Niko nema pravo da potpiše kapitulaciju, niti da prihvati ili prizna okupaciju SR Crne Gore

Priredio: Vladimir Jovanović 

„CRNOGORSKI NAROD je, polazeći od svog prava na SAMOOPREDJELJENJE, uključujući i pravo na OTCJEPLJENJE, zajedno sa pripadnicima drugih naroda i narodnosti u Crnoj Gori, STVORIO Socijalističku Republiku Crnu Goru kao demokratsku DRŽAVU crnogorskoga naroda i pripadnika drugih naroda i narodnosti Jugoslavije koji u njoj žive i svjestan da je učvršćivanje bratstva i jedinstva naroda i narodnosti Jugoslavije u njihovom zajediničkom interesu, da je to u skladu sa njihovim istorijskim težnjama, na osnovu slobodno izražene volje, dobrovoljno se ujedinio u saveznu republiku slobodnih i ravnopravnih naroda i narodnosti Jugoslavije i njihovih socijalističkih republika, kao i socijalističkih autonomnih pokrajina, i zajedno sa njima stvorio socijalističku federativnu zajednicu radnih ljudi i građana i ravnopravnih naroda i narodnosti – Socijalističku Federativnu Republiku Jugoslaviju (SFRJ)”.

Citirao samo dio iz Osnovnih načela Ustava Socijalističke Republike (SR) Crne Gore koji su delegati (poslanici) Skupštine SR Crne Gore usvojili 25. februara 1974. u Titogradu (Podgorici) — dakle, prije pola vijeka. 

Svečanom je śednicom predśedavao Vidoje Žarković, šef tadašnjeg crnogorskog parlamenta, a prisustvovali, kako se onomade govorilo „najistaknutiji društveno-politički radnici, iz svih 20 opština u Republici i crnogorski predstavnici u federaciji”. 

Do tada, to je treći crnogorskoj ustav (1905, 1946, 1963), odnosno drugi u Titovoj Jugoslaviji. 

- čl. 1 — SR Crna Gora je država crnogorskoga naroda i pripadnika drugih naroda i narodnosti koji u njoj žive. U SR Crnoj Gori u svemu su ravnopravni: Crnogorci, Muslimani, Srbi, Hrvati, Makedonci, Slovenci, Albanci i pripadnici drugih narodnosti koji u njoj žive. SR Crna Gora je u sastavu SFRJ. 

- čl. 2 — Radni ljudi i građani SR Crne Gore ostvaraju svoja suverena prava u SR Crnoj Gori, a u SFRJ – kada je to u zajedničkom interesu radnih ljudi, naroda i narodnosti Jugoslavije, utvrđeno Ustavom SFRJ. 

- čl. 3 — Teritorija SR Crne Gore je jedinstvena i sačinjavaju je teritorije opština utvrđene zakonom. Teritorija SR Crne Gore je sastavni dio teritorije SFRJ. Granice SR Crne Gore ne mogu se mijenjati bez njezina pristanka. 

- čl. 5 — Građani SR Crne Gore imaju republičko državljanstvo. Svaki državljanin SR Crne Gore istovremeno je državljanin SFRJ. 

- čl. 6 — Grb SR Crne Gore predstavlja polje okruženo lovorovim vijencem. Vijenac je dolje povezan crnogorskom zastavom, između njegovih vrhova je crvena petokraka zvijezda, a u sredini polja predstavljen je Lovćen. S nekoliko vijuga pozadi Lovćena predstavljeno je Jadransko more. 

- čl. 7— Zastava SR Crne Gore sastoji se iz tri boje: crvene, plave i bijele, sa crvenom petokrakom zvijezdom u sredini. Odnos širine i dužine zastave je jedan prema dva. Boje zastave su položene vodoravno, i to ovim redom odozgo: crvena, plava, bijela. Svaka boja zauzima jednu trećinu zastave. Zvijezda ima pravilan oblik i zlatnu (žutu) ivicu. Središnja tačka zvijezde poklapa se s tačkom u kojoj se sijeku dijagonale zastave. Gornji krak zvijezde ulazi do polovine crvene boje zastave, tako da donji kraci zvijezde dobijaju odgovarajuće mjesto u bijeloj boji zastave. 

- Čl. 8 — SR Crna Gora ima himnu. 

- Čl. 9 — Glavni grad SR Crne Gore jeste Titograd. 

- Čl. 171 — U SR Crnoj Gori pripadnici naroda i narodnosti imaju pravo na slobodno izražavanje svojih nacionalnih vrijednosti, osobenosti i obilježja, u skladu sa ciljevima i zahtjevima socijalističkoga razvitka, zajedničkoga života i razvijanja bratstva i jedinstva. 

- Čl. 172 — Na teritoriji SR Crne Gore ravnopravni su svi jezici naroda i narodnosti Jugoslavije, kao i njihova pisma. U SR Crnoj Gori u službenoj upotrebi je srpskohrvatski jezik ijekavskog izgovora. Ravnopravna su oba pisma: ćirilica i latinica. 

- Čl. 174 — Pripadnici albanske narodnosti u SR Crnoj Gori, u skladu sa ovim ustavom i zakonom, imaju pravno na nastavu i vođenje postupka pred državnim organima i organizacijama koja vrše javna ovlašćenja i na svom jeziku. 

- Čl. 181 — Građani su jednaki u pravima i dužnostima bez obzira na nacionalnost, rasu, pol, jezik, vjeroispovijest, obrazovanje ili društveni položaj. Svi su pred zakonom jednaki. 

- Čl. 183 — Građanin koji je navršio 18 godina života ima pravo da bira i da bude biran. 

- Čl. 187 — Zajemčuje se sloboda rada. Svako slobodno bira svoje zanimanje i zaposlenje. Svakome građaninu su, pod jednakim uslovima, dostupni svako radno mjesto i funkcija u društvu. Zabranjen je prinudni rad. 

- Čl. 191 — Zajamčeno je građaninu pravo da na stan u društvenoj svojini stiče stanarsko pravo kojim mu se obezbjeđuje da, pod uslovima određenim zakonom, trajno koristi stan u društvenoj svojini radi zadovoljavanja ličnih i porodičnih stambenih potreba. 

- Čl. 197 — Protivustavno i kažnjivo je svako propagiranje ili sprovođenje nacionalne neravnopravnosti, kao i svako raspirivanje nacionalne, rasne ili vjerske mržnje i netrpeljivosti. 

- Čl. 200 — Ispovijedanje vjere je slobodno i privatna stvar čovjeku. Vjerske zajednice odvojene su od države i slobodne su u vršenju vjerskih poslova i vjerskih obreda. Vjerske zajednice mogu osnivati samo vjerske škole. Protivustavna je zloupotreba vjere i vjerske djelatnosti u političke svrhe. Društvena zajednica može materijalno pomagati vjerske zajednice. Vjerske zajednice mogu, u granicama određenim zakonom, imati pravo svojine na nepokretnosti. 

- Čl. 201 — Život čovjeku je neprikosnoven. Smrtna kazna može se izuzetno izreći samo za najteže oblike teških krivičnih djela. 

- Čl. 203 — Sloboda čovjeka je neprikosnovena. Niko ne može biti lišen slobode, osim u slučajevima koji su utvrđeni zakonom. Lišenje slobode može trajati samo dok postoje zakonski uslovi za to. Nezakonito lišavanje slobode je kažnjivo. 

- Čl. 265 — Neprikosnoveno je i neotuđivo pravo i dužnost radnih ljudi i građana, naroda i narodnosti SR Crne Gore da štite i brane slobodu, nezavisnost, suvrenitet, teritorijalnu cjelokupnost i ustavom utvrđeno društveno uređenje SR Crne Gore i SFRJ. 

- Čl. 266 — Niko nema pravo da potpiše kapitulaciju, niti da prihvati ili prizna okupaciju SR Crne Gore ili pojedinog njenog dijela. Niko nema pravo da spriječi građane SR Crne Gore da se bore protiv neprijatelja koji je napao zemlju. Takvi akti su protivustavni i kažnjavaju se kao izdaja zemlje. Izdaja zemlje je najteži zločin i kažnjava se kao najteže krivično djelo. 

