Lukašenko optužuje svoje neprijatelje da rade na autokefaliji Bjeloruske crkve

Piše: Vladimir Jovanović

Autokratski lider Bjelorusije sa kontroverznim statusom Aleksandar Lukašenko rekao je da njegovi protivnici „žele da proglase“ autokefalnost Bjeloruske pravoslavne crkve.

Od ukupno oko 9,5 miliona stanovnika Bjelorusije, njih približno 70 odsto su nominalni pravoslavci. Pravoslavna crkva u Bjelorusiji od 1989. ima status Egzarhije Moskovske patrijaršije (Ruske crkve). U nekoj mjeri samoupravni crkveno-pravni položaj Egzarhije je regulisan Ustavom Ruske crkve. Egzarh Bjelorusije je po položaju stalni član Sinoda Moskovske patrijaršije.

Prema tvrdnji Lukašenka, zagovornici bjeloruske autokefalije su „uputili pismo Carigradu”, ali i Kirilu Gundjajevu, moskovskome patrijarhu.

„To mi je rekao patrijarh Kiril”, kazao je Lukašenko.

Tokom prošlogodišnjih masovnih demonstracija zbog navodne izborne krađe, kada je policija brutalno intervenisala i pohapsila oko 7.000 ljudi, prethodni bjeloruski egzarh Pavel Panamaroj (69), inače državljanin Rusije, za mnoge iznenađujuće, javno je zamolio Lukašenka da „učini sve kako bi se nasilje zaustavilo”.

Ubrzo je Pavel izgleda bio prinuđen da se obrati „molbom” Sinodu Moskovske patrijaršije da ga oslobodi dužnosti egzarha Bjelorusije. Pavel je premješten na novu eparhiju – u Rusiji.

Potom je za egzarha Bjelorusije moskovski Sinod postavio Venjamina Tupeka (53), koji je lojalan Lukašenku, a uvijek se decidno izjašnjavao protiv autokefalije Crkve Bjelorusije.

Tu je i slučaj bjeloruskoga arhiepiskopa grodensko-volkovskoga Artemija Kiščenka (69). Sinod Ruske crkve ga je 9. juna ove godine razriješio dužnosti i umirovio, pozivajući se na njegovo zdravstveno stanje. Istina, i sâm Artemije vjeruje da je mogao i trebalo još da služi. Sve je, tvrdi se, izvedeno „po uputstvima države“.

Artemije je neko ko je prepoznat kao protivnik Lukašenka, a u intervjuu za „Radio Svoboda” je 13. juna potvrdio „prinudni karakter penzionisanja”. Nekoliko drugih sveštenika, koji se protive Lukašenkovoj autokratiji, iz istih razloga takođe je udaljeno iz Egzarhije Bjelorusije.

Uz Crnu Goru, Śevernu Makedoniju i Moldaviju, Bjelorusija je preostala savremena država sa većinskim pravoslavnim stanovništvom koja, suprotno kanonskome poretku, zasad nema vaseljenski priznatu autokefalnu crkvu.

Prvi pokušaji proglašenja bjeloruske crkvene autokefalije preduzeti su početkom 1920-ih, tokom građanskoga rata u SSSR-u. Pod njemačkom okupacijom, 1942 su arhiepiskop Filotej Narko i još nekoliko vladika Bjelorusa, do tada arhijerejâ Ruske crkve, na saboru u Minisku samoproglasili Bjelorusku autokefalnu pravoslavnu crkvu (BAPC, Беларуская Аўтакефальная Праваслаўная Царква).

Nakon rata, jerarhija BAPC nastavlja djelovanje u emigraciji. Dio jerarhije se našao pod jurisdikcijom Ruske zagranične crkve (koja je bila prekinula opštenje sa Moskovskom patrijaršijom zbog njezine podložnosti sovjetskome komunizmu) i Vaseljenske patrijaršije. Drugi dio jerarhije u emigraciji ostao je lojalan BAPC, koja ima parohije u SAD, Kanadi, Australiji, Velikoj Britaniji – ali ne i u Bjelorusiji, jer joj tamošnje vlasti de facto zabranjuju djelovanje.

Na čelu BAPC je sada arhiepiskop Svjatoslav Login (57). U novembru prošle godine BAPC je u Torontu objavila da Aleksandra Lukašenka odlučuje od Crkve i predaje ga prokletstvu jer je „pośednut đavolom”.

Tokom nedavna obilaska Žirovičskoga manastira na zapadu Bjelorusije – u kojem je 1941/42. začeta ideja o ostvarenju bjeloruske autokefalije – Lukašenko je izjavio da su posljednjih mjeseci „imali određene kolebanja među pravoslavcima, sa kojima su se i egzarh i pravoslavna jerarhija izborili”. 

Međutim, neizvjesnost situacije u Bjelorusiji ilustruje i fotografija napravljena tokom boravka Lukašenka u Žirovičsku – na krovovima manastira su bili raspoređeni njegovi uniformisani snajperisti…