Evropska komisija objavila je izvještaje o proširenju za sve države kandidate, a izvještaj o Srbiji najnepovoljniji je od početka pregovora o članstvu. Najveće zamjerke odnose se na nazadovanje u oblasti demokratije, osnovnih prava i slobode medija.
"U Srbiji postoje izazovi u funkcionisanju demokratskih institucija zbog sve veće političke polarizacije, kako na nacionalnom, tako i na lokalnom nivou. Tragičan pad nadstrešnice na željezničkoj stanici u Novom Sadu 1. novembra 2024. godine, u kojem je poginulo 16 ljudi, izazvao je masovne studentske i građanske proteste i blokade širom zemlje, koji se i dalje održavaju.
Uglavnom su vlasti dozvoljavale održavanje protesta, a policija je obezbjeđivala sigurnost tokom okupljanja. Međutim, zabilježeno je više incidenata i napada na studente i mirne demonstrante, uključujući napade koji su doveli do teških povreda, saobraćajnih napada („udari pa bježi“) i drugih fizičkih napada. Tokom ljeta su se incidenti intenzivirali, uključujući vandalske činove i napade na imovinu pojedinaca i preduzeća koja su se smatrala pristalicama protesta. Zabilježeni su i napadi na neobezbijeđene prostorije vladajuće stranke.
Od kraja juna, vlasti su usvojile represivniji pristup, uključujući brojna hapšenja i izvještaje o prekomjernoj upotrebi sile prema demonstrantima. Državni zvaničnici su često okarakterisali proteste kao „obojenu revoluciju“ podržanu iz inostranstva, navodno usmjerenu na rušenje ustavnog poretka zemlje, čime su narušavali legitimitet pitanja koja su studenti i građani pokretali.
Istovremeno, predsjednik je pomilovao više osoba odgovornih za napade na studente, kao i neke studentske demonstrante, čime ih je zaštitio od krivičnog gonjenja. Svi ključni državni univerziteti bili su blokirani, a nastavni proces suspendovan mjesecima. Online nastava i predavanja uživo na pojedinim državnim fakultetima nastavljena su krajem juna.
Nekoliko vladinih mjera u oblasti istraživanja i obrazovanja narušilo je institucionalnu autonomiju fakulteta i ugrozilo akademske slobode, naročito privremeno smanjenje plata nastavnog i akademskog osoblja i ograničenje radnih sati posvećenih naučnoistraživačkom radu", navedeno je u poglavlju Demokratija.
U okviru pregovora o pristupanju Evropskoj uniji, Srbija je otvorila, podsjeća se, 22 poglavlja, od kojih su dva privremeno zatvorena - Poglavlje 25 (nauka i istraživanje) i Poglavlje 26 (obrazovanje i kultura).
Sva poglavlja iz Klastera 1 („Osnove“) i Klastera 4 („Zelena agenda i održiva povezanost“) su otvorena. Klaster 3 („Konkurentnost i inkluzivni rast“) je najviše napredovao nakon njih i predstavlja sledeći u redu za otvaranje. Srbija je predala svoje pregovaračke pozicije za Poglavlja 2, 3, 10, 16, 19 i 28, navodi se.
EU je glavni trgovinski partner Srbije - 2024. godine učestvovala je sa 58,3% u ukupnoj trgovini Srbije, navodi se u izvještaju. Trgovinski deficit Srbije sa EU je blago porastao na 5,2 milijarde eura u 2024, u odnosu na 5,1 milijardu eura u 2023.
Za poređenje, trgovina sa drugim po veličini partnerom CEFTA-om činila je oko 9% ukupne trgovine.
I izvještaju se dalje navodi, u dijelu koji se odnosi na evrointeracije, da je u novembru 2024. godine vlast pomakla svoj strateški cilj – da Srbija ispuni sve tehničke kriterijume za članstvo u EU – za jednu godinu ranije, postavljajući novi cilj do kraja 2026. godine. Konstatuje se da Srbija nije značajno napredovala u pogledu usklađivanja sa pravnim tekovinama EU (EU acquis). Ipak, izvjestan napredak je postignut u unapređenju institucionalnog IT planiranja.
Srbija i dalje deklarativno navodi članstvo u EU kao svoj strateški cilj. Da bi taj cilj uvjerljivo dokazale, srpske vlasti treba da daju prioritet jasnoj, proaktivnoj i objektivnoj komunikaciji o Evropskoj uniji i procesu pristupanja Srbije, uz istovremeno odlučno, dosljedno i iskreno sprovođenje reformi povezanih sa EU, navedeno je.
EK konstatuje i da je pravni okvir za teški i organizovani kriminal delimično usklađen sa pravnim tekovinama EU i ističe da je potrebno poboljšati kapacitete za borbu protiv teškog i organizovanog kriminala.
Ključne poruke Evropske komisije su:
Stagnacija reformi
Srbija je otvorila 22 od 35 poglavlja, a samo dva su privremeno zatvorena.
Posljednji otvoreni klaster bio je Zelena agenda i održiva povezanost (klaster 4) – još u decembru 2021, što znači da nema napretka u otvaranju novih poglavlja.
Komisija konstatuje da je ritam reformi znatno usporen, posebno u osnovnim oblastima – vladavini prava, nezavisnosti pravosuđa, slobodi medija i korupciji.
Evropska komisija poručuje da je potrebna "vjerodostojna posvećenost reformama“, uključujući jače usklađivanje sa Zajedničkom spoljnom i bezbjednosnom politikom (CFSP).
Demokratske institucije i građanski protesti
EK konstatuje produbljenu polarizaciju u društvu zbog studentskih i građanskih protesta širom Srbije od novembra 2024.
Kaže se da su protesti „izražaj razočaranja građana zbog korupcije, nedostatka odgovornosti i transparentnosti“.
Komisija posebno ukazuje na „prekomjernu upotrebu sile protiv demonstranata“ i pritiske na civilno društvo, što ima negativan efekat i na slobodu izražavanja i okupljanja.
Sloboda medija i civilno društvo
Situacija u medijima se ocjenjuje kao nazadovanje:
- Zabilježeni su napadi, SLAPP tužbe, zastrašivanja i hapšenja novinara.
- Regulatorna tijela i javni servisi nisu nezavisni, a medijska scena je pod „političkim uticajem i koncentracijom vlasništva“.
- EK traži da Srbija obezbijedi „pluralizam, nezavisnost i kvalitet izvještavanja“.
Srbija je, uz Gruziju i Tursku, izdvojena kao zemlja sa pogoršanjem slobode medija.
Što se tiče digitalalne transformacije i medija, u izvještaju se konstatuje da su preporuke Komisije iz prošle godine djelimično sprovedene. U narednoj godini, Srbija bi trebalo posebno da:
dalje uskladi svoje zakonodavstvo o elektronskim komunikacijama, digitalnom povjerenju i sajber bezbjednosti sa regulatornim okvirom Evropske unije, uključujući Zakon o gigabitnoj infrastrukturi (Gigabit Infrastructure Act), eIDAS 2.0, Direktivu NIS2 i Zakon o vještačkoj inteligenciji (Artificial Intelligence Act);
obezbijedi punu finansijsku i operativnu nezavisnost regulatora za elektronske medije (REM) i regulatora za elektronske komunikacije i poštanske usluge (RATEL) u skladu sa pravnim tekovinama EU (EU acquis), uključujući Evropski zakonik o elektronskim komunikacijama (EU Electronic Communications Code);
u potpunosti sprovede usvojeno medijsko zakonodavstvo, uključujući odredbe koje se odnose na finansijsku i funkcionalnu nezavisnost javnih medijskih servisa i Savet REM-a, kao i da dalje izmijeni medijske zakone radi usklađivanja sa Evropskim aktom o slobodi medija (European Media Freedom Act), u inkluzivnom i transparentnom procesu.
Vladavina prava i korupcija
Komisija navodi da „pokušaji političkog uticaja na pravosuđe podrivaju demokratiju“.
Korupcija je, kako kažu, na visokom nivou, a povezanost kriminala i politike i nedostatak rezultata u procesuiranju i dalje su ključni problemi.
Potrebno je spriječiti zarobljavanje države (state capture) i obezbijediti efikasan nadzor nad sukobom interesa i imovinskim kartama funkcionera.
