Usvojeno od Sinoda SPC! Cetinjska mitropolija i SAMOSTALNA i PRIZNATA od drugih pravoslavnih crkava

Priredio: Vladimir Jovanović

Nakon 1766. i 1767. godine, kada je Vaseljenska Majka-Crkva arondirala, jednu za drugom, sebi podložne samoupravne ogranke, „patrijaršije” (sic!), Pećku i Ohridsku arhiepiskopiju, prema arhivskim dokumetima najviše iz razloga objesnih, enormnih zaduženja njezinih jerarhija koje povjeriocima otplaćivati nijesu mogle, te ih je Patrijaršija u Cargradu godinama nakon toga morala vraćati, do zadnjeg groša, postojaše, biva — sve do godine 1919. — ovi entiteti:

- „Srpske eparhije pod upravom Carigradske patrijaršije”; - „Srpska crkva u Karlovačkoj mitropoliji”; - „Srpska crkva u Crnoj Gori”; - „Crkva u Srbiji”; - „Srpska crkva u Dalmaciji”.

Međutim, pregledamo li ondašnje diptihe, kataloge Svete Pravoslavne Crkve, ili šematizme unutrašnjeg, eparhijskog ustrojstva Vaseljenske-Majke crkve, ili Ruske pravoslavne crkve, ili njihove sinodalne akte, ne pronalazimo nikakve „Srpske eparhije pod upravom Carigradske patrijaršije” ni „Srpsku crkvu u Dalmaciji”.

Zaista postoji Karlovačka crkva u Austrijskoj carevini (Austro-Ugarskoj), bez službene odrednice „srpska” (jer su joj u jurisdikciji makar polovina pastve etnički Rumuni i Ukrajinci, a od 1860-ih oni se izdvajaju u zasebne crkve); i ta Crkva u Sremskim Karlovcima priznata je od drugih kao autokefalna mitropolija, ali bez međucrkvenoga priznanja samoproglašenog ranga „patrijaršije”. Konačno, istina tek od 1879, postoji i Crkva u Srbiji, kao priznata — autokefalna mitropolija u Beogradu.

Ali u svim tim diptisima, šematizmima i-ili sinodalnim aktima, NEMA nikakve „Srpske crkve u Crnoj Gori”.

Crkva (Mitropolija) Crne Gore:

- u diptihu je vaseljenskom: Autokefalna Mitropolija Crnogorska (Αυτοκέφαλος Μητρόπολις Μαυροβουνίου);

- za ruske sinodalne akte: autokefalna Crnogorska crkva (автокефальная Черногорская церковь);

- u našim crkveno-državnim ustavima, za provjeru dostupno svakome, zvanično je: Avtokefalna pravoslavna Mitropolija u Knjaževini Crnoj Gori - Crnogorska crkva.

To da su nakon 1766. i 1767. postojale „srpske oblasne crkve” — fikcija je raširena nakon 1918, kao ideološki, neistorijski i necrkveni narativ za 1920. obrazovanu Autokefalnu ujedinjenu srpsku pravoslavnu crkvu Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca (zakonom iz 1929. nazvane: SPC).

Tih ranih godina postojanja SPC u prvoj Jugoslaviji, žive su generacije u Crnoj Gori, a i van nje, kojima je autokefalija (samostalnost) Crkve u Crnoj Gori opštepoznata činjenica; diskusija, u smislu je li ili nije postojala i da li je joj je zasebnost jurisdikcije kanonski priznata od strane drugih pomjesnih crkava — besmislena bi bila.

I otuda, između ostaloga, povijest o crnogorskoj crkvenoj samostalnosti jeste dio nastavnih planova i programa državnih škola prve Jugoslavije, uključujući i srednje vjerske škole — bogoslovije SPC.

Uzmimo, na primjer, sadržaj nastave u „srpskim pravoslavnim bogoslovijama”, konkretno za 5. razred predmeta „Istorija srpske crkve”, još iz 1921. godine.

Obratite pažnju —– nastavni plan i program PREDLOŽEN od Sinoda SPC —– odobren je i 1930. od resornog ministra Ministarstva prosvjete (Odjeljenja za srednju nastavu) Kraljevine Jugoslavije; objavljen u „Prosvetnom glasniku, službenom organu Ministarstva prosvete” (br. XLVI-10, okt. 1930, Beograd).

