Sopstvenim putevima - od bogova ka ljudima

Piše: Božidar Proročić

Miraš Martinović je jedan od najznačajnijih crnogorskih pisaca. U literaturu ulazi knjigom Mit o Trešnji (prvijenac nagrađen književnim

priznanjem Lazar Vučković). Na ragioinalnim i širim prostorima prepoznatljiv je po antičkim temama i zaboravljenim pejzažima Crne Gore koje je oživio u romanensknoj prozi: Putevi Prevlise, Otvaranje Agruvijuma, Teuta, Snovi u Doklei i Antički gradovi/snovi i sudbine.

Objavio i romane: Jeretik, Vavilonski mudraci, Poslednji Eshilov dan, Harfistkinja iz Ura, roman o Njegošu Drugoga sunca luče i knjigu priča Povatak u Aleksandriju. Bogatu stvaralačku riznicu Martinović upotpunjuje pjesničkim knjigama: Nevidljivi ljetopis, Govor kraljeva, Govor zemlje, Sašaptavanje s memorijom, Luk i lira, Glasovi iz kamena, Dan koji nije prošao, Krug začaranog vremena (izbor iz poezije), Sveska od maslinina lišća, Dan i noć u Butui i Nezapisana istorija.

Knjiga Glasovi predstavlja sintezu njegovog stvarlaštava.

Pjesme nepokorne, izbor iz poezije Radovana Zogovića, CANU, 2018. Djela su mu prevođena na nekoliko jezika. Dobitnik je Regionalne književne nagrade Teuta za ukupno djelo i Oktobarske nagarde Herceg Novog, grada u kome živi. Član je Crnogorskog PEN-a i Matice Crnogorske.

Martinović pripada onim rijetkim crnogorskim stvaraocima, čije književno stvaralaštvo ima izuzetnu umjetničku dimenziju i lični pečat, što je izraženo u svim njegovim knjiga, a posebno lijepu estetiku, lirsku i proznu riječ možemo doživjeti čitajući Glasove iz Doklee, te nedavno  objavljenu proznu knjigu Glasovi (izdanje podgoričkog  Ouroborosa), koju čine pedeset i tri priče, inspirisane ličnostima i događajima iz raznih epoha i raznih civilizacija.

Traganja Miraša Martinovića i mitski glasovi u Glasovima iz  Doklee (izdavač Nacionalna zajednica Crnogoraca Hrvatske i Skaner studio Zagreb), prati duh helenske kulture, koja ga vode kroz daleka stoljeća. U njima se prepliće intimni  životi junaka koji kroz svoj kosmopolitizam i individualizam čine da nam pisac glasovima ispriča neispričane priče i sudbine drevnih ljudi, bogova i titana.

Martinović  kroz sve poetske i prozne knjige aktuelizuje  temeljne istine, poput Božjeg kipara koji svojom rukom ispisuje literaturu praćenu glasovima tradicije, drevnih religija i mitologija, prožimajući ih različitim mističnim kultovima i njihovim ritmovima. To su oni  glasovi ispisani na pergametu prošlih vjekova, nastali i davno nestali  iz sjećanja i sa polica Aleksandrijske biblioteke.

U priči ,,Iluminacije”, iz knjige Glasovi, kaže: ,,Ukrao sam plamen izazvao Bogove. Teglim kao Sizif, ista sudbina.” ... ,,Ne posjedujem ništa osim dalekih zvijezda čija me svjetlost razara i obnavlja...”  Glasovima, novo putovanje, pa tako i život, u ovoj knjizi započinju: Sapfo, Omar Hajam, Mudrac iz Efesa, Orfej, Homer, Misionari, Taida, Filip, Mojsije, Menelaj, Troja.

Glasovi, zarobljeni u Minutaurovom lavirintu vremena, u ovoj knjizi ponovo, beskonačno kruže, tajanstvenim prostranstvima metafizičkog univerzuma. U priči ,,Svjetlost i sudbina”, Martinović pronalaze svoj tajanstveni put, uspijeva da ga demistifikuje. Poput vjernih vojnika, koji su pratili Aleksandra na njegovim osvajanjima, tako ,,glasovi” prate Miraša  Martinovića. Dominantna je ravnoteža između preciznog izraza i još preciznije emocije.

Prozni i (pjesnički) izraz Martinovića, njegov metrički i tematski sastav, sasvim su samosvojni, usamljeni u poeziji i prozi, ne samo crnogorske, već dobrim dijelom savremene  evropske književnosti, što ga izdvaja u odnosu na druge,  čineći ga  istovremeno autohtonim, ali i vanvremenskim stvaraocem.

Glasove Doklee, prati izbor proznih cjelina: Agava, Usnuli gradovi, Doklea, Hipnos, Susret Homera i Odiseje, Agronauti… U knjizi dominira duhovna istorija Doklee.

