Hruščovu crnogorsko odijelo! Šest decenija od kada je prvi i jedini put neki ruski vladar bio gost Crnogoraca

Priredio: Vladimir Jovanović

Ima tome ravno šest decenija kako je Hruščov (1894-1971), premijer i partijski šef SSSR, boravio u Crnoj Gori.

Hruščov je obilježio epohu. Tri mjeseca po smrti Staljina, u junu 1953. on je organizator hapšenja, potom i smaknuća svoga konkurenta u borbi za vlast Lavrentija Berije. Od tada, do oktobra 1964, kada ga je smijenio Leonid Brežnjev, Hruščov je lider SSSR-a, prvi sekretar Centralnog komitata Komunističke partije (KPSS), a od 1958. ujedno premijer (predśednik Savjeta ministara).

U odnosu na Jugoslaviju, obnovio je odnose nakon perioda konfrontacije Staljina i Tita, ali ne bez povremenih napetosti. Hruščov je umalo izazvao svjetski rat, pokušavajući tajno da instalira rakete s nuklearnim glavama na Kubi, „u dvorištu” SAD, no u oktobru 1962, suočen s odlučnim Kenedijem, morao je da ih povuče...

Sada neke napomene o crnogorsko-ruskim odnosima. Računa se da su Crna Gora i Rusija još 1711. uspostavili diplomatske veze. Od tada jedini je Hruščov od njihovih lidera dolazio u Crnu Goru. Šćepan Mali je bio „lažni ruski car”.

Od starih naših vladika, Danila, Save, Vasilija, preko Svetoga Petra Cetinjskoga i Njegoša, do Nikole Petrovića-Njegoša i Mila Đukanovića, vladari Crne Gore većinom su zvanično boravili u Rusiji, neki dva ili više puta. U Rusiji nijesu bili Šćepan Mali, mitropolit Arsenije Plamenac, te knjaz Danilo.

Tokom svoje zvanične pośete SFR Jugoslaviji, Hruščov je s Titom 23. avgusta 1963. doputovao i u Crnu Goru. Iskrcali su se na aerodromu Golubovci, obišli glavni grad Titograd, no centralno mjesto protokola je – prijestonica Cetinje. Službeni naziv: jednodnevna pośeta Socijalističkoj Republici Crnoj Gori.

Nakon što je 1945. obnovila državnost, ali ne i nezavisnost, Crna Gora je ustavno jedna od šest konsitutivnih republika u jugoslovenskoj federaciji, a Crnogorci jedna od pet, potom i šest konstitutivnih nacija. Da li je takav status u realnosti i približno ostvaren, tj. koliko je zlosreća i druge Jugoslavije s komunističkim jednoumljem bila stvarni crnogorski interes — teme su za neku drugu priliku.

Vratimo se Hruščovu koga su tada predvođeni Đorđijem-Đokom Pajkovićem Crnogorci dočekali s velikim počastima. Nije neinteresantno da je u sovjetskoj delegaciji, po protokolu odmah iza Hruščova, bio Jurij Andropov koji će od 1967. biti šef KGB, neprekidno do 1982. kada postaje partijski i državni lider SSSR, sve do smrti u februaru 1984. godine. Objaviću iz ondašnje štampe integralno jedan od izvještaja i fotografije o boravku Hruščova u Crnoj Gori.

* * *

Prvi sekretar CK KPSS i predśednik Ministarskog savjeta SSSR Nikita Sergejevič Hruščov sa suprugom Ninom Petrovnom, članovima porodice i pratnjom, predśednik SFRJ i generalni sekretar SKJ Josip Broz Tito sa suprugom Jovankom Broz, doputovali su jutros u 9 sati u jednodnevnu pośetu Socijalističkoj Republici Crnoj Gori.

U Titogradu, Cetinju i Kotoru kao i u ostalim usputnim mjestima priređen im je topao i prijateljski doček. Zajedno sa drugovima Hruščovom i Titom u pośetu Crnoj Gori doputovao je i potpredśednik Republike Aleksandar Ranković sa suprugom.

Druga Hruščova i njegovu suprugu Ninu Petrovnu, predśednika Tita i njegovu suprugu Jovanku Broz i potpredśednika Aleksandra Rankovića na titogradskom aerodromu u Golubovcima je dočekao, pozdravio i poželio dobrodošlicu i ugodan boravak u Crnoj Gori sekretar CK Saveza komunista Crne Gore Đoko Pajković sa suprugom Milicom Pajković.

Domaćin je zatim premijeru Hruščovu i predśedniku Titu predstavio ličnosti društveno-političkog života iz Titograda koje su ih dočekale i pozdravile na aerodromu:

- predśednika Ustavnoga suda SFRJ Blaža Jovanovića; predśednika Narodne skupštine Crne Gore Andriju Mugošu; člana CK SKJ Nikolu Kovačevića; predśednika Izvršnog vijeća Crne Gore Veselina Đuranovića sa više članova Vijeća i republičkih sekretara; člana Izvršnog komiteta CK Saveza komunista Crne Gore Budislava Šoškića sa više članova CK; zatim predśednika skupštine Titograda Aleksandra Radevića, sekretara Opštinskog komiteta Saveza komunista Božidara Bešića i general-majora Jova Pavića.

Pošto je vojna muzika intonirala državne himne Sovjetskog Saveza i Jugoslavije i pošto je kapetan prve klase Nikola Novaković predao raport, premijer Hruščov i predśednik Tito izvršili su smotru počasne čete.

Sa premijerom Hruščovom i predśednikom Titom u Titograd su doputovali sekretar CK KPSS Jurij Andropov, prvi sekretar moskovskog gradskog komiteta KPSS Nikolaj Jegoričev i prvi sekretar lenjingradskog industrijskog oblasnog komiteta KPSS Vasilij Tolstikov, sin druga Hruščova Sergej sa suprugom Galinom i šćerka Jelena.

U pośetu Crnoj Gori sa visokim sovjetskim i jugoslovenskim rukovodiocima doputovali su i članovi počasne pratnje sovjetskog premijera u našoj zemlji: - predśednik Komisije za međunarodne veze Saveznog odbora SSRNJ Dobrivoje Vidić, pomoćnik državnog sekretara za inostrane poslove Danilo Lekić, ambasador SFRJ u SSSR Cvijetin Mijatović, general-pukovnik Milan Kuprešanin i šef protokola Predśednika Republike Dalibor Soldatić.

Premijeru Hruščovu i njegovoj supruzi Nini Petrovnoj i predśedniku Titu i njegovoj supruzi Jovanki Broz titogradski pioniri uručili su bukete cvijeća. Kolona automobila je zatim krenula prema glavnom gradu Crne Gore, specijalno ukrašenom.

Visoke goste prvi su pozdravili radnici auto-remontnog preduzeća i građani Pobrežja, perifernog rejona Titograda. Sve ulice od tog mjesta pa do Kruševca, druge periferije glavnoga grada Crne Gore, kuda su prošli premijer Hruščov i predśednik Tito vozeći se u otvorenom automobilu, bile su zasute cvijećem i zelenilom, a grad je bio okićen sovjetskim i jugoslovenskim zastavama.

Na mostu Braće Zlatičanin Titograđani su priredili izvanredno srdačan i topao doček visokim gostima. Nikada prije na ulicama Titograda nije bilo toliko onih koji su još iźutra izašli da pozdrave drugove Hruščova i Tita i članove njihove pratnje. 

Visoki gosti otputovali su zatim u pośetu Cetinju.

U Lješkopolju, Gornjim Kokotima, Barutani i drugim usputnim mjestima grupe građana su dočekivale kolonu automobila i pozdravljale drugove Hruščova i Tita i članove njihove pratnje. U Rijeci Crnojevića, na krajnjoj obali Skadarskog jezera, visoke goste su dočekali i pozdravili svi građani ovoga mjesta i radnici fabrike ribe „Ribarstvo“.

Stara prijestonica Crne Gore, istorijsko Cetinje, priredilo je najsrdačniji i najtopliji doček sovjetskom premijeru Hruščovu i predśedniku Titu. Hiljade građana ovog slobodarskog grada pohrlile su prema Državnom muzeju kličući: Tito - Hruščov!