- Čl. 274 — Teritorijalna odbrana se organizuje u Republici kao jedinstveni sistem. 

- Čl. 301 — Za ostvarivanje svojih prava i dužnosti, Republika koristi prihode čiji se izvori i vrste ustanovljavaju zakonom. Svi prihodi i rashodi Republike utvrđuju se u republičkome budžetu. 

- Čl. 305 — Radi ostvarivanja svojih prava i odgovornosti u vršenju određenih funkcija federacije, Republika daje saglasnost na promjene ustava SFRJ, na zakone i druge akte i mjere federacije određene ustavom SFRJ, odnosno saveznim zakonom, i preko organa utvrđenim ovim Ustavom učestvuje u utvrđivanju politike federacije, na način predviđen ustavom SFRJ. 

Čl. 309 — U skladu sa ustavom SFRJ, SR Crna Gora učestvuje u utvrđivanju i sprovođenju vanjske politike SFRJ, ostvaruje saradnju sa organima i organizacijama drugih država i međunarodnim organizacijama i daje saglasnost za zaključivanje međunarodnih ugovora. Saradnju sa organima i organizacijama drugih država i međunarodnim organizacijama SR Crna Gora ostvaruje u okviru utvrđene vanjske politike SFRJ i međunarodnih ugovora koje je federacija zaključila… 

SR Crna Gora ovim Ustavom utvrđuje u posebnim paragrafima svoje najviše organe vlasti: 

SKUPŠTINA SR CRNE GORE je „organ društvenog samoupravljanja i najviši organ vlasti u okviru prava i dužnosti Republike”. Ima tri doma, prema načinu biranja, a to su: Vijeće udruženoga rada, Vijeće opština, Društveno-političko vijeće. Među ostalima, imala je ove ingerencije: 

- odlučuje o promjeni Ustava SR Crne Gore; - daje saglasnost na promjenu Ustava SFRJ; - daje saglasnost na savezne zakone; - daje saglasnost na zaključivanje međunarodnih ugovora koji zahtijevaju donošenje novih zakona ili izmjenu važećih zakona Republike, kao i onih iz kojih proističu posebne obaveze za Republiku; - donosi: društveni plan Crne Gore i druge planske dokumente, republički budžet i završni račun; - donosi: zakone, rezolucije, deklaracije, preporuke i druge opšte akte i daje autentično tumačenja republičkih zakona; - utvrđuje politiku izvršavanja saveznih zakona i drugih opštih akata za čije su izvršavanje odgovorni republički organi, kao i politiku izvršavanja republičkih zakona i drugih opštih akata; - pretresa pitanja društveno-ekonomskog i političkog sistema, unutrašnje i vanjske politike, narodne odbrane, državne bezbjednosti i pravosuđa i odlučuje o tim pitanjima; - bira i razriješava člana Predśedništva SFRJ iz Crne Gore; - bira i opoziva delegaciju Skupštine SR Crne Gore u Vijeće republika i pokrajina Skupštine SFRJ; - odlučuje o promjeni granica SR Crne Gore; - bira i razriješava: predśednika i potpredśednika Skupštine SR Crne Gore, članove Predśedništva SR Crne Gore, predśednika i sudije Ustavnoga suda SR Crne Gore, predśednika i sudije Vrhovnoga suda i drugih sudova, javnoga tužioca SR Crne Gore, republičkoga pravobranica samoupravljanja, predśednika i članove Izvršnog vijeća (republička vlada)… 

PREDŚEDNIŠTVO SR Crne Gore, ima devet članova: Skupština SR Crne Gore bira sedam članova koje predlaže Savez socijalističkog radnog naroda Crne Gore (transmisja vladajućeg Saveza komunista), dok su predśednici republičke Skupštine i Centralnoga komiteta Saveza komunista Crne Gore članovi Predśedništva po položaju. Članovi se Predśedništva biraju na četiri godine, a oni, iz reda izabranih članova, biraju predśednika Predśedništvo, na godinu dana; i može biti ponovo biran. 