Pa uz postojeće, Glasovi iz Doklee, predstavljaju Proteja (grč. Πρωτεύς, Prôteús) pa ovo stvaralaštvo ima bezbroj oblika, kao što ih ima drevni Bog. U Martinovićevoj literaturi, prisutne su brojne književne forme, nadahnute tematikom Grčke, Dokle, Prevalise, bogat u mnogo čemu osoben jezički i pjesnički izraz. Istančani instrumentarij svoje poezije,  autor je oblikovao u ličnostima i događajima iz istorijskih epoha Doklee (Duklje) od antičkog, preko vizantijskog, do modernog vremena. Ova literatura predstavlja sintezu lirskog jezika, razvijanog onoliko koliko je staro i samo postojanje ljudske civilizacije. U savremenoj crnogorskoj literaturi,  Martinovića je teško ,,pratiti”.

A povući paralelu između njega i savremenih stvaraoca je veoma lako. Mnogi traže inspiraciju u antičkim predanjima i simbolima, no  malo  ko je dorastao tim temama, kao ovaj pisac, koji u kontinuitetu ostaje i vjeran i dosljedan književnom izboru,  stilu i opredjeljenju. U pjesmi ,,Dan u Doklei” piše: 

                                ... Sve sam gledao, svemu se divio.

                                    Radost i žalost su se javljali u isto vrijeme.

                                   U jednom trenutku sagnuo sam se na zemlju,

                                   poljubio je i čuo, srce Prevalise kuca u meni.

Poeziju Miraša Martinovića, čini spoj helenske tradicije i evropskog duha, praćen stazama Prevalise, Doklee i drugih antičkih gradova na prostoru Crne Gore, što je svojevrsna sinteza paganske i antičke mistike i hrišćanske  provenijencije, ispunjena dinamičnim humanizmom, vjerom u čovjeka, sopstveno i ukupno duhovno nasljeđe.

Misterija kojom autor opisuje  Susret Homera i Odiseja predsatavlja jedno od najljepših umjetničkih dostignuća ove literature, koja zahtijeva duboku analizu u svim segmentima, kako bi razumjeli drevne putokaze helenizma, one nevidljive i one jedva vidljive. Danas mi u Martinovićevoj literaturi otkrivamo poseban poetski svijet, oslobođen romantičarskog pretjerivanja. Poezija Miraša Martinovića je portret njegovih misli, oslobođen ,,crnogorskog narcizma”.

Na momente čitaocu se može učiniti da je ovaj pjesnički izraz složen, težak, i nepristupačan. No, treba razuzmjeti bogato duhovno i istorijsko nasljeđe prošlosti Doklee, tog stvarnog i u ovom stvaralaštvu  arhetipskog grada, kako bi mogli da je približimo i razumijemo. Apsolutna ljepota, a uz to mudrost, flozofija i poruke, koju je autor artikulsao u dvjema knjigama,  očituju sintezu tradicija, spoj i kontinuitet istorijskih epoha, čijim poznavanjem i snažnom ličnom perecepcijom, pisac neprikosnoveno vlada. Glasovi i Glasovi iz Doklee, predstavljaju svojevrsnu lirsku ispovjest, neku vrstu enciklopedije, ili za mka sudbina,  u kojem se sve susreće, prepliće i prepoznaje.

Martinović je uspio da sintetizuje hrišćanstvo, paganske i drevene mitove i da uvjek aktuelnu helensku kulturu ukljući u bogatu kulturnu baštinu Crne Gore. Pronalazeći veze i  puteve ovih sa drugim civlizacijskim prostorima, ispisao je i ispisuje auetntičan književni rukopis. U ovoj činjenici je značaj  njegovog ukupnog djela.

Glasovi koji prate Martinovića, pulsiraju duboko u njegovoj svijesti. Uspostavljajući duhovnim i istorijskim fragmentima poseban književni kontinent, on svojim djelom uzdiže i otkriva  našu potonulu Atalntidu, uz izuzetan spoj savršenosti pretočene u poeziju i prozu, čija je proročka vizija ispunjena najvećim dometima savremene ne samo crnogroske već i evropske poezije.

Ova literatura predstavlja misiju tvorca, virtuoza,  čija je čudesna magija izazov samoga postojanja, uzvišena zagonetka, ,,šapat Božjih glasova.” Ako se za jednog stvaraoca može reći da je dotakao zlatne staze poezije, na svom pjesničko - mitskom putu, od Bogova ka ljudima, taj epiteta, siguran sam, bez zadrške zaslužuje  Martinović.

Za knjige: Glasovi i Glasovi iz Doklee, može se reći da su magistralne, u inače obimnom i raznordnom opusu ovog pisca.