Pet starih crkava Istoka na sinaksisu će suditi Moskovskoj patrijaršiji?

Piše: Vladimir Jovanović

Drevna crkvena ustanova Pentrahije (Πενταρχία), pet pomjesnih patrijaršija, mogla bi biti obnovljena u narednome periodu sazivanjem sinaksisa (sabora) poglavarâ Vaseljenske, Aleksandrijske, Antiohijske, Jeruslimske, kao i Kiparske crkve (oni su na slici gore) — koji bi Moskovskoj patrijaršiji SUDILI ZA KANONSKE PRESTUPE.

Kako ekskuluzivno sinoć objavljuje portal „Ορθοδοξια info”, „redovnim kanonskim postupkom se kreće u kontranapad, odgovarajući na provokativne akcije Moskve koja je prešla svaku mjeru osnivanjem Egzarhata Afrike unutar granicâ drevne Patrijaršije Aleksandrije”.

„Vaseljenskome Patrijarhu će iz Aleksandrije odmah biti poslata delegacija, koja će mu donijeti patrijaršijsko i sinodalno pismo Aleksandrijske crkve s molbom da sazove sinaksis poglavarâ na temu ruske invazije na Afriku. Da učestvuju, biće pozvani samo predstojatelji pentrahijskih patrijaršija – Carigrada, Aleksandrije, Antiohije, Jerusalima, kao i Arhiepiskop Crkve Kipra, jedini van Pentrahije”.

Sve ove drevne katedre Istoka — Carigrad, Aleksandrija, Antiohija, Jerusalim, Kipar, imaju autokefalije potvrđene Vaseljenskim saborima koji su najviša zakonodavna ovozemaljska kanonska vlast Istočno-pravoslavne Crkve.

Za razliku od ovih drevnih crkava, sve autokefalije drugih, novijih pravoslavnih crkava, uključujući Moskovsku patrijaršiju, tek trebaju da budu konačno potvrđene ako i kada se održi VIII Vaseljenski sabor – posljednji održani, VII Vaseljenski sabor bio je u Nikeji 787. godine, a Sabor na Kritu iz 2016. nema svojstva vaseljenskoga, jer su ga, između ostalih, Rusi svojevoljno bojkotovali.

Dodatna delegacija Aleksandrijske patrijaršije pośetiće narednih dana śedištâ Antiohijske i Jerusalimske patrijaršije, piše „Ορθοδοξια info”, „kako bi uručila pismo u kome će se situacija u punom obimu predstaviti, dok će slično pismo dobiti i svi ostali pravoslavni poglavari”.

Međutim, patrijaršije Antiohije i Jerusalima nijesu dosad priznale tomos o autokefaliji Pravoslavnoj crkvi Ukrajine; na drugoj strani — nijesu ni saopštile da to neće uraditi, zatim, nijesu se pridružile Ruskoj crkvi u jednostranoj objavi evharistijskoga raskola s Vaseljenskom patrijaršijom i nijesu podržale osnivanje ruskoga egzarhata u Africi.

„Potezi Aleksandrije biće još odlučniji u slučaju da se u Africi zaista pojavi ‘egzarh’ Ruske crkve, Leonid Gorbačov. Predviđa se momentalno razrješenje ruskoga arhijereja i svakoga drugoga sveštenoslužitelja koji neovlašćeno ulazi i vrši službu u nadležnosti Aleksandrijske patrijaršije”, objavljuje portal „Ορθοδοξια info”.

Pentarhija — crkveni poredak „pet poglavara“, uobličen između 4. i 7. vijeka, uključuje prvotno i Rimsku crkvu sve do velike šizme iz 1054. godine — potvrđen je 3. kanonom II Vaseljenskoga sabora (Carigrad, 381. godine), 28. kanonom IV Vaseljenskoga sabora (Halkidon, 451. godine), te 36. kanonom VI Vaseljenskoga sabora (Carigrad, 680. godine) koji glasi:

„… Naređujemo: da prijesto Konstntinopolja [Carigrada] uživa jednake povlastice kao prijesto drevnoga Rima, i da u crkvenim djelima bude uzdignut kao onaj koji je drugi poslije njega. Iza konstantinopoljskoga prijestola neka bude aleksandrijski, zatim antiohijski, a poslije ovoga, jerusalimski“.

Rimsku crkvu, dakle, na Pentrahiji sada mijenja Kiparska crkva, čija je autokefalija — u rangu arhiepiskopije — priznata III Vaseljenskim saborom (Efes, 431. godine).

„U suštini, osnovna svrha oživljavanja Pentrahije je sud. Prije svega, sud nad arhijerejima i kliricima Ruske pravoslavne crkve, koji će pokušati da sprovedu u Africi sinodalnu odluku Moskve o osnivanju Egzarhata“, ocjenjuje poznati pravoslavni teolog, arhimandrit dr Kiril Govorun.

Aleksandrijska patrijaršija ima jurisdikciju nad Afrikom na temelju sveštenoga 6. kanona koji je usvojen još 325. godine u Nikeji na Prvome vaseljenskome saboru. Dodatno, Vaseljenska patrijaršija je posebnim tomosom 23. oktobra 2001. zvanično predala jurisdikciju nad nekim svojim parohijma Afrike Aleksandrijskoj patrijaršiji.

„Ruski Sinod je dao mnogo formalnih razloga Pentrahiji za crkvenu osudu — činjenično najmanje barem zbog svoga gaženja 6. kanona Vaseljenskoga sabora iz Nikeje”, objašnjava arhimandrit Kiril Govorun. „Drugo, možda će se suditi posebno jerarsima Ruske crkve i iz njezina ogranka u Ukrajini (UPC-MP), dakle jerarsima koji lansiraju javne napade protiv drevnih patrijaršije”.

„I treće, ovo će se možda završiti čak i SUĐENJEM POGLAVARU RUSKE PRAVOSLAVNE CRKVE", kaže Govorun.

„Antena M” je prenijela procjenu crkvene agencije na grčkome jeziku „Dogma” da se u Vaseljenskoj patrijaršiji „kao ekstremnija kontramjera, predlaže degradiranje Moskovske patrijaršije, tj. njezino VRAĆANJE NA STATUS EPARHIJE iz 1589. godine”.

Vaseljenska-Majka Crkva je pretke Rusa pokrstila, uostalom i pretke svih savremenih slovenskih pravoslavnih nacija. Mitropolija u Rusiji — koja se 1448. jednostrano odvojila i proglasila de facto autokefaliju — godine 1589. je od vaseljenskoga patrijarha Jeremije II, a on se u Moskvi obreo „u šestomjesečnome kućome pritvoru”, dobila priznanje u obliku da „moskovski sabor ima pravo da postavlja svojega patrijarha”, prvi je bio Jov; uz važan uslov, zapisan u jednoj od gramota: da Moskovska patrijaršija uvijek u diptihu pominje Vaseljenskoga Patrijarha i smatra ga svojom „glavom i početkom” — što od kraja 2018. do danas nije slučaj, čak Rusi najavljuju da će patrijarha Vartolomeja na proljeće proglasiti „nekanonskim”!

Upravo su drevne patrijaršije Istoka — Vaseljenska, Aleksandrijska (koja je privremeno upravljala i Antiohijskom patrijaršijom), te Jerusalimska — na sinaksisu 12. februara 1593. u Carigradu, a u prisustvu ruskoga poslanika G. Afanasjeva i ne bez kontroverzi, priznale utvrđivanja patrijaršije u Rusiji i potvrdile 5. mjesto moskovskoga patrijarha u sveštenome diptihu.

Moskovska patrijaršija, kao ni autokefalna Crnogorska mitropolija — nikad nijesu dobile, ni tražile, tomose: za to nijesu imale potrebe jer su im autokefalije priznate na temelju crkvenoga običajnoga prava i unošenjem u svešteni diptih Vaseljenske patrijaršije. Tomos o autokefaliji, kao poseban akt Vaseljenske patrijaršije, izdaje se tek od 1850. i to samo novije ustrojenim crkvama, a prvi je te godine uručen oko dvije decenije ranije formiranoj Crkvi u Kraljevini Grčkoj.

Međutim, vis-à-vis najave održavanja sinaksisa Pentrahije i eventualnoga kažnjavanja Rusa, treba uzeti u obzir da Moskovskoj patrijaršije, ne samo autokefalija, nego ni patrijaršijski status nijesu priznati Vaseljenskim saborom. Drugim riječima, i patrijaršija i autokefalija Ruske crkve, odobrene od Pentrahije u starijim vremenima, mogu kanonskim putem na isti način od Pentrahije sada biti dovedene u pitanje — i čak opozvane.

Isto bi moglo da zadesi i one pomjesne crkve koje budu podržale Rusku crkvu u raskolu protiv Vaseljenske Majke-Crkve — najglasnija u toj podršci dosad je Crkva Srbije (SPC)…