Priredio: Vladimir Jovanović
„Pozdravljam delegate našeg herojskog Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), članove Politbiroa drugove Borisa Kidriča i Blagoja Neškovića”, kazao je narodni heroj Savo Brković ispred radnog predśedništva Osnivačkog kongresa Komunističke partije Crne Gore 4. oktobra 1948. godine u sali „Doma slobode" na Cetinju.
„Pozdravljam delegate bratskih partija narodnih republika, članove centralnih nacionalnih komiteta, i to: druga Momu Markovića, predstavnika KP Srbije [otac Mirjane-Mire Marković supruge Slobodana Miloševića, prim]; druga Slavka Komara, predstavnika KP Hrvatske; druga Radovana Papića, predstavnika PK KP za Bosnu i Hercegovinu i druga Nikolu Minčeva, predstavnika CK KP Makedonije. Pozdravljam predstavnika naše slavne Armije, druga Milinka Đurovića, general-majora. Isto tako pozdravljam prisutne goste iz Narodne Republike Crne Gore i predstavnike radnih kolektiva”.
Novinski izvještaji bilježe da ustajanjem i aplauzom delegati pozdravljaju goste skandirajući „Tito-Partija”, „Tito-Centralni komitet” i „Živio Politbiro Centralnog komiteta na čelu sa drugom Titom". Pozdravni govor u ime gostiju održao Blagoje Neškovića, Srbin, član Politbiroa CK KPJ.
Interesantno, na spisku gostiju ili tačno 270 delegata Osnivačkog kongresa Komunističke partije nema Milovana Đilasa, najpoznatijeg ondašnjeg Crnogorca, bliskog Titovog saradnika („Ne vara se Tito borac, niti Đilas Crnogorac”, opjevani stih iz tog vremena). U nekom od nastavaka ovoga serijala o tome ćemo se posebno osvrnuti.
„Na prijedlog druga Sava Brkovića jednoglasno je utvrđen sljedeći dnevni red Kongresa: Prvo — Izvještaj o političkom radu PK KPJ za Crnu Goru, referent drug Blažo Jovanović. Drugo — Izvještaj o organizacionom radu PK KPJ za Crnu Goru, referent drug Andro Mugoša. Treće — Izbor Centralnog komiteta KP Crne Gore i Centralne revizione komisije. Zatim su na prijedlog druga Mila Strahinje izabrani u verifikacionu komisiju drugovi: Todor Vojvodić, Luka Vujović, Jovo Samardžić, Božo Mitrović, Miljan Tomičić”.
Uslijedio je, dakle, centralni kongresni referat Blaža Jovanovića.
On je diplomirani pravnik, rođen 1907. u Piperima. U vrhu ogranka ilegalne KPJ u Crnoj Gori od jeseni 1935, kada je kooptiran u pokrajinski komitet. Njegov uspon u hijerarhiji verifikovan 1938. na Sedmoj pokrajinskoj konferenciji KPJ za Crnu Goru kada je izabran za sekretara. Narednu, Osmu pokrajinsku konferenciju organizovao 16-19. avgusta 1940. u Barama Žugića kod Žabljaka kojoj prisustvuje generalni sekretar KPJ Tito. I to je, koliko mi je poznato, Titov prvi boravak u Crnoj Gori.
Dva mjeseca kasnije, na Petoj zemaljskoj konferenciji u Zagrebu, Jovanović je izabran za člana Centralnog komiteta KPJ. Tokom rata u Narodnooslobodilačkoj vojsci (partizani) uglavnom na političkim funkcijama u Crnoj Gori. Član Crnogorske antifašističke skupštine narodnog oslobođenja (CASNO) i Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ). Od 1945. crnogorski premijer.
Referat Blaža Jovanovića na Osnivačkom kongresu Komunističke partije Crne Gore predočavam na temelju autentičnog novinskog izvještaja u „Borbi” (XIII, 243, 1-2), dnevnog lista iz Beograda u čijoj je egidi: „Organ Komunističke partije Jugoslavije”.
- „Drugovi delegati,
Period od Osme konferencije do danas ispunjen je najznačajnijim događajima u životu Crne Gore i Komunističke partije Crne Gore. To je period uporne borbe protiv izdajničke vlade Cvetković-Maček, od aprila 1941. godine period herojske borbe protiv fašističkog okupatora i njihovih slugu u Crnoj Gori sve do pobjedonosnog završetka rata, koji su naše radne mase, na čelu sa Komunističkom partijom Jugoslavije vodile za oslobođenje naših naroda.
