaseljenskoga sabora, nikad nije priznala ovlašćenja i intervencije Ruske crkve izvan granica bivšega SSSR-a, odnosno, u novija vremena izvan Ruske Federacije…
Amfilohije Radović je sa simpatijama gledao na raznorodni kompleks crkveno-juridičkih entiteta s „konfederalnim” „federalnim” ili „asimetričnim” elementima samostalne uprave unutar strukture Ruske crkve. On je taj primjer isticao kao model za donošenje novoga Ustava SPC, kojim bi ujedno Crkva Srbije, umjesto SPC, dobila novi (interni) naziv: PEĆKA PATRIJARŠIJA – SPC.
Prijedlog novoga ustava je bio gotov do proljeća 2018, ali je njegovo usvajanje, za koje je optirao Amfilohije, pod nemuštim obrazloženjem većine u srpskome episkopatu odloženo na neodređeno vrijeme.
Prethodno, Amfilohije je član komisije za izmjenu Ustava SPC, koju je oformila Patrijaršija Srbije. Tokom jednoga od komisijskih sastanaka – a stenografski zapisnik je prije više godina objavio svetosavski portal „Borba za veru” – Amfilohije je napomenuo da bez novoga crkvenoga ustava „ne možemo prebroditi izazove koji su radikalni i katastrofalni”.
U suprotnom, kazao je Amfilohije da će se „nastaviti koncepcija kakva se uvriježila kod nas, a onda moramo da stvaramo Bosansku crkvu, Crnogorsku crkvu, Makedonsku crkvu, Srpsku crkvu”.
„Za SPC, u kontekstu sa svojim Ustavom, da bi se to prevazišlo, MISLIM DA JE JEDINI PUT ONO ŠTO JE VEĆ MOSKOVSKA PATRIJARŠIJA 1990-ih NA SVOJ NAČIN I URADILA, odobrivši Ukrajinsku, Bjelorusku, Moldavsku autonomiju, Japanska je od ranije i postojala. Sada i ovu Rusku zagraničnu crkvu, veoma mudro je primila kao autonomnu, nijesu, mislim, tražili da se ona organski uključi u Moskovsku, jer su shvatili da je to neostvarljivo”, kazao je Amfilohije. „I ništa to ne smeta u funkcionisanju Moskovske patrijaršije i Ruske zagranične crkve, znate, nego prebrođena je veoma ozbiljna tema. I prilika je da ona bude prebrođena, riješena u sklopu našega novoga Ustava”.
Na drugoj strani, koristeći kako harizmu i svoj objektivni uticaj, tako i „korisne nejasnoće” u postojećem Ustavu SPC, od 2006. godine, kada je Crna Gora obnovila nezavisnost, Amfilohije je de facto izgradio nešto nalik autonomiji. U svakom slučaju, eparhija (mitropolija) crnogorsko-primorska od 2006. više nije bila obična i potpuno nalik drugim srpskim eparhijama, kako joj je 1931. propisano kada je Ustavom SPC i osnovana.
Naime, na temelju kontroverzne odluke, koju je juna 2006. u ime Sinoda Srbije potpisao samo episkop Vasilije Kačavenda, sebi je Amfilohije pridodao titulu arhiepiskopa cetinjskoga, ustrojio episkopski savjet i objavio da je on u Crnoj Gori prvojerah PRAVOSLAVNE CRKVE, a ne samo obični eparhjski mitropolit.
Iako je imao „grčki bekgraund” – u Grčkoj se zamonašio, tamo je rukopoložen za sveštenomonaha i boravio neprekidno sedam-osam godina, a i doktorirao je u Atini – Amfilohije je u prvoj polovini 2010-ih slovio kao glavni „ruski čovjek” unutar Crkve Srbije. Usporedbe radi, Irinej Bulović, koji je takođe doktorirao u Grčkoj, interno se izjašnjavao kao „Romejac” („Vizanztinac”) i bio je predvodnik lobija koji je zagovarao najtješnje veze s Vaseljenskom Majkom-Crkvom, pa tek onda s Ruskom crkvom.
Amfilohiju je imperativ u julu 2011. realizacija s Vladom Igora Lukšića Temeljnoga ugovora na takav način da je upravo on ispred izvjesne Pravoslavne crkve u Crnoj Gori potpisnik u svojstvu i arhiepiskopa cetinjskoga i predśedavajućega episkopskoga savjeta, a ne neko iz Patrijaršija Srbije pod egidom SPC. Oko mjesec dana ranije, Lukšić je u Vatkanu potpisao Temeljni ugovor s Rimokatoličkom crkvom, koji je docnije ratifikovan u Skupštini Crne Gore.
Tadašnji dolazak Ilariona Alfejeva u Podgoricu imao je za cilj upravo da osnaži i dugoročno – možda lobiranjem da se usvoje i nove norme u Ustavu SPC inspirisane „ruskim iskustvom” – fiksira autoritet „autonomije” mitropolita crnogorsko-primorskoga i „arhiepiskopa cetinjskoga”, kako pred crnogorskim vlastima, tako i u Patrijaršiji Srbije. A sve uoči najave potpisivanja Temeljnoga ugovora s Amfilohijevom Pravoslavnom crkvom Crne Gore.
Dan uoči dolaska Alfejeva i ruske delegacije u dvodnevnu misiju u Crnoj Gori, premijer Lukšić je 19. jula 2011. u zdanju Patrijaršije u Beogradu imao sastanak s tadašnjim patrijarhovm Irinejem Gavrilovićem i nekim članovima Sinoda Srbije – među njima je i ondašnji episkop budimljansko-nikšićki Joanikije Mićović….
(Nastavlja se)
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR