Piše: mr Goran Radojičić
Knjiga „Sveti i Prokleti“, koju imamo zadovoljstvo da promovišemo u okviru aprilskog repertoara Nikšićke kulturne scene u „Zahumlju“, sa kojim Nenezić ima dugu i plodotvornu saradnju duže od decenije, sačinjena je od tri drame sa istorijskim temama.
Riječ je o knjizi drama u stihovima i sačinjavaju je: „Sveti i prokleti“, tragedija inspirisana legendom o Vladimiru i Kosari, „Kruna“, drama-hronika inspirisana stradanjem crnogorske dinastije Crnojević i „Gorska drama“, tragična bajka inspirisana legendom o knjaginjici Jeleni Petrović.
Priče na kojima se zasnivaju sve tri drame su opštepoznate i u tom detalju je ključni problem s kojim je Obrad Nenezić, kao autor, imao da se pozabavi.
Upravo je opšta poznatost sve tri priče mogla da ga u autorskom smislu odvede u prepričavanje već viđenog i da tekstovi samim tim ne budu ni uspješni, ni zanimljivi. Snagom i bogatstvom jezika, za koji smatram da je ponajveća vrijednost ove knjige u cjelosti, ali i uključivanjem sporednih likova, koji i u životu i književnom djelu dobijaju samo epizodne uloge, upotpunjuje mozaik koji se stvara pred očima čitalaca.
Autor ovom knjigom insistira na motivu čovjeka, bio on dželat ili car, i to omogućuje nova čitanja, analize i bavljenje ovim dramama čini potrebnim iz književnog, ali i sociološkog aspekta.
Riječ je o modernim dramama u stihovima u kojima Nenezić gradi čitav jedan svijet ideja, odnosa, karaktera, slamajući pritom sve zablude i tabue, ogoljujući istinu o sramoti i grijehu.
On istražuje svijest i porive junaka koji su obilježili ove legende, dodajući sporedne likove, određene uticajima kulture i istorijskih okolnosti.
U samom naslovu knjige, početnom impulsu teksta, Nenezić upućuje na dvopolarnost svijeta, na vječnu borbu i odnos svjetlosti i tame, dobra i zla.
I zbog toga ovaj naslov, iako pozajmljen od jedne od tri drame, ima univerzalno značenje i primjenljiv je na svaku dramu ponaosob, kao i na knjigu u cjelini. Ni za jednog od likova do kraja nije ostalo nejasno kojoj strani pripada, čemu se priklanja, a čemu divi.
Legenda o svetitelju Jovanu Vladimiru, dukljanskom knezu, i njegovoj ljubavi Kosari ulazi među korice i to kao drama u stihovima, tragedija koja sadrži najtamnije i najsvjetlije segmente i primjere ljudskog postojanja. A zar nije tako i sa „Krunom“ i „Gorskom dramom“? Dualizam se ogleda kroz moralna načela svetosti i profanosti, duhovnog i materijalnog. I nije ni na idejnom, ni na tematskom planu ova knjiga iznevjerila legende koje su joj polazišna osnova, ali im je ulila novi impuls, novu dimenziju koja se ogleda u detaljima čije su transformacije moralna poruka na mikroplanu. Zato ne treba Nenezićevo prikazivanje dualizma posmatrati kao potrebu za crno-bijelim prikazivanjem stvarnosti.
Naprotiv, autor nema ambiciju da se opredjeljuje, afirmativno ili negatorski postavlja prema ideološkim osobenostima junaka, da kritikuje jednog plemića, da bi branio drugog. On vrlo vješto izbjegava zamku koju nameću predrasude o Drugome kao vječito krivom i lošem. Glas koji egzistira u tekstu, koji usmjerava likove prema onome kako ih je sama legenda odredila, izdignut je nad kulturološkim i patriotskim podjelama, objektivan je i nepristrasan.
Imagološki kodovi su prepoznatljivi na nivou razlikovanja čovjeka od nečovjeka, a ne na nivou razlika koje nameće kultura. Prezren je nečovjek kao takav, a ne pripadnik neke druge kulture, prostora, vremena. Glavni junaci se u životnim dramama i na prekretnicama na kojima se nalaze posvećuju filozofskim mislima, odnosu prema Bogu, pokušavajući da predoče univerzalne istine o čovjeku, sudbini, mjestu jedinke u univerzumu.
I možda suštinski, o nemoći malog u borbi sa velikim. Otuda potreba za filozofskim, duhovnim, metafizičkim iskustvom. S druge strane, protivtežu čini želja za moći, novcem, vlašću, što je takođe univerzalni egzistencijalni problem. Zato su sve odrednice koje upućuju na lociranje pojedinca ili problema, zanemarljive, jer ih nadrasta univerzalnost pojave, njena primjenljivost na konkretne događaje, čak i u hiljadugodišnjem rasponu, što potvrđuje tezu da su se kroz vjekove, pa i milenijume ljudskog razvoja, mijenjala isključivo oruđa, a da je suština čovjekove (ne)savršenosti ostala netaknuta.
Prolaznost i propadljivost ovozemaljskog je konstanta koju autor više puta ističe i promoviše.
Književna vrijednost se ogleda u slojevitosti bavljenja ljudskim, u analizi čovjeka kao pojave, bića kojem je dopušteno da samo bira put, u skladu sa moralnim, ili materijalnim vodiljama, praveći razliku između dobra i zla.
„Sveti i Prokleti“ (ljudi) u vrijeme Vojislavljevića, Crnojevića, Petrovića, ali i danas, priča je o tragičnosti i propadljivosti ljudskog u čovjeku, i o stihijama dvoumljenja unutar čovjeka. A legende o Vladimiru i Kosari, Crnojevićima i princezi Jeleni su samo idealna (i po svemu crnogorska) osnova za to. Mržnja prema čovjeku, i onom što on kao ČOVJEK nosi, arhetip je postojanja.
Stoga, karakterizacija likova je u vezi sa osnovnom idejom tragedija. Konstantno se ističe ljudsko i njegov nedostatak u likovima. Motiv naivnosti dobija na značaju, jer Nenezić na jedan interesantan način kombinuje one segmente koji upotpunjuju sliku ovozemaljske devijantnosti i sunovrata pojedinca. Glavni Nenezićevi likovi imaju svojstva Sizifa, koji možda jesu istjerali kamen na vrh brda, ali ono što su njihova djela govori u prilog činjenici da borba između dobra i zla guta neodlučne, bogougodne ljude, koji ne razlikuju imaginarno od realnog. To je cijena spasenja, cijena koja je plaćena životima, srećom i spokojem čovjeka.
U Nenezićevim dramama, uprkos tome kojih vremenskih i običajnih okvira se dotiču, motiv žene ima izuzetno važnu ulogu. Ne sporednu i dekorativnu.
Ženski likovi su jednako moćni i elokventni kao i muški. Oni u ukupnu atmosferu unose sjeme spokoja ili razdora, umnosti ili tjelesnog, u zavisnosti od perspektive iz koje ih posmatramo. Kao što ni u životu, ni danas, ni prije sto, petsto ili hiljadu godina, nisu bile beznačajne, u mjeri u kojoj ih je crnogorska patrijarhalna kultura takvim doživljavala, one ni u ovim tragedijama, dramama, pa i knjizi ukupno, nisu blijede apstrakcije.
Uspjelost i zaokruženost koju imaju, ove drame duguju podjednako ženskim likovima, što je u kulturološkom, ali i književnom smislu, izuzetno dragocjeno.
I na kraju, ova knjiga je više od svega priča o čovjeku. Zato je smatram uspjelom.
O vezama među ljudima, opsesijama, zavisti i grijehu, o ljubavi i praštanju, o vrlini, ali i naivnosti i degradaciji moralnih načela.
U osnovi svega stoji fundamentalno pitanje šta je zapravo čovjek, i da li ljudskost kao vrlina može da opstane.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR