Češko-ruska špijunska afera: Otrov iz Moskve za gradonačelnike Praga?

Piše: Biljana Jovićević

Češki mediji, pozivajući se na obavještajne izvore, ovih dana bruje o novoj diplomatsko-špijunskoj aferi! Navodno, Kremlj je aktivirao svog špijuna u ambasadi u Pragu da pokuša da otruje trojicu čeških političara, odnosno praških gradonačelnika, kao odmazdu Moskve zbog provociranja ruskih vlasti potezima koji im se nijesu dopali. Riječ je odavanju počasti ubijenom ruskom opozicionaru Borisu Njemcovu i odnosu prema sovjetskim generalima, s obje strane fronata, tokom Drugog svjetskog rata.

Ruske vlasti odbacuju optužbe kao neutemejene, praški gradonačnici su pod 24- satnom policijskom pratnjom, a u nedjelju je objavljen identitet osobe koju sumnjiče da je špijun-diplomata.

Češki mediji identifikovali su muškaraca za kojeg kažu da je pod krinkom ruskog diplomate ušao u zemlju prije skoro dva mjeseca, sa koferom u kojem se nalazio ricin, a sve je bio dio zavjere čiji je cilj bio otrovati troje praških zvaničnika koji su naljutili Kremlj.

U izvještaju objavljenom 10. maja, u TV emisiji na češkom javnom emiteru, a koji je citirao neimenovane izvore u obavještajnim službama, navodi se da je diplomata–špijun Andrej Končakov doputovao u Prag prije dva mjeseca, preko Aerodroma Vaclav Havel i da je odmah odveden u sjedište ruske ambasade u prijestonici Češke, koja se već dugo smatra žilom kucavicom ruskih špijunskih aktivnosti.

Sam Andrej Viktorovič Končakov (34) odbacio je optužbe u kratkom komentaru datom za češki portal Seznam Zpravy, tvrdeći da su u spornom koferu bila “dezinfekciona sredstava i slatkiši”.

“Mora da je riječ o nekoj grešci”, rekao je, odbijajući da odgovara na dalja pitanja, uz obrazloženje da mu je potrebna dozvola Moskve za to.

Končakov, inače, već nekoliko godina živi i radi u Pragu, odnedavno sa statusom diplomate.

I Moskva, koju dugo prate optužbe za targetiranje kritičara u inostranstvu, uključujući i pokušaj trovanja otrovnim nervnim gasom-novičok dvostrukog agenta Sergeja Skripalja i njegove kćeri, u Britaniji marta 2018., što je dovelo do recipročnih diplomatskih snakcija između Zapada i Rusije - takođe je negirala optužbe.

Portparol Kremlja, Dmitri Peskov izjavio je da sve “izgleda kao novinarska patka”, dok su ostali ruski zvaničnici priču okvalifikovali kao dio antiruske kampanje.

Ruska ambasada u Pragu, u izjavi objavljenoj na Facebooku 11. maja, koja je u međuvremnu uklonjena, ustvrdila je da je Končakov meta prijetnji, ali nijesu naveli čijih. U saopštenju se navodi i da je ambasada od češke policije zatražila zaštitu za Končakova.

Prema navodima čeških medija, Kočakova češka obavještajna služba sumnjiči da je njegovo stvarno zanimanje - ruski špijun! Radio Slobodna Evropa je, kako navode, bezuspješno pokušao da kontaktira Češku kontraobavještajnu službu (BIS) da im potvrdi ili dematuje ove navode.

Optužbe o ruskoj zavjeri sa ricinom prvo je dobjavio češki istraživački nedjeljnik Respekt, 26. aprila, u okviru priče koja je pratila tragove izvještaja o sumnji da su hakeri, iza kojih stoji Rusija, napadali ključnu češku infrastrukturu. U ovom slučaju se sumnja se su mete napada ricinom bili praški gradonačelnik Zdenek Hrib, kao i dva okružna Ondrej Kolar i Pavel Novotny.

Nejasna biografija “ruskog diplomate”

Prema izvještaju objavljenom u TV magazinu 168 sati, kontroverzni Andrej Končakov stigao je na praški aerodrom 14. marta, mnogo ranije nego što su ukazivali prvi izvještaji, sa pomenutim ricinom u svom prtljagu, koji kao diplomata prema opštim standardima, nije bio obavezan da prijavi, niti je podložan kontroli čeških carinskih vlasti.

Portal Seznam Zpravy je naveo da je Končakova pokupio vozač ruske ambasade – identifikovan u izvještajima kao Aleksandar A. kojeg češka obavještajna služba takođe sumnjiči da je agent ruske Federalne službe bezbjednosti (FSB). Negov je zadatak, ne samo preuzimanje ruskih diplomata, nego i briga za njihovu fizičku i bezbjednost tajnih dokumenta ili drugih sadržaja koje nose sa sobom.

Sam Končakov je, kako se vjeruje, rođen u Moskvi 1986. ali drugih javnih podataka o njemu ima malo, mnogi su nejasni, a kako se ispostavilo i kontradiktorni.

Prema The Insider-u, moskovskom istraživačkom web sajtu, Končakov je diplomirao na Moskovskom institutu za inžinjerstvo i fiziku (MIFI). Prema dostupnim javnim podacima nije jasno kada je tačno diplomirao, ali je The Insider naveo da je počeo raditi u Pragu za Rosotrudničestvo, rusku državnu agenciju čiji je zadatak briga o Rusima koji žive van zemlje.

Takođe je registrovan kao direktor Ruskog centra za nauku i kulturu u Pragu od decembra 2017. Na sajtu centra navodi se da je MIFI institut na kojem je studirao, ali je nevden i kao Nacionanalni istraživački nuklearni univerzitet čiji je akronim MEPhI. Dodatno zbunjujući podatak je da je Konačakov studirao međunarodne odnose.

Prema češkom portalu Seznam Zpravy, Končakov u Češkoj Republici živi već nekoliko godina, ali je tek prošle godine dobio diplomatski status.

Šefica Rosotrudničestva, Jelena Mitrofanova, nazvala je izveštaje čeških medija “neutemljenom provokacijom”.

Njemcov i sovjetski  generali u srcu spora

Zanimljivo je pitanje zašto bi Kremlj izdao nalog za trovanje čeških gradonačelnika ?

Praški gradonačelnik Zdenek Hrib razljutio je Ruse nakon što je podržao preimenovanje trga na kojem se nalazi  Ambasada Rusije u Pragu, po ubijenom ruskom opozicionaru Borisu Njemcovu, oštrom kritičaru Kremlja i politike ruskog predsjednika Vladimira Putina.

Njemcov je ubijen u noći 27. februara 2015., dok je šetao mostom Boljšoj u blizini Kremlja.

Okružni gradonačelnik Ondrej Kolar uklonio je iz Praga 6 spomenik ruskom generalu iz Drugog svjetskog rata, Ivanu Stepanoviču Konevu, što je Rusija oštro osudila i poručila da potez istražuju kao kršenje Spozuma o prijateljstvu između Rusije i Češke Republike iz 1993.

Spomenik generalu Crvene armije predmet je spora sa Moskvom još od 2018., kada je na njemu osvanuo novi tekst objašanjenja na tabli. Na spomeniku je, naime, opisana uloga sovjetskog marašala Ivana Koneva, po kojem inače ime nosi i jedna praška ulica, u brutalnom gašenju antisovjetskog ustanka u Mađarskoj 1956, zatim njegov doprinos izgradnji Berlinskog zida i pripremama za sovjetsku invaziju na Čehoslovačku 1968, kada je ugušen pokušaj liberalnih reformi, čuveni istorijski događaj poznat kao Praško proljeće.

Po gušenju Praškog proljeća, vlast u tadašnjoj Čehoslovačkoj preuzeli su tvrdolinijaški komunisti u režimu, lojalni Moskvi. Vlast je potrajala sve do 1989. i rušenja komunističkog režima u Baršunatoj revoluciji koju je predvodio legendarni pisac i političar, prvi predsjednik moderne češke države, Vaclav Havel.

Drugi okružni gradonačelnik Pavel Novotny, inače novinar,  zamjerio se Rusima odobrenjem da se u njegovom okrugu Prag 13 izgradi spomenik takozvanoj Vlasovljevoj armiji, odmetnutoj od sovjetske Crvene armije, koja  se pod imenom Ruska oslobodilačka armija (ROA) i pod komandom  generala Andreja Vlasova borila na strani nacista, ali je početkom maja 1945. godine kada su Česi digli ustanak protiv nacističke Njemačke, pomogla u oslobađanju Praga, na kraju Drugog svjetskog rata.

Zbog navedenog sva su trojica praških gradonačenika pod danonoćnom policijskom zaštitom, a premijer Andrej Babiš poručio je da Češka Republika neće tolerisati “niti jednu svjetsku silu”, koja pokuša da se miješa u njihove unutrašnje poslove.

Uloga Crvene armije, nesporna u Drugom svjetskom ratu, nakon 1945. i decenijima duge gvozdene i brutalne pesnice Kremlja u članicima nekadašnjeg istočnog bloka, podložna je brojnim kontrovezama i predmet mnogih sporenja.

Ruski zvaničnici su s pravom ponosni na ulogu sovjetske Crvene armije u Drugom svjetkom ratu i 26 miliona žrtva, najviše od svih nacija, koje su dali za oslobađanje od nacizma.

Ruski predsjednik Vladimir Putin uvijek naglašava sovjetsku ulogu u savezničkim naporima da se porazi nacistička Njemačka u Drugom svjetskom ratu, ignorišući ili kritikujući bilo kakve činjenice i navođenje posljedica koje su uslijedile nakon rata.

Nesporna je činjenca da je Sovjetski Savez podnio najviše ljudskih žrtava tokom Drugog svjetskog rata, ali je okupacija koje je uslijedila na oslobođenim teritorijama rezultirala decenijama dugim brutalnim komunističkim režimima na Istoku Evrope pod takozvanom Željeznom zavjesom, u bloku čija je članca bila i tadašnja Čehoslovačka. Traume iz tog vremena duboko su ukorijenjene u tim zemljama, danas članicama EU.

No, optužbe za pokušaj trovanja, kao načina kažnjavanja čeških zvaničnika, su spor sa novodnim ruskim špijunom pod krinkom diplomate, izdigli na potpuno novi nivo.