Litija u ritmu marša

Za Antenu M: Aleksandra Bosnić Đurić

Nakon što je, ratne 1993. godine, ne slučajno, obnovljena Spasovdanska litija, Spasovdan se ponovo proslavlja kao gradska slava Beograda. I nakon što su 2020. godine litije u Crnoj Gori ustanovljene kao ideološko-političko sredstvo za populističku homogenizaciju doktrine srpskog sveta, koju je autokratski režim u Srbiji iste godine i proglasio svojom misijom, Spasovdanska litija u Beogradu maja 2025. godine zaličila je na grčevito hvatanje za slamku spasa režima kojeg, paradoksalno, izjedaju sopstvene tvorevine - sklonost ka uzurpacijama svih institucija, sveprožimajuća korupcija i neprekidno proizvođenje masovne populističke hipnoze. Iako se u dostupnim podacima navodi da „tradicionalno“ Spasovdansku litiju predvodi Patrijarh srpski, da je domaćin slave gradonačelnik Beograda ili funkcioner gradske uprave koji „faktički obavlja funkciju prvog čovjeka grada“, da na litiji učestvuju i pripadnici Vojske Srbije, Žandarmerije, orkestra policije, ovogodišnja verzija litije bila je u oštrom kontrastu s trenutnom realnošću u Srbiji. Realnošću, koju karakteriše izuzetno dramatična politička podjela koja prožima društvo u cjelini.

Uznemirujuća je i činjenica da su se nakon trideset godina od uspješne manipulacije Nacijom i zloupotrebe vjerskih osjećanja u svrhu represivnog političkog modelovanja društava, na tako efikasan način, u velikom broju građana obje države, potrle njihove građanske svijesti, jednako kao i činjenice da žive u deklarativno sekularnim, demokratskim, multikulturalnim i multikonfesionalnim državama. Sprega između državno-ideoloških i državno-represivnih aparata, nažalost, ignorisana je u javnom diskursu decenijama, a malobrojni koji su se njome, uprkos svemu, bavili proglašavani su „mrziteljima svoje vjere i nacije“.

Te markantne 2020. godine, u kojoj se svim raspoloživim ideološkim i političkim sredstvima krenulo u projekat srpskog sveta, vjerovatno posljednje populističke hipnoze na Zapadnom Balkanu ovog intenziteta, bilo je jasno da se režim u Srbiji, zajedno sa svojim taocima - građanima Srbije, suočava s neminovnošču ulaska u posljednju fazu u kojoj se iščekuje još jedino rasplet, jer je sve drugo i poznato i jasno. Te godine napisala sam da, pritisnut aferama s jedne strane, šizoidnom spoljnom politikom s druge, i socijalnim beznađem, siromaštvom i buntom, s treće strane, vlast u Srbiji koja je imala i ima i svoje sljedbenike u vlastima u Crnoj Gori, svoje posljednje pribježište nalazi u povratku starim, oprobanim matricama. Te matrice su, u svom neveselom kontinuitetu, od devedesetih do danas, na bezbroj načina parafrazirane priče o svenacionalnom jedinstvu, jedinstvenim teritorijama, ugroženom narodnom tijelu, jedinstvu države i crkve, pseudopatriotizmu i provociranju masovnih reakcija na situaciju nove, stare, gotovo arhetipske „ugroženosti“.

Napisala sam i da kada prepoznavanje teorijskih postavki postane olakšano događanjima u realnosti to obično znači da je režim u zreloj, završnoj fazi svog razvojnog ciklusa.  Projektovane slike poželjnog jedinstva između crkvenih i državnih vlasti, vojske, policije i podobnih građana ni ove godine u Beogradu, baš kao ni one ratne 1993. godine,  nijesu slučajne. Još je sedamdesetih godina prošlog vijeka francuski filozof Luj Altiser ukazao na činjenicu da je ideologizovana društvena realnost neizbežno premrežena manje ili više eksplicitnim ili implicitnim kombinacijama: igrama represivnih državnih aparata (vlada, administracija, vojska, policija, sudovi, zatvori) i ideoloških državnih aparata (religijski, obrazovni, pravni, porodični, informacioni, kulturni i politički sistemi).

Ova igra biva utoliko složenija ukoliko su, po svojoj suštini, raznolikiji ideološki državni aparati. Ipak, ono što omogućava zajednički ideološki predznak jeste upravo ideologija vladajuće političke opcije, koja je uvijek dominantna i noseća, jer ima državnu moć putem posjedovanja državno represivnog aparata. Altiser pojašnjava da zapravo nijedna politička opcija ne može da manifestuje i realizuje državnu moć tokom družeg vremenskog perioda, ako pritom i u isti mah ne realizuje hegemoniju nad državnim ideološkim aparatima i kroz njih. Svaki državno ideološki aparat doprinosi „rezultatu“ na sebi svojstven način: politički – putem nedvosmislenog potčinjavanja individue političkoj državnoj ideologiji (indirektnom i parlamentom ili direktnom i plebiscitarnom ideološkom praksom), informativno-medijski - putem „zatrpavanja“ svakog građanina „dnevnim dozama nacionalizma, šovinizma, moralizma“, ili bilo kog drugog „izma“, prilagođenog dogmatskom kodu važeće ideologije.

U tom smislu, i ovogodišnju Spasovdansku litiju trebalo bi interpretirati kao revitalizovanje nekadašnjeg, praktično srednjovjekovnog, „prirodnog“ jedinstva dva aparata, države i crkve, organske cjeline koja je superiorna nad svakom pojedinačnom, individualnom egzistencijom, kao i nad svakom vrstom ovovremenih društvenih iskušenja. Ovo posezanje za obrascima iz prošlosti nije „samo“ običajno – Patrijarh srpski je u svojoj besjedi naglasio da Srbi nijesu narod koji isključivo živi u ovom vremenu i da srpski narod istoriju vidi kao mjesto spasenja, sticanja smisla postojanja i stvaralaštva. Ovakvo razrešenje dijahronijskih antinomija bi, po svoj prilici, trebalo da bude i način razrješavanja sinhronijskih protivrječnosti koje potresaju srpsko društvo. Na taj način i litijski ritual obezbjeđuje režimu svojevrsnog „dvojnika“, prikaz stanja u kojem se inverzira realnost i koji bi trebalo da pomogne u stabilizovanju društva zahvaćenog ozbiljnim tektonskim pomjeranjima i nepovratnim procesima.

Posebno onda kada ovu operaciju prati  „diskretni“ ritam marša koji svira policijski orkestar.