Deveta konferencija Komunističke partije Crne Gore — koja se na se osnovu Rezolucije Petog kongresa KPJ pretvara u Osnivački kongres Komunističke partije Crne Gore — predstavlja krupan događaj. Tu se ne radi samo o promjeni imena ili nečem sličnom, ovim se otvara nova etapa u daljem uspješnijem razvoju naše Partije i doprinosi njezinom daljem jačanju i organizacionom učvršćenju”.
Zatim je drug Blažo Jovanović govorio o korijenitim ekonomskim i društvenim političkim preobražajima, koji su nastali u našoj zemlji na temelju tekovina narodnooslobodilačke borbe. Govoreći o principu federacije i principu potpune ravnopravnosti naroda Jugoslavije, na kojima je izgrađena FNRJ (Federativna Narodna Republika Jugoslavija), drug Blažo Jovanović je podvukao da je lenjinsko-staljinski princip riješenja nacionalnog pitanja odnio pobjedu u našoj zemlji, zahvaljujući činjenici da je Partija bila rukovodeća snaga u narodnooslobodilačkoj borbi i da je ona i danas rukovodeća i usmjeravajuća snaga u socijalističkoj izgradnji naše zemlje.
„Naš Osnivački kongres i nove forme u organizacionom pogledu”, rekao je dalje drug Jovanović, „koje će on dati našoj partijskoj organizaciji, značiće olakšanje za našu Partiju: njezin politički rad sa širokim narodnim masama biće korak naprijed za našu Partiju u izvršavanju postavljenih zadataka u borbi za izgradnju socijalizma. Ti će rezultati pojačati ulogu naše Partije kao rukovodeće snage CRNOGORSKOGA NARODA.
Ukratko, ovaj Kongres treba da formuliše i da odredi naš dalji put, put komunista crnogorskoga naroda, koji će imati svoj puni udio u izgradnji naše velike zajedničke otadžbine FNRJ, svoj udio u izgradnji socijalizma za sreću i blagostanje naše ponosne domovine".
U daljem izlaganju drug Blažo Jovanović je istakao uslove pod kojima se održava Osnivački kongres KP Crne Gore, a ti su uslovi: prvo, Kongres se održava poslije završenog oslobodilačkog rata; drugo, Kongres se održava u periodu kada naši narodi vode borbu za izgradnju socijalizma i treće poslije istorijskog Petog kongresa KPJ.
Govoreći o Petom kongresu kao velikom datumu u istoriji naše Partije drug Blažo Jovanović je istakao da je Peti kongres odredio potpuno pravilan put u izgradnji socijalizma i postavio liniju Partije na tom putu.
Zatim se drug Blažo Jovanović ukratko osvrnuo na razvoj KP Crne Gore.
„KP Crne Gore osnovana je 1920. godine, januara mjeseca, kada i u drugim krajevima Jugoslavije i u glavnom pod istim uslovima. Tada se počelo sa osnivanjem mjesnih organizacija Komunističke partije u Podgorici, Cetinju, Nikšiću, Crmnici itd. U proljeće iste godine održana je oblasna partijska konferencija na kojoj je izabran Oblasni komitet za Crnu Goru i Boku. Stvarni osnivač i rukovodilac Partije u Crnoj Gori bio je, sve do svoje smrti, Jovan Tomašević. Njezin rad i politička aktivnost vezani su za ondašnje političko-društvene prilike koje su vladale, i za odluke rukovodstva KPJ".
Govoreći o metodama vladavine velikosrpskih hegemonista, koji su gušili najosnovnija prava crnogorskog naroda, drug Blažo Jovanović je rekao:
„CRNOGORSKI NAROD nije se ośećao srpskim onako kako su mislili velikosrpski hegemonisti u Srbiji i njihovi korteši u Crnoj Gori. On se tada OŚEĆAO POSEBNIM U NACIONALNOM SMISLU... Crnogorski narod vijekovima je živio u posebnim istorijskim uslovima, različitim od onih pod kojima je živio srpski narod u Srbiji. Ti posebni istorijski uslovi učinili su da on postane drukčiji od srpskoga naroda u Srbiji, da se ośeća drukčijim, jer svi činioci koji čine naciju djelovali su u tom pravcu da se on nacionalno razvije posebno i da se ośeća posebno u odnosu na srpsku naciju.
U periodu takozvanog ujedinjenja CRNOGORSKI NAROD SE VEĆ BIO, UGLAVNOM, FORMIRAO U NACIJU.
On nije mogao i nije htio pristati da bude ANEKTIRAN, da GA BEZ NJEGOVE VOLJE INKORPORIŠU U JEDNU DRUGU DRŽAVU, kao običan srez, pa je davao otpor, istina neorganizovan, OTPOR u obliku spontanih seljačkih pokreta, koje su pokušale da iskoriste reakcionarne pro-italijanske pristalice starog režima kralja Nikole.
Tada u Crnoj Gori nije bilo organizovane sile — komunističke partije, koja bi mogla i znala da organizovano povede narod u borbu, da ga prevede na revolucionarne pozicije. KPJ nije imala u to vrijeme takvo rukovodstvo, koje bi bilo sposobno da uzme rukovodeću ulogu.
Naprotiv, KOMUNISTI u Crnoj Gori, 1918. godine Komunistička partija još nije bila organizavana, IZJASNILI SU SE ZA PRISAJEDINJENJE Crne Gore Srbiji, glasali su u podgoričkoj skupštini za onakvo ujedinjenje. Oni su smatrali da je potrebno stvoriti državu bez obzira na kakav se način ona stvara, a da se sva pitanja, pa i NACIONALNO PITANJE, MOGU RIJEŠITI PUTEM USTAVA, dakle ustavnim putem. Za njih su se sva ta pitanja, uključujući tu i nacionalno, svodila na čisto formalna pitanja, koja se mogu raspraviti među buržoazijom jugoslovenskih naroda, a da proletarijat nije mnogo zainteresovan.
Rukovodstvo Partije, kada je ona već bila formirana i kada je počela da radi kao organizovana partija, na nacionalno pitanje nije gledalo na lenjinsko-staljinski način, kao na sastavni dio proleterske revolucije i da je proletarijat i te kako zainteresovan u njegovom rješavanju, upravo da ga jedino proletarijat može i mora pravilno riješiti, onako kako ga postavljaju njegovi veliki učitelji Lenjin i Staljin. Ono, tj. rukovodstvo Partije, svodilo ga je na čisto ustavno pitanje, na pitanje kompromisa i reformi, što sve može regulisati buržoaski ustav".
Drug Blažo Jovanović je zatim govorio o uslovima pod kojima je počeo narod Crne Gore da živi poslije 1918. godine. On se naročito osvrnuo na izbore, koji su sprovedeni 1920. godine za Ustavotvornu skupštinu, na kojima je Komunistička partija imala VELIKI BROJ GLASOVA, tako da je crnogorski narod faktički GLASAO U VEĆINI PROTIV REŽIMSKE LISTE I NENARODNE VLADE [vidi dolje napomenu pod br. 1, prim].
On je podvukao da je ovaj rezultat posljedica borbe crnogorskoga naroda koji je na čelu sa Komunističkom partijom stupao u borbu protiv monarhije, VELIKOSRPSKE HEGEMONIJE, za ravnopravnost i slobodu.
„Obznana" i Zakon o zaštiti države [2] bačili su Partiju u ilegalnost. Partijska organizacija u Crnoj Gori odgovorila je na progone, zatvaranja i premlaćivanja protestnim zborovima i mitinzima protiv „Obznane” i Zakona o zaštiti države, ali se u ilegalnim uslovima za prvo vrijeme teško snalazila, jer njezino RUKOVODSTVO NIJE BILO DORASLO ni ideološki ni politički formama rada, kako je tražio njezin ilegalni položaj.
Prilagođavanje novim uslovima ilegalnosti išlo je vrlo sporo, ali u 1923. godini rad Partije se počeo življe ośećati, što se naročito odrazilo na parlamentarnim izborima [3]. Godine 1924. održana je Prva pokrajinska konferencija KPJ za Crnu Goru i poslije toga se rad Partije bolje ośeća, aktivnost i uticaj u redovima radnih ljudi raste.
Drug Jovanović zadržao se na parlamentarnim izborima i istakao porast uticaja Partije u Crnoj Gori na radne mase, a zatim se osvrnuo na istupanje Partije na izborima 1927. godine kada je ona izašla sa samostalnom listom pod imenom Radničko-seljački republikanski savez [3].
Partija je uspjela da prodre u crnogorska sela i izdavala je legalni list „Radni narod” u kome je iznosila aktuelne probleme i šibala bezakonja i teror režima. Od tada Partija pojačava upornu borbu za građanske slobode, za poboljšanje uslova života radnih ljudi. To se manifestovalo kroz demonstracije i razbijanje konferencija i zborova reakcije. Širi se uticaj Partije među radništvom, omladinom i na selu…
(Nastavlja se)
---
Napomene:
[1] - U izbornoj jedinici „Crna Gora” KPJ je na izborima 1920. pojedinačno najjača, dobila 10.900 glasova od ukupno 28.650 birača koji su izašli na izbore. Izborila 4 poslanička mandata, od mogućih 10 u toj izbornoj jedinici. Srpski okupacioni režim nije dozvolio isticanje „zelenaške” liste, a na te izbore nije izašlo 36 odsto upisanih birača (biračko pravo žene nijesu imale). Kao docnije i svi drugi izbori u prvoj Jugoslaviji i ove karakteriše brutalna policijska i žandarmerijska represija, ucjene i zastrašivanje birača, zabrane javnih političkih okupljanja i slobode štampe. - Prije parlamentarnih izbora 1920, održani su opštinski, na kojima je KPJ pobijedila u opštini Petrovačkoj (Paštrovići) i Podgoričkoj. Režim je silom spriječio komuniste da trajnije preuzmu vlast.
[2] - Na parlamentarnim izborima 1923. zabranjena KPJ u Crnoj Gori nastupa pod listom Nezavisna radnička partija Jugoslavije (NRPJ), osvojila 1.780 glasova (od ukupno izašlih 32.824), bez osvojenog mandata. - Kako je potom i NRPJ zabranjena, na parlamentarnim izborima 1925. komunisti u Crnoj Gori su nastupili pod listom Partija radnika i seljaka, osvojili 1.297 glasova (od ukupno izašlih 34.749), bez mandata. Pojedinačno najjača lista na tim izborima je „zelenaška” Crnogorska (federalistička) stranka, nosilac dr Mihailo Ivanović iz Kuča, 8.995 glasova i osvojenih tri poslanička mandata.
[3] - „Obznana" je akt Vlade Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca od 29. decembra 1920, „da se do rešenja Ustava zabrani svaka komunistička i druga rastrojna propaganda, obustave njihove organizacije, zatvore njihova zborišta, zabrane njihove novine i svi drugi spisi koji bi mutili mir i spokojstvo države”, etc. Zakonom o zaštiti države (Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi), od 2. avgusta 1921, odredbe „Obznane" su proširene, te su se, liše komunista, pod udar specijalnih istraga i sudskih postupaka potpali i svi oni koje je velikosrpski režim Karađorđevića smatrao unutrašnjim neprijateljima.
[4] - Nosioci liste Radničko-seljački republikanski savez na parlamentarnim izborima 1927. godine: dr Radoje Vukčević, advokat; Milovan Anđelić, učitelj u penziji (Polja, Mojkovac), zamjenik Radovan N, Radović (Lipovo, Kolašin); Petar J. Leković, student (Cetinje), zamjenik Blažo Đuranović (Ulcinj); Nikola Kovačević, bivši učitelj (Grahovo), zamjenik Jakov I. Ostojić, zemljoradnik (Žabljak); Radovan Pulević, advokat (Nikšić), zamjenik Tomo Ivanović, građevinar (Podgorica); Božidar Radanović, advokat (Cetinje), zamjenik Blažo M. Šofranac, radnik (Rijeka Crnojevića); Milan Radan, urednik „Radnog naroda”, zamjenik Filip A. Sekulić (Sekulići). Partijski izborni štab: dr R. Vukčević, Stanko Dragojević, Ljubo Vukčević, Spasoje Raspopović, Zarija Paunović, T. Ivanović, Fišo Vujanović, N. Kovačević. Takođe: Đuro Šikmanović, advokat; dr Blažo Raičević i Milo Popović, učitelj iz Zete. - Za Radničko-seljački republikanski savez u Crnoj Gori na parlamentarnim izborima 1927. glasalo 2.081 birača od ukupno izašlih 34.640, bez mandata.
— Svi podaci o izbornim rezultatima KPJ, legalnim 1920. i pod drugim egidama iz 1923, 1925. i 1927. preuzeti iz studije dr Radoja Pajovića „Učešće KPJ u Crnoj Gori na parlamentarnim izborima” („Istorijski zapisi”, sv.1, Titograd, 1959, 87-122)
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR