Represija i odgovor javnosti

Za Antenu M piše: Aleksandra Bosnić Đurić

Za nas koji smo imali priliku i čast da sarađujemo s Fakultetom za crnogorski jezik i književnost, vest o najnovijem i najsnažnijem pokušaju represivnog zahvata, od 2020. godine do danas, koji su crnogorske vlasti preduzele prema ovom univerzitetskom, istraživačkom, ali i svojevrsnom kulturnom centru na Cetinju, bila je vrlo uznemirujuća. Iako smo, bez sumnje, barem mi koji živimo već trinaest godina pod dirigentskom palicom autokratskog režima u Srbiji, već gotovo navikli na svakovrsne i svakodnevne represije. Međunarodnoj i domaćoj javnosti, naime, nije nepoznato da se poslednjih nekoliko meseci u Srbiji intenzivira obračun države s obrazovanjem, univerzitetima, univerzitetskim ali i srednjoškolskim profesorima i pobunjenim studentima.

Ovaj obračun, s nesagledivo razarajućim posledicama, nažalost, više nije specifikum Srbije. No, metod i matrica obračuna su, ako izuzmemo progone i hapšenja mladih akademskih građana, do kojih u Crnoj Gori još uvek nije došlo, gotovo identični. Ova zloslutna sličnost, sada je to već prilično jasno i svesnim građanima Crne Gore, utemeljena je u represivnom ideološkom i političkom konceptu srpskog sveta, kojem je Crna Gora intenzivno izložena od 2020. godine.  

Nakon ideološkog redizajniranja crnogorskih medija, institucija kulture i ukupnog javnog prostora, nakon pokušaja crno-propagandnog blaćenja crnogorske kritičke javnosti, novinara i aktivista, nakon revizionističkih poduhvata s očiglednim ciljem desekularizacije crnogorske države, na red je došao i Fakultet za crnogorski jezik i književnost. Srećom, ovoga puta bezuspešno, jer Vlada Crne Gore koja 19. juna ove godine najpre nije usvojila odluku o upisu novih studenata o trošku države za studijsku 2025/2026. godinu,  ubrzo je, nakon burne reakcije crnogorske i međunarodne javnosti, ipak donela odluku suprotnu prethodnoj, pa će se četrdeset studenata koji budu upisali prvu godinu osnovnih studija na ovom fakultetu ipak finansirati iz budžeta Crne Gore. Nova odluka bila je doneta na telefonskoj sednici, na osnovu saglasnosti većine članova Vlade.

O kakvoj se drami-u-procesu toga dana zapravo radilo, možda najbolje ilustruje obraćanje Fakulteta upućeno predstavnicima diplomatskog kora u Crnoj Gori, jer su u tom saopštenju i oni koji do tada nisu znali previše o ovom akademskom centru na Cetinju, dobili  nekoliko važnih informacija – da je tokom 2024. godine Fakultet za crnogorski jezik i književnost  postao član prestižne Asocijacije evropskih univerziteta, da je ostvario brojne saradnje s najznačajnijim slavističkim centrima u svetu, i realizovao veliki broj projekata, naučnih skupova, naučnih izdanja, ali i da je od 2020. godine „pod stalnim pritiskom nosilaca političke moći, što se reflektovalo na različite načine, od pokušaja ukidanja tekućih budžetskih sredstava, do pokušaja onemogućenja reakreditacijskog postupka“.

Među podrškama brojnih profesora, javnih ličnosti, institucija i organizacija civilnog društva, stigla je i podrška prof. dr Mate Kapovića, uglednog hrvatskog lingviste, redovnog profesora Sveučilišta u Zagrebu i jednog od najznačajnijih slavista u Evropi. U  poruci podrške postavio je suštinsko pitanje, na koje je dao i istovrsni odgovor: „Kako normalnu čovjeku objasniti da se u zemlji koja se naziva Crnom Gorom pokušava sabotirati i ugasiti fakultet koji se bavi podučavanjem i proučavanjem istoimenoga jezika i književnosti? Riječ je“, nalazi profesor Kapović „o prepoznatljivoj imperijalističkoj politici tzv. Srpskoga sveta i njezinoj manifestaciji u Crnoj Gori“. Crnogorskoj Vladi ali i javnosti, profesor je poručio da je reč o „eklatantnom bezobrazluku“, koji neće uspeti jer „političko nasilje nad visokim obrazovanjem i znanošću ne može proći“. I nije prošlo. Ovog puta.

Aprila 2024. godine, pripremajući izlaganje za Međunarodnu konferenciju Sharp and Soft Power in the Western Balkans: Democracy, Education, Security, koja je održana na Cetinju u organizaciji Fakulteta za crnogorski jezik i književnost, napisala sam: „Jasno je da je Zapadni Balkan ne samo „trusno područje“ u stanju mirovanja, nego i zona nemira, podgrejanih međunacionalnih tenzija, mržnji i potencijalnih konflikata koji, ukoliko se dogode, mogu da imaju isključivo tragičan ishod“. Napisala sam i da ova jasnost etički obavezuje intelektualnu i političku javnost u svim državama kojih se problem tiče da odgovori na pitanje šta sve jeste a šta nije ideološki i politički konstrukt srpskog sveta, koji su njegovi ciljevi, koji su mehanizmi koje koriste njegovi ideolozi i šta su njegovi dosadašnji efekti.

A iza početne neprozirnosti ideološko političkog koncepta koji preti da destabilizuje Zapadni Balkan i u ovom veku, pojavljuje se čvrsta veza ciljeva, mehanizama i efekata. Neophodno je prepoznati da ciljevi obuhvataju maksimalnu polarizaciju tipa prijatelji/neprijatelji, patriote/izdajnici, mržnju prema Zapadu i orijentaciju prema Rusiji, dok se u njihovom ostvarenju  koriste već oprobani mehanizmi – populistička manipulacija, ideološka uzurpacija institucija, targetiranje političkih i ideoloških neistomišljenika, izazivanje masovne vrednosne dezorijentacije, govor mržnje, izazivanje individualnih i kolektivnih frustracija i strahova i, konačno, nasilje. Ove, 2025. godine, efekti ovog represivnog konstrukta kreiranog u režiji autokratskog režima u Srbiji očigledni su u svim državama koje su njime obuhvaćene. Trenutni presek stanja upućuje na prilično alarmantnu sliku razorenih društava i uzurpiranih država u kojima je sistematski pasiviziran građanski otpor i u kojima se ne prepoznaje javni interes.

Međutim, na poslednjem primeru koji se ovih dana dešavao u Crnoj Gori povodom Fakulteta za crnogorski jezik i književnost, očigledno je i nešto drugo. Reč je o snazi solidarnog građanskog otpora koji, ukoliko je odlučan i masovan, razgrađuje i najtvrđe bastione ideoloških i političkih represija.