Nagradno pitanje za Slavena: Ko je 1485. izabrao prvog Mitropolita na Cetinju?

Piše: Vladimir Jovanović

Slaven Radunović (57), diplomirani ekonomista, piše u svojoj biografiji da je nekad davno osnovao turističku agenciju, pa onda preduzeće za dilovanje automobila, kancelarijskoga namještaja i „konzumne elektronike” (ma šta to bilo). Aktivan u politici od 1997, „jedan od osnivača Srpske narodne stranke”. „Takođe i utemeljivač savremenih taksi službi u Crnoj Gori”, etc.

Tu skoro, u jednome intervjuu, ovaj poslanik DF-a kroatiziranoga imena predlaže Beogradu: Joanikija Mićovića izabrati za mitropolita crnogorsko-primorskoga. Naime, g-din Radunović veli:

„Mitropolita na Cetinju je uvjek rukopolagao i birao Sabor oko srpskog patrijarha, osim u rijetkim okolnostima – velike ratne i istorijske tjeskobe. Od prvog zetskog episkopa do mitropolita Amfilohija, mitropolit je postajao onaj koga srpski patrijarh (ili neko u njegovo ime) rukopoloži. I uvijek je do sada taj izbor bio blagosloven za Crnu Goru i pravoslavne vjernike u njoj”.

Evo, koliko je u našoj moći, pokušali smo da ispitamo tačnost tvrdnji poslanika DF-a…

Najprije, jedan eudukativni prigovor, tiče se kanonâ Crkve, konkretno Svetih Apostolskih Pravila – nikakav patrijarh ne može sâm da rukopoloži bilo koga za episkopa.

Je li, dakle, kako nam objasni g-din Radunović, „od prvog zetskog episkopa do mitropolita Amfilohija, mitropolit postajao onaj koga srpski patrijarh (ili neko u njegovo ime) rukopoloži”?

Netačno. Prvi zetski episkop, postavljen iz Srbije (Raške) – a u provjerljivim izvorima pominje se tek sredinom 13. vijeka – nije mogao postati neko koga je rukopoložio „srpski patrijarh” ili „neko u njegovo ime”.

Samoupravna Žička arhiepiskopija, nikad nije imala kanonsku autokefaliju – nema o tome nikakva diptiha, ni tomosa, uostalom, o „autokefaliji” ne pišu ni hagiografi Svetoga Save Srpskoga (Domentijan i Teodosije).

Dakle, samoupravna Žička arhiepiskopija priznavala je Vaseljenskoga Patrijrha za svoga vrhovnoga predstojatelja. Tek oko stotinu godina poslije pomena prvoga episkopa Žičke arhiepiskopije u Zeti – a protivno kanonima i poretku Svete Pravoslavne Crkve – 1346. je u Skoplju samoproglašena Pećka „patrijaršija”. Zbog čega, poznato je, na Srbe iz Vaseljenske patrijaršije bi bačena anatema. Prema tome, do 1346. nije ni bilo „srpskoga patrijarha”, pa nije oko stotinu godina ranije mogao postaviti podložnoga mu episkopa u Zeti.  

Inače, posljednji u istoriografiji poznati arhijerej Pećke „patrijaršije” u Zeti (Crnoj Gori), Jovan, bio je unijata, kao i nekoliko njegovih prethodnika, a stolovao je u Prečistoj Krajinskoj. Pominje se zadnji put 1458, a postavljen je – od Pape tj. Apotolske stolice Rimske crkve. Citiram: „…Johannes, dei et APOSTOLICE SEDIS gratia archiepiscopus dignissimus Craine et peritinentiarum suarum…” (R. Kovijanić, „Pomeni crnogorskih plemena u kotorskim spomenicima: XIV-XVI vijek”, II, Titograd, 1974, 68).
 
Naredna provjera se odnosi na tvrdnju g-dina Radunovića da je „Mitropolita na Cetinju uvjek rukopolagao i birao Sabor oko srpskog patrijarha, osim u RIJETKIM OKOLNOSTIMA”?

Opet netačno. Pećka arhiepiskopija je samoukinuta najkasnije 1463. godine, vjerovatno i prije (1459), s padom Smedereva pod Turke. Pripojena je Ohridskoj arhiepiskopiji, starijoj i kanonski zaista autokefalnoj Crkvi, koja je i prije Save Srpskoga imala jurisdikciju nad Raškom (Srbijom).

I s tim u vezi – ovo je najvažniji dio – neko bi morao da obavijesti g-dina Radunovića da se PRVI MITROPOLIT na Cetinju bira i postavlja od 4. januara 1485. godine. I to nema nikakve veze sa Srpskom crkvom (Žičkom, Pećkom arhiepiskopijom, ili „patrijaršijom”), koja tada NE POSTOJI.

Elem, prvog Mitropolita na Cetinju 4. januara 1485. postavi gospodar Ivan Crnojević – o tome imamo sve zapisano u Hrisovulji. U kojoj se takođe NE POMINJE ni „s” od Srpske crkve, Srba, Srbije, etc.

Ako g-din Radunović pronađe i objavi dokaze da nijesam u pravu, obećavam da ću, ne samo ubuduće glasati za njega, nego da ću lobirati da ga Patrijaršija Srbije hirotoniše i izabere za novoga mitropolita crnogorsko-primorskoga – Slavena I.

Ni do 1557. godine Mitropolit na Cetinju nije mogao biti biran od pećkoga arhiepiskopa („patrijarha”) i njegova sabora, jer Pećka arhiepiskopija do tada nije ni obnovljena. Od te godine – uz pomoć Turaka – ona je zaista obnovljena, ali opet kao samoupravna jurisdikcija koja priznaje predstojateljstvo Vaseljenskoga Patrijarha.

I u mjeri u kojoj su Turci imali uticaja na prilike u slobodnom dijelu Crne Gore, utoliko je i Pećka arhiepiskopija, kao Sultanova zavojevačka ustanova, imala uplive u izbore mitropolita na Cetinju.

Ali, provjerljivo je da prvoga po redosljedu od mitropolita Petrovića-Njegoša nije birao pećki arhiepiskop ni njegov sabor, već je 1697. izabran na zboru Crnogoraca. Iz gramate o izboru Danila za arhipastira, uočljivo je da ga nije, kako je uobičajeno za podređenu eparhiju, postavio niko iz Peći. Tu je zapisano:

„Godine od Hristova Rođenja 1697. skupiše se glavari crnogorski na zbor na Cetinje i izabraše sebi za vladiku i pastira Danila Njeguša Šćepčevića”. Amin!

Profesor Nikolaj S. Suvorov (1848-1909), klasik ruskoga crkvenoga prava, piše: „Crna Gora do kraja 17. vijeka stojala je pod crkvenom vlašću pećkoga srpskoga patrijarha, a od toga vremena, zajedno sa političkom nezavisnošću, dobila je i crkvenu autokefalnost” („Учебникъ церковнаго права”, Moskva, 1908, str. 81).

Svoga prejemnika, Savu, odredio je sâm Danilo. A Sava je za prejemnika odredio Vasilija, koji je, međutim, umro početkom 1766. Kasnije te godine se opet samoukinula Pećka arhiepiskopija („patrijaršija”), pripojivši se Vaseljenskoj patrijaršiji – i nikad nije obnovljena.

Crnogorska crkva je 1766. i de iure obnovila svoju AUTOKEFALIJU iz crnojevićke epohe. Za svoga novoga prejemnika mitropolit Sava je odredio Arsenija Plamenca, koji je za arhijereja rukopoložen do početka 1768. – upravo u Crnogorskoj crkvi.

PETAR I PETROVIĆ (Sveti Petar Cetinjski) htio je da se za episkopa hirotoniše u Rusiji, ali je odbijen. Pa je 1784, nota bene, po dopuštenju austrijskoga cara Jozefa II Habsburškoga, rukopoložen u srpskoj Karlovačkoj crkvi. Obred je, zapisali su Beču vazda lojalni arhijereji Srbi Karlovačke crkve, obavljen po „svevisokoj NAREDBI od Njegova Carsko-Kraljevskoga i Apostolskoga Veličanstva našega Milostivoga Monarha Svepresvijetloga Imperatora Rimskoga i Kralja Mađarskoga Gospodara JOSIFA DRUGOGA”,

Od tada, dakle od 1784, NIJEDAN naredni mitropolit u Crnoj Gori – sve do 1940. godine – nije za episkopa rukopoložen u Srpskoj crkvi.

