Pogledajte fotografije: Alajbarjaktar Crne Gore sahranjen 1934. u crkvi u Dablinu

Priredio: V.J.

Unutar katedrale Krajstčerča (Hristove crkve) u kvartu Strongbou u Dablinu, prijestonici Republike Irske, nalazi se grobnica Marka Zekova Popovića (1881-1934), rodom s Njeguša, artiljerijskoga oficira, Alajbarjaktara — posljednjega u nizu nosilaca glavne zastave crnogorske vojske.

Bareljefi na grobnici prikazuju njegov lik, alajbarjaktarsku insigiju i Obilića medalju.

Ispod je ploča s natpisom: „Ova urna sadrži pepeo majora Marka Zekova Popovića, nasljednoga kraljevskoga barjaktara Crne Gore koji je preminuo u Londonu 26. oktobra 1934”.

U aprilu 1913, nakon polugodišnje opsade, iz tek oslobođenoga Skadra Popović je u velikoj ceremoniji pobjedničku zastavu vrhovnoga komandanta donio na Cetinje kralju Nikoli.

Kada su Srbi krajem 1918. okupirali Crnu Goru, vjeruje se da je Popović jedan od organizatora Božićnoga ustanka; potom je kao pripadnik crnogorske kraljevske vojske u Italiji unaprijeđen u komandira (majora).

Jedan čitalac „Antene M” obišao je grobnicu Marka Z. Popovića i poslao nam fotografije koje objavljujemo uz ovaj tekst.

Prije oko deceniju, portal „Irish history podcast” (irishhistorypodcast.ie) pisao je o impresivnoj prošlosti dablinske katedrale Krajstčerča:

„Tu je grobnica Marka Z. Popovića, koji je poznat po tome što je bio član Crnogorskog nacionalnog komiteta, nasljedni kraljevski barjaktar Crne Gore i autor knjige iz 1926. ‘Đe je Crna Gora? Mučeništvo male nacije’ (‘Where is Montenegro? The Martyrdom of a Small Nation’).

„On je akter nemira i potresa na Balkanu 1910-ih; začudo, njegovi kremirani ostaci leže u katedrali Krajstčerča pored Strongboa. Ovaj crnogorski nacionalista, vojnik i političar s početka 20. vijeka ima Dablin kao svoje počivalište. Čini se da nije imao očigledne veze sa Irskom ili Dablinom. Nije čak ni umro u Irskoj — preminuo je u Londonu 26. oktobra 1934”.

„Zašto je Popoviću priušteno tako istaknuto mjesto u katedrali, obično rezervatu za elitu Dablina, nije jasno”, pisao je „Irish history podcast”.

Međutim, podaci objavljeni u crnogorskoj istoriografiji objašnjavaju njegovu vezu s Irskom. Nakon pritiska vlade u Rimu da se 1921. raspušte crnogorski vojni kampovi u Italiji, emigrantska borba za crnogorsku stvar u Irskoj je imala jedan od svojih ogranaka.

Iz Italije, preko Meksika, čak i Kine, s članom kraljevske porodice Milom Petrovićem-Njegošem i publicistom Jovanom Čubranovićem obreo se u Velikoj Britaniji.

Iz Londona su se 1924. povezali s uticajnim Ircima u Dablinu, koji su u javnosti djelovali pod egidom Komiteta za odbranu Crne Gore. Irska je u to vrijeme, nakon burnih i krvavih neimira, izborila faktičku, ali još ne i de iure nezavisnost od britanske krune, koja će biti priznata 1949.

Takođe, Popović, Petrović i Čubranović su se povezali i sa crnogorskim udruženjima u zapadnoj Evropi i širom obje Amerike, sarađujući u „Crnogorskom glasniku” („Montenegrin herald“) iz Detroita i „Crnogorskom ogledalu” („The Montenegrin Mirror“) iz San Franciska — listovima koji su se zalagali za obnovu nezavisne Crne Gore. Njihove javne i nejavne aktivnosti nadzirali su i pokušavali da suzbiju agenti Kraljevine SHS/Jugoslavije.

„Crnogorsko ogledalo”, koje je uređivao Nikola Petanović iz Crmnice, u julu 1931. objavljuje poseban članak o Marku Z. Popoviću, koji je savremenoj javnosti prezentovao Novak Adžić.

Tu se navodi da je Marko Z. Popović „ogledalo crnogorskih vrlina, u njemu je izražen crnogorski karakter i lojalnost naciji”. „Mogao je da ode u Beograd i bude ono što je bio na dvoru kralja Nikole, komandant Karađorđevićeve garde”, ali „on je u Rimu, poslaniku Srbije, koji ga je pozvao po nalogu njegove (beogradske) vlasti, rekao nešto užasno uvrjedljivo, na osnovu čega je Srbija shvatila, kako je veliko i visoko dostojanstvo i ponos pravih Crnogoraca”.

„Više je volio da ‘gladuje’ nego srpsku slavu. U ovome trenutku nije riječ o njegovoj biografiji da bismo opisivali sve njegove aktivnosti od ranije, kada je Crna Gora bila slobodna. Za vrijeme ustanka 1918. bio je jedan od lidera borbe za crnogorsku slobodu”.

„Ne, Marko Zekov neće prihvatiti nikakvu čast ili finansijsku pomoć od Srbije, ni od drugih neprijatelja otadžbine”, „on je sada u Londonu”.

„Bio je zadovoljan kada je prije neki dan podignut spomenik kralju Nikoli u Sanremu sa Alajbarjaktarom, nosiocem svetih znamenja, ispod biste. Ovaj spomenik je napravljen od strane člana Kraljevske akademije Italije. Cijela figura drži barjak u rukama, od koga drugo može biti nego od Marka Zekova? On je naslijedio tu čast od herojskoga oca, Zeka Mašanova Popovića iz Njeguša. Njegov otac je takođe bio nosilac svetih crnogorskih znamenja”.

„Uzalud srpski trgovci traže da kupe Marka Zekova jer nema te sume novca za koju se on može danas kupiti. On je već zaradio dio svoje vječne slave“, pisao je list „Crnogorsko ogledalo”. 

Okolnosti i uzrok smrti Marka Z. Popovića su nerazjašnjeni. Umro je ubrzo po smaknuću kralja Aleksandra Karađorđevića 9. oktobra 1934. u Marselju.

Postoje indicije, zasad ih je nemoguće provjeriti, da je Popović na neki način uključen u konspiraciju pripreme atentata na Karađorđevića koji je posijao zlo i teror u Crnoj Gori i da je smrt Alajbarjaktara možda srpska osveta.

Dablinska katedrala Hristove crkve u Strongbou, u kojoj je sahranjen Marko Z. Popović, sagrađena je kao vikinška bogomolja oko 1030. godine, obnovljena u 12. vijeku. Pripada ogranku Anglikanske crkve — protestanskoj Crkvi Irske (Church of Ireland) koja je manjinska zajednica u dominantno katoličkoj Republici Irskoj. Na teritoriji Irske u vrijeme Popovićeve smrti nije bilo pravoslavnih bogomolja. Popovićev saborac, princ Milo Petrović-Njegoš (1889-1978), takođe je sahranjen u Irskoj.

Za kraj, objavljujemo i fotografiju spomenika s figurom Alajbarjaktara ispod biste kralja Nikole kod Vile Ormond, u parku blizu ruske pravoslavne crkve Hrista Spasitelja u Sanremu; tu su do 1989. bili sahranjeni kralj Nikola i kraljica Milena Petrović-Njegoš, te princeze Ksenija i Vjera.

Kako je, dakle, onomad sugerisalo „Crnogorsko ogledalo”, ispod lika kralja Nikole je figura alajbarjaktara Marka Z. Popovića...