U Ustavu, dalje, navodi se kako Predśedništvo „predstavlja SR Crnu Goru”, a ima ovlašćenja da: - proglašava ukazom zakone; - daje pomilovanja saglasno zakonu; - dodjeluje republička odlikovanja; - razmatra stanje u oblasti zaštite ustavom utvrđenoga poretka (državna bezbjednost) i zauzima stavove radi pokretanja inicijative za preduzimanje mjera nadležnih organa; - u ratu rukovodi opštenarodnim otporom, a u miru utvrđuje plan odbrane Republike… 

Takođe: - ako za vrijeme ratnoga stanja i u slučaju neposredno ratne opasnosti ne postoji mogućnost da se sastanu nadležna vijeća Skupštine, Predśedništvo može donositi uredbe sa zakonskom snagom o pitanjima iz nadležnosti Skupštine; - za vrijeme ratnoga stanja mogu se izuzetno, i ako to ratne okolnosti zahtijevaju, obustaviti pojedine odredbe ovoga Ustava koje se odnose: na donošenje zakona, drugih propisa i opštih akata, na pojedine slobode, na prava i dužnosti čovjeka i građanina, na prava samoupravnih organizacija i zajednica, na sastav i ovlašćenja izvršnih i upravnih organa… 

IZVRŠNO VIJEĆE, dakle vlada SR Crne Gore, „izvršni je organ Skupštine”, a „u okviru prava i dužnosti Republike, Izvršno vijeće je odgovorno Skupštini za stanje u svim oblastima života u Republici”. 

Skupština SR Crne Gore bira i predśednika i članove (tj. ministre) Izvršnoga vijeća, na četiri godine, s tim da „za predśednika Izvršnog vijeća isto lice može biti izabrano najviše dva puta uzastopno”; u vezi s trajanjem mandata za članove Izvršnoga vijeća postoji izuzetak „ako za to postoje opravdani razlozi”… 

Na kraju, još nekoliko završnih odredbi Ustava SR Crne Gore iz 1974… 

- čl. 429 — Prilikom stupanja na dužnost, članovi Predśedništva SR Crne Gore i predśednik i sudije Ustavnoga suda SR Crne Gore daju svečanu izjavu. Tekst svečane izjave glasi: 

„Izjavljujem da ću se boriti za zaštitu suvereniteta i integriteta zemlje i za ostvarivanje vlasti radničke klase i svih radnih ljudi, da ću se zalagati za ostvarivanje bratstva i jedinstva i za ravnopravnost naroda i narodnosti, za razvitak socijalističkih samoupravnih odnosa i za ostvarivanje zajedničkog interesa radnih ljudi i građana SR Crne Gore i da ću se pridržavati ustava i zakona i savjesno i odgovorno vršiti svoju dužnost”. 

Predśednik i potpredśednici Skupštine SR Crne Gore i predśednici skupštinskih vijeća, zatim, predśednik i članovi Izvršnoga vijeća Skupštine SR Crne Gore, predśednik i sudije Vrhovnog suda i drugih sudova određenih zakonom, javni tužilac SR Crne Gore, republički društveni pravobranilac samouprvljanja, republički sekretari i drugi funkcioneri koje bira i imenuje Skupština SR Crne Gore, prilikom stupanja na dužnost daju svečanu izjavu u tekstu koji utvrdi Skupština SR Crne Gore. 

- čl. 430 — O promjeni Ustava SR Crne Gore odlučuje Skupština SR Crne Gore.  

- čl. 432 — Saglasnost na prijedlog da se pristupi promjeni Ustava SFRJ, mišljenje na nacrt akta o promjeni Ustava SFRJ i saglasnost na promjene Ustava SFRJ, Skupština SR Crne Gore daje na zajedničkoj śednici svih vijeća, uz dvotrećinsku većinu svih delegata Skupštine.