Pobjeda Karola Navrockog predstavlja udarac za premijera Donalda Tuska – i simbolizuje širu borbu oko političkog narativa, piše u današnjoj analizi za Guardian Katerin de Vris, profesorica i rukovoditeljka Generali katedre za evropske politike na Univerzitetu Bocconi u Milanu.
Građani Poljske su u nedjelju ponovo izašli na birališta u odlučujućem krugu predsjedničkih izbora čiji se odjek osjeća daleko van granica te zemlje. U trci su se suočila dva kandidata koja oličavaju duboke političke i ideološke podjele u Poljskoj: Karol Navrocki, konzervativni istoričar kojeg podržava desničarska opoziciona partija Pravo i pravda (PiS), i Rafal Šarkovski, liberalni i proevropski gradonačelnik Varšave, kandidat Građanske platforme (PO), stranke aktuelnog premijera Donalda Tuska.
Tijesna pobjeda Navrockog – osvojio je nešto više od 50% glasova – predstavlja poraz za Tuska na domaćem planu, ali donosi i potencijalno ozbiljne posljedice unutar Evropske unije i šire.
Tusk se 2023. vratio na premijersku funkciju – koju je ranije obavljao od 2007. do 2014. – sa ciljem da Poljsku ponovo čvrsto usidri u evropski okvir. Njegova vlada najavila je reforme, posebno u oblasti vladavine prava, kako bi ispravila štetu nanesenu prethodnom PiS politikom, koja je oslabila nezavisnost pravosuđa i ustavnog suda. Međutim, te reforme sada se suočavaju sa ozbiljnom institucionalnom preprekom.
Iako predsjednička funkcija u Poljskoj ima simboličan karakter, predsjednik ipak ima značajna ovlašćenja: može staviti veto na zakone i utiče na unutrašnju, spoljnu i bezbjednosnu politiku. Dosadašnji predsjednik Andrzej Duda, takođe blizak PiS-u, često je koristio veto da blokira Tuskove reforme. S obzirom na to da će Navrocki uskoro useliti u predsjedničku palatu, očekuje se da će se ta praksa nastaviti, ako ne i pojačati.
Ovi izbori mogli bi imati dalekosežne posljedice. Politička blokada između proevropske vlade i euroskeptičnog predsjednika mogla bi zakočiti reformske procese i oslabiti položaj Poljske u okviru EU. To bi dodatno moglo ugroziti jedinstvo evropskog odgovora na rusku agresiju u Ukrajini.
Poljska je dosad igrala ključnu ulogu, pružajući humanitarnu i vojnu pomoć, kao i djelujući kao značajan diplomatski akter na istočnom krilu Unije. Ipak, Navrocki bi tu ulogu mogao učiniti nepredvidivom – već tokom kampanje više puta je huškao javnost protiv ukrajinskih izbjeglica. Njegova pobjeda mogla bi dodatno narušiti evropsku koheziju u trenutku kada su SAD već znatno smanjile svoju vojnu, humanitarnu i diplomatsku podršku Kijevu.
Povratak PiS-a na veliku scenu, koji potvrđuje ishod ovih izbora, dio je šireg globalnog trenda političke polarizacije. I dok su ekstremno desničarske partije nedavno zabilježile poraze u državama poput Kanade, Australije i Rumunije – gdje je proevropski kandidat Nikušor Dan ubjedljivo porazio ekstremnog desničara Georgea Simiona – Poljska se kreće u suprotnom pravcu, sve više naginjući konzervativnom i nacionalističkom bloku. Ovi izbori tako označavaju novo učvršćivanje krajnje desnice u toj zemlji.
Pobjeda Karola Navrockog predstavlja i simboličan podstrek međunarodnom pokretu okupljenom oko Donalda Trampa. Nakon niza poraza kandidata koji su politički bliski Trampu, rezultat iz Poljske unosi novi zamah u globalnu verziju agende „Učinimo Ameriku ponovo velikom“. Na konferenciji CPAC u Mađarskoj – skupu konzervativnih i krajnje desnih političara održanom svega nekoliko dana pred izbore u Poljskoj – američka sekretarka za unutrašnju bezbjednost Kristi Noem otvoreno je pozvala birače da izaberu „pravog lidera“, napadajući Šarkovskog riječima da je „katastrofa u najavi“. Ovakva vrsta otvorenog uplitanja u izbore postaje sve učestalija u eri Trampa i pokazuje koliko je evropska desnica sada čvrsto povezana s Trampizmom.
Ovdje se otvara i jedna kontradikcija: dok Tramp svojim zapaljivim izjavama podriva kredibilitet multilateralnih institucija poput NATO-a, istovremeno uspijeva da mobiliše novu vrstu međunarodne saradnje – onu koja okuplja lidere širom Evrope s naglaskom na nacionalni suverenitet i identitet. Njegova prećutna poruka da Evropa ne može više računati na američku zaštitu ne djeluje samo kao upozorenje, već dodatno jača nacionalističke impulse.
Početkom ove godine, Tramp je ponovo izjavio da članice NATO-a „ne plaćaju dovoljno“ i da ne mogu više računati na američku podršku – što je izazvalo paniku u brojnim evropskim prijestonicama. Za centrističke lidere, to je bio dodatni argument za jaču evropsku bezbjednosnu saradnju. Međutim, na političkim marginama ta izjava je protumačena kao potvrda da države moraju same preuzeti odgovornost za sopstvenu bezbjednost. Poraz kandidata kojeg je podržavao Tusk u Poljskoj tako simbolizuje širu borbu oko političkog narativa. Šarkovskog proevropski stav – zasnovan na saradnji, zajedničkim vrijednostima i vladavini prava – nije ubijedio dovoljno birača da može zaštititi zemlju od geopolitičkih prijetnji. S druge strane, Navrockijeva poruka o nacionalnoj kontroli i suverenitetu naišla je na više odjeka.
Dugoročna prijetnja revizionističke Rusije, u kombinaciji s Trampovim nepredvidivim liderstvom, ozbiljno je uzdrmala višedecenijsku evropsku oslonjenost na američku vojnu zaštitu. Evropa sada hitno mora osmisliti novu bezbjednosnu arhitekturu. Paradoksalno, upravo Trampova nepredvidivost mogla bi ubrzati taj proces. Ali to zahtijeva političku volju – ne samo u Briselu, već i u glavnim gradovima zemalja članica EU. Sve dok partije poput PiS-a imaju kontrolu nad ključnim državnim institucijama, evropski strateški zaokret ostaće krhak i nesiguran.
Zato izborni rezultat u Poljskoj predstavlja ozbiljno upozorenje za proevropske političare. Bez uvjerljive vizije bezbjednosti, socijalne zaštite i nacionalnog identiteta, proevropske partije će se teško održati na vlasti. Budućnost Evrope se neće odlučivati samo u Briselu – ona zavisi i od izbornih odluka donesenih u Varšavi, Bukureštu i drugim evropskim prijestonicama. Pravi uticaj Trampa na Evropu – da li će ojačati ili oslabiti evropski projekat – u konačnici neće biti određen u Vašingtonu, već upravo na biralištima širom evropskog kontinenta.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR