EK: Napredak u integracijama usporen zbog političkih izazova i institucionalnih ograničenja, ekonomski zbog slabijeg izvoza

Napredak Crne Gore u nekoliko ključnih oblasti usporio je početkom 2025. godine, navodi se u najnovijem izvještaju Evropske komisije o procesu integracije zemlje u EU. Komisija je u izvještaju skrenula pažnju na kašnjenja u zakonodavnoj usklađenosti sa EU u poglavljima 23 i 24, slabiji ekonomski rast usljed pada izvoza iz turizma, spor napredak u zelenim i digitalnim tranzicijama, ograničena diverzifikacija proizvodne baze, spora restitucija eksproprisane imovine i samo djelimična implementacija reformi poslovnog ambijenta, istićući da navedeno odražava uticaj domaćih političkih izazova i institucionalnih ograničenja.

Prema izvještaju, institucije zadužene za proces integracije u EU su uspostavljene, a Crna Gora „je zadržala fokus na agendi EU integracija, iako je proces zakonodavne usklađenosti sa EU u određenim pregovaračkim poglavljima usporio početkom 2025, posebno u vezi sa poglavljima 23 i 24, zbog domaćih političkih izazova“. Komisija dalje primjećuje da „pregovaračka struktura zadužena za pregovore o pristupanju EU generalno ispunjava svoju koordinacionu ulogu, ali bi imala koristi od daljeg jačanja i razvoja tehničke ekspertize“.

Kada je riječ o ekonomiji, Komisija zaključuje da „Crna Gora ostvaruje određeni napredak i nalazi se između umjerenog i dobrog nivoa pripreme za razvoj funkcionalne tržišne ekonomije“. Međutim, skrenuli su pažnju na usporavanje ekonomskog rasta.

„Ekonomski rast je usporio zbog slabijeg izvoza turizma u 2024. i prvoj polovini 2025. godini“. Dodaje se da „je budžetski deficit porastao 2024. godine, ali je bio u skladu sa revidiranim ciljem; međutim, fiskalne ranjivosti ostaju s obzirom na velike potrebe za refinansiranjem duga i nedavne mjere koje su oslabile prihodovnu bazu vlade i povećale socijalnu potrošnju“.

Izvještaj navodi da „situacija na tržištu rada nastavlja da se poboljšava, ali strukturni problemi i dalje postoje, poput visokih stopa nezaposlenosti mladih i dugoročno nezaposlenih“. Takođe se konstatuje da „bankarski sektor ostaje dobro kapitalizovan i likvidan“ i da je „ostvaren određen napredak u poboljšanju poslovnog ambijenta i pripremi reforme preduzeća u državnom vlasništvu (SOE)“.

Kada je riječ o konkurentnosti, Evropska komisija ističe da „Crna Gora ostvaruje određeni napredak i nalazi se između umjerenog i dobrog nivoa pripreme da se nosi sa konkurentskim pritiskom i tržišnim silama u EU“. Ipak, „sistem obrazovanja se i dalje suočava sa brojnim izazovima, koji se postepeno rješavaju od strane vlasti“.

Komisija naglašava da „napori za unapređenje zelenih i digitalnih tranzicija i dalje napreduju sporim tempom“ i da „su potrebni dodatni napori za diverzifikaciju uske proizvodne baze Crne Gore“. Upozorava da „visoka zavisnost ekonomije od usluga, posebno turizma, sa malim obimom lokalnih kompanija i njihovim niskim učešćem u izvozu predstavljaju prepreku za povećanje produktivnosti i konkurentnosti lokalnih firmi“.

Izvještaj ističe da „pravni i institucionalni okvir za zaštitu imovinskih prava nije potpun“ i da „proces restitucije eksproprisane imovine iz prošlosti ostaje spor.“. Uprkos „rezoluciji Komiteta ministara Savjeta Evrope o zatvaranju slučaja Nešić protiv Crne Gore u vezi sa eksproprijacijom obalnog zemljišta u decembru 2023.“, Komisija naglašava da „odluka Evropskog suda za ljudska prava iz 2020. još uvijek nije izvršena kroz sve sudske instance“. Poziva Crnu Goru da „osigura pravične postupke restitucije u razumnom roku i punu nezavisnost tri Regionalne komisije za restituciju izmjenom Zakona o restituciji i naknadi eksproprisane imovine“.

Evropska komisija navodi da „rad na poboljšanju regulatornog poslovnog ambijenta nastavlja.“ Podsjeća da je „u martu 2024. Savjet za konkurentnost usvojio Akcioni plan sa ciljem uklanjanja 11 ključnih prepreka za poslovanje“.

„Tehnički sekretarijat je u decembru zadužen da revidira Akcioni plan i uskladi ga sa rokovima u Reformskoj agendi“, navodi se u izvještaju EK, uz napomenu da se „revidirani dokument fokusira na četiri oblasti djelovanja: (i) suzbijanje sive ekonomije; (ii) poboljšanje poslovnog ambijenta; (iii) unapređenje zakonodavnog rada; i (iv) povećanje efikasnosti javne uprave“.

Međutim, „napredak do sada je spor, sa samo četiri od 37 aktivnosti plana završenih“, naglašeno je i izvještaju.

Navodi se da je „u julu 2025. Crna Gora usvojila Zakon o kompanijama i Zakon o registraciji privrednih i drugih subjekata, koji su uveli potpuno elektronske procedure za registraciju kompanija, poboljšali pravnu sigurnost i ukupni poslovni ambijent“. Dodaje se da je „novi e-gov portal lansiran u decembru 2024. i očekuje se da posluži kao centralna tačka pristupa uslugama javne uprave“. Ipak, „konsolidacija digitalnih usluga u jedinstveni e-gov portal i poboljšanje interoperabilnosti i razmjene podataka među institucijama i dalje predstavlja izazov,“ te „integracija svih javnih registara u Jedinstveni sistem elektronske razmjene podataka još nije završena.“

Komisija zaključuje da „napredak u suzbijanju neformalne ekonomije ostaje spor i šteti konkurentnosti Crne Gore“. Upozorava da „neregistrovani rad posebno šteti malim i srednjim preduzećima (MSP) i mikropreduzećima u sektoru usluga koja posluju legalno.“ Problem, kako se navodi, „proističe iz nedostataka u institucionalnom i regulatornom okviru, slabosti na tržištu rada, nedovoljnog kapaciteta sprovođenja od strane javnih organa, korupcije i poreske nekorektnosti“.