Pojedine državne institucije i grane vlasti nastavljaju da se opiru transparentnosti i uskraćuju informacije od ključnog značaja za javnost, ocijenili su iz Mreže za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) i apelovali na poslanike da bez odlaganja usvoje Predlog zakona o slobodnom pristupu informacijama (SPI).
Iz MANS-a su to naveli u saopštenju povodom 28. septembra – Međunarodnog dana prava javnosti da zna, koji se, kako su kazali, širom svijeta obilježava kako bi se podsjetilo da pravo javnosti da zna predstavlja jedno od osnovnih ljudskih prava i ključni preduslov svake demokratske države.
“Usvajanjem Zakona o SPI 2005. godine je otvoren put za izgradnju mehanizma koji omogućava građanima, civilnom društvu i medijima da kontrolišu rad vlasti i aktivno učestvuju u javnom životu”, rekli su iz te nevladine organizacije (NVO).
Tokom 20 godina primjene, kako su istakli, to pravo se pokazalo kao jedan od najvažnijih alata u borbi protiv korupcije, zloupotrebe javnih resursa i netransparentnog rada državnih institucija.
U MANS-u smatraju da, ipak, praksa pokazuje da put do pune otvorenosti i odgovornosti institucija još nije završen.
“Brojni slučajevi ukazuju na to da pojedine državne institucije i grane vlasti nastavljaju da se opiru transparentnosti i uskraćuju informacije od ključnog značaja za javnost”, kaže se u saopštenju.
Navodi se da je posebno zabrinjavajuća činjenica da se upravo podaci o trošenju državnog novca, koji bi morali biti najdostupniji građanima, najčešće kriju iza različitih izgovora i nezakonitih ograničenja.
Time se, kako su kazali iz MANS-a, građanima onemogućava da znaju na koji način se upravlja zajedničkim resursima i da efikasno kontrolišu rad vlasti.
“MANS je u proteklim godinama bio i ostao najveći doprinosilac razvoju prakse u primjeni Zakona o SPI, prvenstveno zahvaljujući servisu za podršku građanima i novinarima u ostvarivanju tog prava”, naveli su iz te NVO.
Oni su rekli da platforma „Pitajte institucije“, kao i prateća aplikacija za pametne telefone, omogućavaju korisnicima da bez prethodnog pravnog znanja u potpunosti iskoriste pravo na pristup informacijama u posjedu vlasti.
“Aplikacija je vremenom postala značajan novinarski alat za kreiranje vijesti i istraživačkih priča – samo u protekloj godini, zahvaljujući informacijama dobijenim putem SPI servisa, objavljeno je preko 60 tekstova na teme od javnog interesa”, kaže se u saopštenju.
Navodi se da su putem SPI aplikacije građani najčešće tražili informacije od Kliničkog centra, Agencije za izgradnju i razvoj Podgorice, Uprave policije, ministarstava unutrašnjih poslova, zdravlja, finansija i prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine, kao i od Fonda za zdravstveno osiguranje i Generalnog sekretarijata Vlade.
“Kada su u pitanju državne kompanije, najčešći zahtjevi odnosili su se na Elektroprivredu (EPCG), Crnogorski elektrodistributivni sistem (CEDIS), Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom, Poštu Crne Gore, Radio Televiziju Crne Gore, Aerodrome Crne Gore, Monteput, Montenegro bonus i EPCG „Solar-gradnja”, kaže se u saopštenju.
Navodi se da ukupno gledano, nakon pet godina postojanja aplikacije, više od 60 odsto zahtjeva koje MANS upućuje državnim institucijama potiče upravo od građana, novinara i drugih korisnika servisa.
Iz MANS-a su rekli da to potvrđuje da taj alat nije samo važna podrška transparentnosti, već i ključan mehanizam osnaživanja javnosti da aktivno koristi pravo da zna.
Kako su kazali, jedan od sektora u kojem je pravo javnosti na informacije najčešće na ispitu je energetski sektor, budući da se radi o državnim preduzećima koja upravljaju resursima od strateškog značaja i raspolažu ogromnim javnim sredstvima.
Iz MANS-a su naveli da se upravo u tom segmentu jasno vide i određeni pomaci, ali i brojni problemi koji pokazuju da transparentnost još nije postala pravilo, već da se borba za pravo javnosti da zna vodi u gotovo svakom postupku.
“Tokom proteklih godina, EPCG je često uskraćivala informacije o zapošljavanju, pozivajući se na zaštitu ličnih podataka, dok je Rudnik uglja gotovo svaku informaciju proglašavao poslovnom tajnom, a Crnogorski elektroprenosni sistem (CGES) ograničavao pristup imenima zaposlenih angažovanih ugovorima”, kaže se u saopštenju.
Iz MANS-a su rekli da su upravo te kompanije bile predmet čestih sumnji u političko zapošljavanje, pa je, kako su naveli iz te NVO, njihovo uporno skrivanje informacija samo dodatno pojačalo percepciju da se državni resursi koriste u partijske svrhe.
Kako su naveli, iako su nakon intervencija Agencije za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama uočeni određeni pomaci, praksa pokazuje da se prepreke i dalje održavaju.
Iz MANS-a su kazali da je najilustrativniji primjer upravo EPCG i milionski posao sa austrijskom kompanijom Ivicom Holding GmbH.
“Riječ je o nizu ugovora – od zajedničkog razvoja projekta (2019), preko sticanja udjela i povećanja kapitala (2021), do akcionarskog ugovora kojim je EPCG preuzela 100 posto vlasništva nad Green Gvozdom, projektom vrijednim oko 61 milion eura za izgradnju vjetroelektrane”, navodi se u saopštenju.
Iz MANS-a su rekli da se EPCG, na zahtjeve te NVO da se ugovori objave, pozvala na poslovnu tajnu, komercijalnu osjetljivost i klauzule o povjerljivosti.
Prema njihovim riječima, time se od javnosti skriva upravo ono što je najvažnije – finansijska konstrukcija, vlasnički aranžmani, obaveze i rizici koje preuzima državna kompanija.
“Suština je da EPCG, iako javno preduzeće, skriva ključne informacije o milionskom poslu od direktnog interesa za građane”, navodi se u saopštenju.
Iz MANS-a su rekli da takva praksa ozbiljno narušava povjerenje i pokazuje koliko je važno da novi zakon o SPI obezbijedi jasna i nedvosmislena pravila koja će onemogućiti zloupotrebu instituta „poslovne tajne“.
“Sličan primjer dolazi iz podgoričke Deponije, koja je odbila da dostavi podatke o uništavanju zaplijenjenih cigareta u Luci Bar, uključujući spisak mašina i ugovore o sopstvenom angažmanu, pozivajući se na oznaku tajnosti interno”, kaže se u saopštenju.
Time je, kako su naveli iz MANS-a, javnosti uskraćen uvid u to ko, kako i pod kojim uslovima obavlja posao od očiglednog javnog interesa, što onemogućava bilo kakvu kontrolu tog procesa i dodatno narušava povjerenje u rad institucija.
Oni su kazali da je Ministarstvo energetike i rudarstva odbilo da objavi mišljenje međunarodne advokatske kancelarije angažovane u postupku raskida ugovora za rudnik Brskovo, takođe proglašavajući dokument „internim“.
Na taj način građanima je, kako su rekli iz MANS-a, uskraćen uvid u pravne argumente plaćene javnim novcem, iako se radi o postupku od velikog javnog značaja.
Oni su naveli da pozivanje na „test štetnosti“ bez konkretnog obrazloženja pokazuje nastavak prakse skrivanja ključnih informacija iza oznake tajnosti.
“Pravo na slobodan pristup informacijama je međunarodno prepoznato kao jedno od osnovnih ljudskih prava i sastavni je dio evropskog pravnog i demokratskog standarda”, istakli su iz MANS-a.
Oni su poručili da Crna Gora, kao država kandidat za članstvo u Evropskoj uniji, ima obavezu da unaprijedi praksu u toj oblasti i pokaže da je spremna da vlast učini odgovornom prema građanima.
Predlog novog zakona, kako smatraju u MANS-u, donosi nekoliko ključnih unapređenja.
“Prije svega, predviđa se značajno povećanje broja informacija koje će institucije biti obavezne da proaktivno objavljuju, posebno kada se radi o podacima koji se tiču potrošnje javnih sredstava”, kaže se u saopštenju.
Kako su ukazali iz MANS-a, time bi se unaprijedila transparentnost rada vlasti i smanjila potreba za dugotrajnim postupcima dobijanja informacija.
“Takođe, briše se poslovna tajna kao osnov za ograničenje pristupa informacijama, čime se sprečava zloupotreba tog instituta u prikrivanju podataka od javnog značaja”, kaže se u saopštenju.
Kako se navodi, pored toga, javni funkcioneri biće izuzeti od zaštite privatnosti i poreske tajne za sve vrijeme trajanja obaveze podnošenja izvještaja Agenciji za sprečavanje korupcije, čime se građanima omogućava potpuni uvid u njihove prihode i imovinu.
Iz MANS-a su rekli da se Predlogom zakona uvodi i institut kontrolora, koji će nadgledati primjenu zakona i pratiti rad institucija u ovoj oblasti.
“Agencija za zaštitu podataka dobija proširena ovlašćenja – moći će da izdaje prekršajne naloge i pokreće postupke protiv prekršilaca, ali i da sprovodi izvršenja rješenja o slobodnom pristupu informacijama, čime se obezbjeđuje puna primjena zakona u praksi”, kaže se u saopštenju.
U MANS-u smatraju da bi donošenje takvog zakona bio važan korak naprijed ka jačanju demokratije, kontrole vlasti i zaštite javnog interesa.
“MANS zbog toga apeluje na poslanike crnogorskog parlamenta da bez odlaganja usvoje Predlog zakona o SPI koji je prošao kompletnu skupštinsku proceduru, jer je vrijeme da Crna Gora dobije zakon kakav zaslužuje, a građani mnogo više prilika da vlast drže odgovornom”, navodi se u saopštenju.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR