MARKO GAZIVODA – prva žrtva srpskih zavjera protiv Crne Gore u 20. vijeku

Piše: Vladimir Jovanović

 Ljetos su čitaocima Portala „Antena M“ u feljtonu o „Bombaškoj aferi“ predstavljene neke činjenice o okolnostima ubistva oficira MARKA GAZIVODE, prve žrtve srpskih zavjera u Crnoj Gori tokom 20. vijeka. Iscrpnija verzija o tome objavljena je u knjizi „Ubiti Knjaza – bombaška zavjera 1907-1908“ u izdanju „OKF“ i „Antene M“. Prije par dana, popularna crnogorska fejsbuk grupa „Vuci gorski“ je, koliko mi je poznato prvi put na internetu – objavila fotografiju Marka Gazivode...

Marko Gazivoda, po prilici rođen 1867, bio je šef žandarmerije Oblasne uprave u Podgorici. Događaj koji je prethodio ubistvu Gazivode, odigrao se u subotu 6. aprila 1907. u Podgorici. LAKIĆ VOJVODIĆ je na proputovanju iz Vasojevića za Cetinje, đe je trebalo da preuzme resor ministra unutrašnjih djela u knjaževskoj, „pravaškoj”, vladi dr LAZARA TOMANOVIĆA, koja je stupila na dužnost nakon što je, uslijed gibitka parlamentarne većine, ostavku dala „klubaška” vlada ANDRIJE RADOVIĆA.

Vojvodić svraća u hotel „Evropa“, đe podgorički „pravaši” drže skup i banket njemu u čast. U blizini je hotel „Obilić“. Tu su „klubaši”, poslanici MILOSAV RAIČEVIĆ i LJUBOMIR BAKIĆ, okupili svoje pristalice. U svakome slučaju, skup u „Obiliću“, za razliku od onoga u „Evropi“, nije po zakonu prijavljen i odobren.

Vlasti su izvještene da se u „Obiliću“ ne drže samo vatreni govori protiv „pravaša”, nego izgleda da padaju i uvrijedljive riječi na račun ministra Vojvodića. Oko 20,30 sati pred „Obilićem“ postrojila se žandarmerijska četa. Prisutan je i brigadir JOVO MARTINOVIĆ, oblasni upravitelj, prvi školovani artiljerijski oficir Crnogorske vojske.

U „Obilić“ je ušao šef podgoričke žandarmerije, Marko Gazivoda, pozvajući „u ime zakona“ da se okupljeni mirno raziđu. Nastaje gužva, vika i guranje. Podgoričanin RISTO S. PEJOVIĆ, simpatizer „klubaša”, opire se, dobačuje i navodno nasrće na nekoga od žandarma, da bi potom bio savladan – navodno i udaren. Stavljen je u višednevni pritvor. Nekoliko drugih „klubaša”, po hapšenju, odmah su pušteni, ili im je naređen kućni pritvor od par dana.

Prema kasnijoj rekonstrukciji, dio „klubaša” je u to vrijeme – oko pola godine prije raskrinkavanja bombaške zavjere – već djelovao po instrukcijama iz Kraljevine Srbije. Pomenuti Raičević je 1908. osuđen kao veleizdajnik, a Bakić je na tome procesu branilac grupe optuženih. I Raičević i Bakić su 1918. delegati tzv. Podgoričke skupštine. Nasuprot njima, Lakić Vojvodić, kao ministar unutrašnjih djela, dao je 1907. značajan doprinos osujećivanju srpske zavjere, tj. odbrani ustavnoga poretka i nezavisnosti Knjaževine Crne Gore, etc.

Sve u svemu, događaj od 6. aprila 1907. je povod, ili prema drugim mišljenjima – samo izgovor, da se deset dana kasnije odigra ubistvo Marka Gazivode, sa teškim i lakšim ranjavanjem i pokušajima ubistava.

Naime, u utorak 16. aprila 1907, oko 16,30 sati, narečeni Risto S. Pejović, akter incidenta u hotelu „Obilić“, pucao je „u kancelariji Oblasne uprave na šefa žandarmerije Marka Gazivodu i oblasnoga upravitelja brigadira Jova Martinovića“.

Pejović je tokom dana krstario po podgoričkim kafanama, navodno od nekih „klubaša” i rakijom sokoljen da se „osveti“ za svoje hapšenje. Prema verziji objavljenoj u „Glasu Crnogorca” tragični se događaj odigrao na sljedeći način:

„Ubica [Pejović] je, pod izgovorom kao da tobož ima neki spor oko zemalja, ušao u kancelariju i pošto je ukratko oblasnom upravitelju [brigadiru Martinoviću] izložio svoje traženje, ovaj ga je saslušao i nastavio prekinuti razgovor sa šefom žandarmerije [Markom Gazivodom], koji je, okrenut leđima put ubice, za istim stolom sjedio.

Dok su se ovi razgovarali, ubica je neprimjetno izvadio revolver i ispalio metak na šefa žandarmerije, pogodivši ga u lijevu slabinu, i u isti mah drugi metak ranivši oblasnog upravitelja u glavu, koji ga je istodobno gađao i ranio u prsa.

Šef žandarmerije, smrtno ranjen, odmah je panuo, a oblasni upravitelj, pošto je jedan metak ispalio, malaksao je i klonuo na stolicu. Ubica, ranjen, pokušao je s revolverom u ruci da umakne na vrata, gdje su ga sreli žandarmi, koji su na pucnjavu poletjeli k vratima. Tu on [ubica Pejović] rani jednog od njih, na što oni osuše plotun i ubica se stropošta mrtav na zemlju“.

Marko Gazivoda, teško ranjen, bori se par sati za život. Iz Cetinja je za Podgoricu upućen dr Matanović, šef bolnice, „koji je tamo prispio oko 22,30 sati, međutim je već šef žandarmerije izdahnuo bio pod ranama”.

U ondašnjim izvještajima se veli da rane brigadira Jova Martinovića „jesu teže prirode i njegovo stanje te večeri bilo je kritično; sad su ipak izgledi povoljniji i ako ne nastupe nove komplikacije, ima nade da će rane preboljeti”. Brigadir Martinović je preživio, no od posljedica ranjavanja ostaće doživotni invalid.

Radi istrage o ovome krvavome događaju u Podgoricu je upućen „gospodin MILO DOŽIĆ, kao naročiti vladin izaslanik, koji je iste noći krenuo i još se tamo tim poslom bavi”.

Milo Dožić je u proljeće 1908. bio član vijeća Suda za suđenje anarhističkih zločina Knjaževine Crne Gore u procesu protiv veleizdajnika u bombaškoj zavjeri. Dožić je, iz osvete, ubijen 1919. u Podgorici od strane pripadnika četničke organizacije…

Iza 16. aprila 1907. ubijenoga Marka Gazivode ostalo je četvoro siročadi, te žena MILICA.

Gazivoda je uz veliko prisustvo Podgoričana, te zvanica, sahranjen sa vojnim počastima 20. aprila 1907. u Podgorici.