PETRA II PETROVIĆA-NJEGOŠA za prejemnika Mitropolita testamentom odredi Sveti Petar Cetinjski. Njegoša 1831. za prezvitera rukopoloži i u čin arhimandrita uzdiže u crnogorskome manstiru Kom episkop VASELJENSKE PATRIJARŠIJE.

A 1833. je Njegoš hirotonisan za episkopa u – RUSKOJ CRKVI.

Arhimandrita NIKANORA IVANOVIĆA za Mitropolita odredi Knjaz Crne Gore, za episkopa je hirotonisan 1858. u RUSKOJ CRKVI.

Knjaz Crne Gore za Mitropolita 1860. odredi arhimandrita ILARIONA ROGANOVIĆA, za episkopa je hirotonisan 1863. u RUSKOJ CRKVI.

Arhimandrita VISARIONA LJUBIŠU za eparhijskoga episkopa u Manastiru Ostrogu Knjaz Crne Gore odredi 1876, rukopoložen je za episkopa 1878. u CRNOGORSKOJ CRKVI. Docnije, Visarion je i Mitropolit Crnogorske crkve.

Arhimandrita MITROFANA BANA 1884. odredi Knjaz Crne Gore, za episkopa je rukopoložen aprila 1885. u RUSKOJ CRKVI, a oktobra te godine Knjaz Crne Gore ga uzdiže u stepen Mitropolita.

Arhimandrita KIRILA MITROVIĆA Sveti Sinod Crnogorske crkve 1908. predloži za eparhijskoga arhijereja u Manastiru Ostrogu, prijedlog odobri Knjaz Crne Gore, rukopoložen za episkopa 1909. u RUSKOJ CRKVI.

GAVRILO DOŽIĆ je i na lobiranje diplomatije Kraljevine Crne Gore – a kontra lobiranju Kraljevine Srbije – rukopoložen za arhijereja 1911. u VASELJENSKOJ PATRIJARŠIJI. Od 1913. on je eparhijski arhijerej Crnogorske crkve.

Po nekanonskome ukidanju naše autokefalne Mitropolije – Crnogorske pravoslavne crkve, instaliran je iz Beograda u martu 1921. godine PRVI PUT U ISTORIJI Mitropolit na Cetinju – Gavrilo Dožić, dakle, dotadašnji eparhijski arhijerej Crnogorske crkve.

Godinu dana ranije je osnovana Avtokefalna Ujedinjena srpska pravoslavna crkva Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, tomos o autokefaliji dobila 1922, a 1929. joj je Aleksandar Karađorđević zakonom odredio i sada službeni naziv – SPC.

Sadašnja Mitropolija crnogorsko-primorska osnovana je 1931. godine. A Episkopija budimljansko-nikšićka – 2001. godine.

Dožić je zbog nečasne uloge u kvislinškoj tzv. Podgoričkoj skupštini, avanzovao nakon što su glavari Srbi, po svoj prilici, umorili u Beogradu svoga patrijarha Rosića. Postao je Dožić 1938. novi patrijarh SPC.

Prvi Mitropolit SPC na Cetinju, prethodno za episkopa posvećen od SPC, bio je tek od 10. decembra 1940. zlosrećni Joanikije Lipovac.

Iz Srbije su Joanikija, nakon hirotonije, poslali na Cetinje: zbivanja tokom Drugoga svjetskoga rata započeo je kao delegat Petrovdanskoga sabora 12. jula 1941, završio kao počasni predśednik četničkog Komiteta Crne Gore, Boke i Staroga Rasa, život mu bez suda i nasilno komunisti okončali tamo od kud su ga na Cetinje i poslali – u Srbiji.