Pred muzejom njih su dočekali i pozdravili predśednik opštinske skupštine Jovo Nikinović, sekretar komiteta Saveza komunista Milutin Mijanović, predśednik opštinskog odbora SSRN Nikica Vujović i predśednik opštinskog vijeća sindikata Đorđije Perunović.

Premijer Hruščov sa suprugom Ninom Petrovnom, predśednik Tito sa suprugom Jovankom Broz i potpredśednik Republike Aleksandar Ranković, razgledali su zatim eksponate u Državnom muzeju: stari novac, crnogorsku nošnju, razno trofejno oružje, zastave koje su Crnogorci oteli u bojevima sa Turcima, biblioteku i akta o kulturnim i diplomatskim vezama stare Crne Gore sa drugim državama.

Prvi sekretar CK KPSS i predśednik Ministarskog savjeta SSSR Nikita Sergejevič Hruščov upisao se zatim u knjigu pośetilaca Državnog muzeja. Na izlazu iz ove kulturne institucije dvojicu predśednika Cetinjani su ponovo pozdravili dugim aplauzom i klicanjem: Tito - Hruščov!

Sovjetski premijer se tom prilikom rukovao sa 84-godišnjim Cetinjaninom Markom Mrvaljevićem, koji je u crnogorskoj nošnji došao da pozdravi visoke goste sa svojim 7-godišnjim unukom Brankom Mrvaljevićem. Cetinjskog dječaka drug Hruščov je zagrlio i ponio u naručju. Stari Cetinjanin je pozdravio visoke goste riječima: Živjeli junaci svjetskog mira!

U bašti Kluba kulturnih i javnih radnika je gostima priređena zakuska, a kulturno-umjetničko društvo „Njegoš” izvelo je program. U kozaračkom kolu zaigrali su i premijer Hruščov i predśednik Tito sa suprugama i svi članovi njihove pratnje.

Prvom sekretaru CK KPSS i predśedniku Ministarskog savjeta SSSR N. S. Hruščovu na Cetinju uručen je poklon Crne Gore: KOMPLETNA CRNOGORSKA NARODNA NOŠNJA.

Uručen mu je i poklon grada Cetinja: fotokopija prvog izdanja Njegoševog „Gorskog vijenca” i fotokopija Njegoševe Ode Moskvi napisane 1847. godine povodom pjesnikovog prijema za počasnog člana Društva za istoriju i ruske starine pri Moskovskom univerzitetu; a Nini Petrovnoj kompletna crnogorska narodna nošnja. Pokloni su uručeni i ostalim članovima porodice i pratnje sovjetskog premijera. Srdačno pozdravljeni od Cetinjana, visoki sovjetski i jugoslovenski gosti otputovali su zatim preko Njeguša u Kotor. U Njegušima, tu je rodna kuća vladike i pjesnika Petra Petrovića Njegoša, njih su pozdravili svi građani ovoga mjesta.

Na pristaništu u Kotoru drugove Hruščova i Tita dočekali su građani iz svih mjesta Boke Kotorske. Prije ulaska na brod njih su pozdravili predśednik opštinske skupštine Jovan Vujadinović i sekretar opštinskog komiteta Saveza komunista Petar Vučurović.

Oko 14 sati Hruščov i predśednik Tito i potpredśednik Republike Aleksandar Ranković sa svojim suprugama i članovima pratnje prebačili su se torpednim čamcem na „Galeb”. Građani Kotora i Boke Kotorske toplo su pozdravili visoke goste dok su sa „Galeba”, koji je bio usidren u Kotorskom zalivu, odjekivale topovske salve.

U pratnji razarača „Split" i „Pula", „Galeb” je zatim otplovio u pravcu Dubrovnika. Na tom putu sovjetskog premijera i predśednika SFRJ prate sekretar CK SK Crne Gore Đoko Pajković, predśednik Ustavnog suda SFRJ Blažo Jovanović i predśednik Izvršnog vijeća Crne Gore Veselin Đuranović.