Rezultati u borbi protiv korupcije treba da budu unaprijeđeni, i to kako u slučajevima visokog nivoa, tako i u slučajevima nižeg nivoa. Značajni izazovi i dalje postoje, naročito kada je riječ o procesuiranju slučajeva korupcije na visokom nivou, navodi se u izvještaju.
Slabosti u istrazi i gonjenju slučajeva korupcije na visokom nivou nisu adekvatno otklonjene, naročito kada je riječ o kvalitetu prikupljanja i prezentovanja dokaza i riziku od politički motivisanog mešanja u rad tužilaštva i pravosuđa, ističe se u izvještaju u kom se dodaje i da je broj presuda u slučajevima korupcije na visokom nivou manji u 2024. nego godinu dana ranije.
S tim u vezi, pomenuta je i istraga u vezi sa rušenjem nadstrešnice i pokrenuti krivični postupci. Ova tragična nesreća izazvala je široko rasprostranjene javne proteste zbog korupcije i navodne političke kontrole nad državnim institucijama, kao i zbog nedostatka odgovornosti i transparentnosti u sprovođenju državnih infrastrukturnih i građevinskih projekata, dodaje se u izvještaju.
Kada je riječ o korupciji koja nije visokog nivoa, posebna odjeljenja za borbu protiv korupcije pri višim tužilaštvima i opštim tužilaštvima pokrenula su više istraga u 2024. godini nego prethodne godine, ali se broj podignutih optužnica i pravosnažnih presuda smanjio - 313 optužnica u odnosu na 367 u 2023. godini, i 259 presuda u odnosu na 326 prethodne godine. Ovaj silazni trend izaziva zabrinutost u pogledu kapaciteta institucija da efikasno rješavaju slučajeve korupcije srednjeg i nižeg nivoa, navodi EK.
O preporukama Greko
Očekuje se da Srbija do decembra 2025. godine podnese svoj izvještaj o usklađenosti sa preporukama GRECO-a (Grupe država protiv korupcije) u okviru pete runde evaluacije. GRECO je ranije ocijenio da je od ukupno 24 preporuke, jedna u potpunosti sprovedena, a 10 djelimično sprovedeno. Srbija bi trebalo da u potpunosti sprovede sve preporuke, uključujući i one koje su samo djelimično ispunjene iz četvrte runde.
Percepcija među građanima, stručnjacima i privredom ostaje da je nivo korupcije u javnom sektoru visok, a ta percepcija se posljednjih godina nije značajno promijenila.
Spoljna politika i Rusija
Srbija ima nizak stepen usklađenosti sa zajedničkom spoljnom i bezbjednosnom politikom EU (CFSP).
Iako sarađuje u borbi protiv zaobilaženja sankcija, Komisija zahtijeva „značajno povećanje stope usklađenosti“.
Upozorava se na rizik od zloupotrebe davanja državljanstva Rusima radi sticanja bezviznog režima sa EU, što može predstavljati bezbjednosni rizik za Uniju.
Odnosi sa Rusijom su se, navodi se u izvještaju, intenzivirali kroz učestale bilateralne kontakte na visokom nivou, koji su bili praćeni pojavama anti-zapadnih narativa, uključujući prikazivanje studentskih protesta kao „obojene revolucije“ podržane iz inostranstva, što je izazvalo pitanja o strateškom usmjerenju Srbije.
U izvještaju se navodi i da je predsjednik Srbije prisustvovao paradi povodom Dana pobjede u Moskvi 9. maja i tom prilikom održao bilateralni sastanak sa predsjednikom Rusije. Njih dvojica su se ponovo sastali u Pekingu u septembru. Brojni srpski ministri su takođe održavali česte kontakte sa ruskim zvaničnicima i ministrima, uključujući posjete Moskvi, stoji u izvještaju.
Ističe se i da je 14. marta 2025. godine Srbija je bila među 41 zemljom koja je podržala zajedničku izjavu koju je Ruska Federacija pročitala u ime tih država u Savjetu UN za ljudska prava, povodom obilježavanja 80. godišnjice pobede nad nacizmom 9. maja.
Što se tiče Ukrajine, navodi se da Srbija vodi politiku balansiranja i ističe da Srbija podržava teritorijalni integritet Ukrajine, ali nije pristupila završnoj Odeskoj deklaraciji kojom se osuđuje ruska agresija.
