Tramp može isključiti internet, a Evropa ne može ništa da uradi po tom pitanju

Tramp se vratio, a s njim i rizik da bi Sjedinjene Države mogle isključiti Evropu iz digitalnog svijeta.

Povratak Donalda Trampa u Bijelu kuću tjera Evropu da se suoči s ozbiljnom digitalnom ranjivošću: Amerika drži prekidač za njen internet.

Kako američka administracija podiže uloge u geopolitičkoj partiji pokera koja je započela još kada je Tramp otpočeo svoj trgovinski rat, Evropljani sve više shvataju da ih je višegodišnja zavisnost od šačice američkih tehnoloških giganata dovela u nepovoljan položaj.

Ključna slabost je gotovo potpuna evropska zavisnost od američkih cloud provajdera.

Cloud tehnologija je srce interneta, ona pokreće sve, od mejlova koje šaljemo i video snimaka koje gledamo, do industrijske obrade podataka i komunikacije državnih institucija. Tri američka giganta, Amazon, Microsoft i Google, kontrolišu više od dvije trećine tržišta u Evropi, što znači da je digitalna budućnost kontinenta u rukama kompanija koje se trude da ostanu u dobrim odnosima s američkim predsjednikom kako bi izbjegle strože regulative i kazne.

Evropski zagovornici digitalnog suvereniteta već dugo upozoravaju da oslanjanje na američke cloud servise omogućava američkim institucijama da pristupe osjetljivim evropskim podacima gdje god da se oni fizički nalaze, zahvaljujući zakonima SAD.

Ali sada, u političkom okruženju u kojem američki predsjednik može preko noći mijenjati zakone i u kojem je glavni tužilac Međunarodnog krivičnog suda ostao bez pristupa svom Microsoft mejlu nakon što ga je Vašington sankcionisao (poslije izdavanja naloga za hapšenje visokih izraelskih zvaničnika), raste strah da bi Amerika mogla iskoristiti svoju tehnološku moć kao oružje za pritisak u inostranstvu.

„Tramp stvarno prezire Evropu. On misli da je cijeli smisao Evropske unije da ‘zezne‘ Ameriku“, rekao je Zak Majers, direktor istraživanja u briselskom think-tanku CERRE. „Ideja da bi on mogao narediti isključivanje interneta ili povući neki drugi potez koji bi ozbiljno ugrozio ekonomske interese Evrope više i ne djeluje tako nevjerovatno kao što je možda zvučalo prije šest mjeseci“.

Aleksander Vindbišler, izvršni direktor austrijske cloud kompanije Anexia, kaže da žali što IT stručnjaci poput njega nisu ranije otvoreno govorili o ovoj „nezdravoj zavisnosti“, ističući da se evropska cloud industrija predugo držala po strani, bježeći od politike i lobiranja, fokusirajući se isključivo na tehnološku konkurentnost.

Da li bi Tramp stvarno mogao isključiti cloud servise u Evropi? „Ne znam. Ali nijesam ni očekivao da će Amerika ikada ozbiljno prijetiti da će uzeti Grenland“, rekao je Vindbišler. „To je luđe čak i od gašenja interneta“.

Kako je „šta ako“ postalo stvarnost

Upozorenja su počela da se pojavljuju nekoliko mjeseci nakon što se Tramp vratio u Bijelu kuću.

„Više nije realno pretpostaviti da se u potpunosti možemo osloniti na našeg američkog partnera. Postoji ozbiljan rizik da svi naši podaci budu iskorišćeni od strane američke administracije ili da naša infrastruktura postane nedostupna zbog odluka drugih zemalja“, rekao je u martu Matijas Eke, njemački socijaldemokratski poslanik u Evropskom parlamentu.

„Rizik od gašenja sistema postao je nova realnost“, rekao je na istom događaju i direktor francuske kompanije OVHcloud, Benjamin Revkolevši. „Cloud je danas kao slavina. A šta ako u nekom trenutku neko odluči da zatvori slavinu?“

Tehnološki ekvivalent zatvaranju slavine bilo bi da američka administracija naredi cloud kompanijama da prekinu pružanje usluga u Evropi. Cloud funkcioniše tako što omogućava kompanijama virtuelni pristup skladištenju podataka i procesorskoj moći, oslanjajući se na ogromne globalne mreže fizičkih centara za podatke.

Iako se potpuni prekid usluga i dalje smatra krajnjim scenarijom, američki tehnološki giganti više ga ne odbacuju kao nemoguću opciju.

Microsoft je u aprilu najavio da će u svoje ugovore s evropskim vladama unijeti obavezujuću klauzulu koja garantuje nastavak usluga, te da će se sudski boriti protiv eventualnih naloga za prekid rada. Predsjednik Microsofta Bred Smit tvrdio je da je rizik da američka administracija naredi gašenje američkih tehnoloških usluga u EU „izuzetno mali“, ali je priznao da je to „stvarna briga širom Evrope“. Kompanija je početkom mjeseca predstavila i nove mjere kako bi umirila evropske partnere.

Amazon je najavio novu strukturu upravljanja za svoj tzv. „suvereni paket“ u Evropi, kako bi obezbijedio „nezavisno i neprekidno poslovanje“ i ublažio zabrinutost. Navodno su zaposleni dobili uputstva kako da odgovaraju na pitanja klijenata o mogućim međunarodnim zabranama, uz poruku da bi, „u teoretskom slučaju da do takvih sankcija ikada dođe, Amazonova cloud jedinica učinila sve što je u praksi moguće da održi kontinuitet usluge“.

Ipak, mnogi se pitaju koliko bi američke kompanije zaista mogle da se suprotstave Bijeloj kući. „Ako politička klima postane neprijateljska, koliko je realno očekivati da će kompanije, čak i sa najboljim namjerama, moći da se suprotstave svom predsjedniku?“ pitala je Kristina Kafara, ekonomistkinja za tehnologiju i konkurenciju i počasna profesorica na Univerzitetskom koledžu u Londonu, u izjavi za Politico.

Dodatnu zabrinutost izazvala je vijest da je glavni tužilac Međunarodnog krivičnog suda Karim Kan u maju ostao bez pristupa svom mejlu hostovanom na Microsoft serverima, nakon što su SAD uvele sankcije zbog naloga za hapšenje izraelskog premijera Benjamina Netanjahua. Microsoft nije želio da komentariše detalje svog učešća u prekidu Kanovog pristupa, poručivši samo opšte: „Microsoft u nijednom trenutku nije obustavio niti prekinuo usluge ICC-u“.

„Naravno, američke kompanije moraju poštovati američke zakone“, napisala je Aura Sala, finska poslanica iz redova desnog centra u Evropskom parlamentu i bivša glavna lobistkinja Mete u Briselu, reagujući na vijest o ICC-u. Dodala je: „Za Evropljane, ovo znači da ne možemo vjerovati u pouzdanost i sigurnost operativnih sistema američkih kompanija.“

Političari i stručnjaci sve glasnije pozivaju na stvaranje prave evropske tehnološke alternative. „Osjećaj je da ste uvijek samo jedan predsjednički dekret daleko od gubitka pristupa ključnim tehnologijama i infrastrukturi“, rekla je Frančeska Brija, profesorica inovacija na Univerzitetskom koledžu u Londonu. „Postalo je potpuno jasno da Evropa ne smije zavisiti od nijedne spoljne sile koja ima mogućnost da povuče kabl“.

Rezervni plan od 300 milijardi eura

Evropski pokušaj da se oslobodi oslanjanja na američke digitalne gigante suočava se s jednom teškom istinom: raskidanje američke tehnološke dominacije neće biti ni lako, ni jeftino.

„Ako pogledate oblake, vještačku inteligenciju, data centre, nažalost, jednostavno ne postoje adekvatne alternative američkim digitalnim kompanijama“, rekao je bivši njemački ministar finansija Jerg Kukis u aprilu, pozivajući EU da bude oprezna sa trgovinskim kontramjerama prema Trampu.

Jedna od industrijskih inicijativa koja dobija sve veću podršku, a mogla bi poslužiti kao model za uspostavljanje ravnoteže, procjenjuje se na 300 milijardi eura. Riječ je o inicijativi pod nazivom EuroStack, koju su osmislili tehnološki stručnjaci i ekonomisti, a podržava je evropska industrija. Cilj je da Evropa postane digitalno samostalna, od infrastrukture pa do softvera.

Pokret se okuplja oko tri ključna cilja: „Kupuj evropsko“, „Prodaj evropsko“ i „Finansiraj evropsko“. Oni traže da evropske firme dobiju prednost u javnim nabavkama, da se uvedu kvote za državne ugovore i da se osnuje EuroStack fond koji bi finansirao domaće tehnologije.

„Ovakav pristup nije ništa novo: ovakve industrijske politike već se decenijama primjenjuju u drugim zemljama, uključujući i Sjedinjene Države, upravo su veliki javni ugovori omogućili rast današnjih tehnoloških giganata“, poručuju organizatori.

Ali to neće ići tako lako, kaže Majers iz think-tanka CERRE. „Za ovaj projekat traže ogromne sume. Stotine milijardi. Vjerovati da će se taj novac jednostavno pojaviti je pomalo nerealno“, kaže on. Protivnici inicijative, poput američke trgovinske grupe Chamber of Progress, tvrde da bi ukupni troškovi mogli premašiti čak 5 triliona eura.

Više evropskih država i uticajnih poslanika Evropskog parlamenta već je javno podržalo EuroStack, koji je eksplicitno pomenut i u najnovijem koalicionom sporazumu u Njemačkoj.

Ipak, političari moraju da pažljivo balansiraju, pokušavaju da jačaju evropsku digitalnu suverenost, a da pritom ne budu optuženi za protekcionizam, što bi moglo izazvati oštru reakciju Sjedinjenih Država.

„Nijedna zemlja, niti region, ne može sam da predvodi tehnološku revoluciju“, rekla je Hena Virkunen, evropska komesarka za tehnološku suverenost, 5. juna u Briselu, predstavljajući strategiju u kojoj se, između ostalog, upozorava da EU „rizikuje da njene tehnološke i ekonomske zavisnosti budu upotrijebljene kao oružje“.

U teškoj situaciji

Jedna zakonodavna inicijativa koja se trenutno razmatra u Briselu mogla bi ozbiljno ograničiti Trampov budući uticaj i njegovu sposobnost da izazove digitalne potrese širom Evrope.

Radi se o uvođenju novog sigurnosnog sertifikata za cloud usluge koje koriste kompanije i javne uprave. Ali ovaj prijedlog je već mjesecima blokiran među državama članicama EU, upravo zato što je osjetljiva tema za Sjedinjene Države. Sertifikat bi mogao garantovati da podaci ostaju zaštićeni od stranih zakona.

Zemlje su podijeljene oko toga koliko su zapravo spremne da se udalje od američkih tehnoloških rješenja i da otvoreno preispitaju transatlantsku saradnju.

Preko zahtjeva za pristup informacijama, Politico je u oktobru otkrio da je američki Stejt department više puta komunicirao s Evropskom komisijom još od septembra 2023. u pokušaju da utiče na nacrt ovih planova. Tehnički odjel Komisije odbio je da objavi dokumenta, uz obrazloženje da bi njihovo otkrivanje „narušilo međusobno povjerenje između EU i SAD i time ugrozilo njihove odnose“.

Francuska je među najglasnijim zagovornicima da se ovim sertifikatom osigura da evropski podaci budu van domašaja ekstrateritorijalnih zakona poput američkog Cloud Act-a, čime bi se faktički isključile velike američke tehnološke kompanije. „Geopolitičke tenzije nas više nego ikad tjeraju da preispitamo suverenost naših podataka, a time i gdje se oni fizički čuvaju“, rekla je francuska ministarka za digitalne tehnologije Klara Šapa.

Nizozemska, koja se snažno oslanja na američke tehnologije, bila je do skoro jedan od ključnih protivnika korišćenja ovog sertifikata za isključivanje američkih pružalaca usluga. Međutim, zbog nedavnih političkih previranja u transatlantskim odnosima, čini se da i Nizozemska polako mijenja stav.

Kako prva evropska komesarka za tehnološku suverenost sada preuzima inicijativu, pritisak raste da EU otvoreno i bez izvinjavanja podrži evropske tehnologije i istraje, čak i dok Vašington pokušava da uzvrati.

„Evropa je godinama slijepo vjerovala da će SAD uvijek biti tu, uvijek na njihovoj strani“, rekla je Brija, profesorka sa Univerzitetskog koledža u Londonu. „Danas je situacija mnogo drugačija“.

-----

Autor je Matje Pole, analitičar lista Politico iz Brisela.