I tu je, dakle, inkorporirana fikcija hronološke periodizacije na „srpske oblasne crkve” od 1766/7. do 1919, no, svejedno, taj sadržaj nastave —– dok ne napišu još istinitije —– iz razloga da ne prebivaju u dušepogubnom grijehu laži, preporučujem i novovosnovanoj svetosavskoj školi ogranka Crkve Srbije u Podgorici, da se nauče: - SAMOSTALNOST Mitropolije i vladikâ na Cetinju (Petra I, Petra II, Nikanora Ivanovića, Ilariona Roganovića, Visariona Ljubiše, Mitrofana Bana, s tim da dopišu Savu Petrovića-Njegoša i Arsenija Plamenca i mnoge još starije crnogorske mitropolite, „mitropolitâ iz raznih plemena”, počevši od 1485. i mitropolta kir Visariona); - PRIZNANJE crkvene samostalnosti Mitropolije od drugih pomjesnih pravoslavnih crkava; - osnivanje EPARHIJA CRNOGORSKIH; naš, SVETI SINOD Crne Gore; - konsistorije eparhija samostalne Mitropolije…

MINISTARSTVO PROSVETE KRALJEVINE JUGOSLAVIJE - Odeljenje za srednju nastavu. - S.n.br. 27081, od 5. septembra 1930. god. u Beogradu

Na predlog Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve Sin.br. 2.471/Zap. 1.031 od 3. septembra 1930. godine i čl. 4, 6. i 10. Pravilnika o srpskim pravoslavnim bogoslovijama

USVAJAM:

priloženi nastavni plan i program za srpske pravoslavne bogoslovije, s tim da se i nastavni plan i program imaju primeniti privremeno još u početku ove školske godine. Novi nastavni plan i program ima se u potpunosti primeniti u I razredu. U II i III razredu primeniće se s obzirom na već postojeći nastavni plan iz 1928. godine, o čemu će Odeljenje za srednju nastavu izdati potrebna uputstva. U IV i V razredu ostaje STARI NASTAVNI PLAN iz 1921. godine, a nastavni program primeniće se ukoliko je to moguće.

- Ministar prosvete, B. Maksimović s. r.

PROGRAM IZ ISTORIJE SRPSKE CRKVE

5. razred (dva časa nedeljno)

 […]

PETI PERIOD. Od prisajedinjenja Pećke i Ohridske patrijaršije Carigradskoj patrijaršiji i postanka novih oblasti crkava srpskih do ujedinjenja srpske crkve i vaspostavljanja Patrijaršije srpske (1766/7-1919).

 […]

V) SRPSKA CRKVA U CRNOJ GORI

— 1. Stara Zetska episkopija, zatim mitropolija, kao začetak ove oblasne Crkve srpske. Premeštanje stolice Mitropolije dok se nije ustanovila na Cetinju.

— 2. Postepeno stvaranje teokratije u Crnoj Gori. Period mitropolitâ iz raznih plemena.

— 3. Mitropoliti Petrovići Njegoši: Danilo, Sava, Vasilije i Petar I.

— 4. Zavisnost mitropolije u crkvenom pogledu od Pećke patrijaršije sve do prisajedinjenja njenog Carigradu.

Dolazak SAMOSTALNOSTI same po sebi posle ovog čina za vreme mitropolita Petra I i PRIZNANJE TE SAMOSTALNOSTI od strane drugih pravoslavnih crkava. Mitropolit Petar II.

— 5. Prestanak teokratske uprave u Crnoj Gori. Mitropoliti: Nikanor Ivanović, Ilarion Roganović; osnivanje Cetinjske bogoslovije i uređenje penzija starim i iznemoglim sveštenicima. Visarion Ljubiša. Mitrofan Ban kao zavodilac bolje discipline u sveštenstvu, nošenja svešteničkog odela, plata svešteničkih; ustanovljenje konzistorije, ustanovljenje Zahumsko-raške eparhije, docnije i Pećke, i uvođenje sinodalnog uređenja.

— 6. Konkordat s Rimom. Obnovljenje Barske katoličke arhiepiskopije sa slovenskim bogosluženjem.