Očekuje se da Srbija prihvati dokumenta, simbole i institucije Kosova
Od Srbije i Kosova se očekuje da sprovedu sve svoje obaveze koje proizilaze iz Sporazuma o putu ka normalizaciji i njegovog Aneksa o sprovođenju, kao i sve prethodne sporazume postignute u okviru dijaloga, u skladu sa zvaničnim ponovnim obavezivanjem obje strane iz septembra i oktobra 2024. godine, navodi se u izvještaju EK.
Od Srbije se očekuje da započne ispunjavanje svojih obaveza iz Sporazuma time što će prihvatiti dokumenta, simbole i institucije Kosova, dok se od Kosova očekuje da pokrene proces koji vodi ka uspostavljanju Zajednice/Asocijacije opština sa srpskom većinom (ZSO/A/CSM), paralelno sa tim, navodi se u Izvještaju.
Kako dodaju, strane imaju obavezu da u potpunosti sprovedu sve ranije sporazume postignute u okviru dijaloga. Konstruktivnost obje strane biće ocjenjivana isključivo na osnovu njihovih konkretnih rezultata u sprovođenju obaveza.
Normalizacija odnosa između Beograda i Prištine ostaje ključni uslov za napredak obje strane na njihovim evropskim putevima, dodaje se u izvještaju.
Kako je navedeno u izvještaju, povlačenje kosovskih Srba iz institucija Kosova u novembru 2022. godine i bojkot lokalnih izbora na sjeveru Kosova u aprilu 2023. godine predstavljaju kršenje obaveza Srbije iz dijaloga i označavaju ozbiljan korak unazad u pogledu poštovanja „Prvog sporazuma o principima koji regulišu normalizaciju odnosa“ iz aprila 2013. godine, kao i direktno kršenje Sporazuma o pravosuđu iz 2015. godine.
U trenutku izvještavanja, obje strane ne poštuju ni Sporazum iz 2013. godine, ni Sporazum o pravosuđu iz 2015. godine, dodaje se.
Evropska unija pozdravila je učešće kosovskih Srba na parlamentarnim izborima 9. februara 2025. godine i lokalnim izborima 12. oktobra 2025. godine, ocjenjujući to kao prvi korak ka povratku kosovskih Srba u kosovske institucije.
EU je podsjetila da povratak kosovskih Srba u institucije Kosova, uključujući pravosuđe i organe bezbjednosti, mora biti u skladu sa ranijim sporazumima iz dijaloga i uz puno poštovanje pravnog okvira Kosova.
Konstatuje se da nije postignut dalji napredak u sprovođenju Sporazuma iz avgusta 2015. godine, koji je utvrdio principе za uspostavljanje Zajednice/Asocijacije opština sa srpskom većinom (ZSO/A/CSM).
Kosovo i Srbija se pozivaju da konstruktivno učestvuju u procesu uspostavljanja ZSO/A/CSM, bez daljih odlaganja, na osnovu Evropskog nacrta statuta koji je predstavljen stranama u oktobru 2023. godine.
Ova obaveza je dio sprovođenja Sporazuma o putu ka normalizaciji odnosa, na čijem se napretku od strana očekuje da rade, što je Evropski savjet ponovo naglasio u oktobru 2023. godine, dodaje se, između ostalog, u izvještaju.
Ekonomija i integracije
Srbija bilježi umjeren rast BDP-a (3,9%), ali strukturalne reforme su spore.
Srbija je dio Single Euro Payments Area (SEPA), što olakšava platni promet i povezuje finansijski sistem sa EU.
Uključena je u Zajedničko regionalno tržište (Common Regional Market) i Green Lanes inicijative za brži protok robe i ljudi.
Međutim, za punu integraciju u jedinstveno tržište potrebno je ubrzanje reformi i smanjenje političkih blokada u regionu.
U zaključku se poručuje da „Srbija mora da pređe sa deklarativne na stvarnu posvećenost evropskim vrijednostima".
"Napredak u pregovorima zavisi od reformi u oblasti vladavine prava, slobode medija i usklađivanja sa spoljnom politikom EU. Bez toga, proces ostaje blokiran", poručili su iz Evropske komisije u izvještaju.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR