Za Antenu M piše: mr Novak ADŽIĆ, pravnik i istoričar
Sudski procesi na području bivše Kraljevine Crne Gore od 1920. godine, pa nadalje, protiv crnogorskih suverenista, patriota, zelenaša i komunista, protivnika okupacije i nasilne aneksije Crne Gore i centralističko-unitarističkog režima, bili su redovna, uobičajena pojava.
Režim je prinudnim mjerama, hapšenjima, mučenjima, progonima, satanizaciji i sudskim procesima i drakonskim zatvorskim kaznama nastojao pacifikovati i likvidirati ustanički i komitski (gerilski) otpor na crnogorskom prostoru i eliminisati sve realne i potencijalne opasnosti po inaugurisati režim i poredak, koji je ugnjetavao crnogorski narod.
Tako je i Okružni sud KSHS u Nikšiću sudio 1922. godine, grupi crnogorskih ustanika, komita: Kosti Dakiću, Vukašinu Dakiću, Vojinu Tončiću, svi su iz Pive i Milivoju Abazoviću (suđeno mu je kao komitskom jataku). "Odmetnici", kako ih je okupacioni režim karakterisao i oglasio, Kosta Dakić i Vukašin Dakić i Vojin Tončić pripadali su patriotskoj zelenaškoj ustaničkoj, komitskoj grupi Milutina-Muja Bašovića.
Optuženi su komitovali i u društvu sa zelenašima, komitima Špirom Vujovićem, Neđeljkom Bailovićem, Ratkom Markovićem, Mujom Bašovićem, Obrenom Aleksićem, Tomom Počekom i drugima.
Kad su uhapšeni, podvrgnuti su istragama u policijskom i sudskom pritvoru. Tužba državnih organa KSHS protiv njih je «kriminalizovala» njihovu političko-ustaničku akciju i dala joj sudski epilog, na taj način što je uvažena tužba državnog tužioca i privatnih tužitelja, kojom je realno politički delikt okvalifikovan kao imovinsko krivično djelo u sticaju (razbojništvo, iznuda, krađa).
To je bio sadržaj djela za koje su okrivljeni.
Politički karakter ovog procesa ogleda se u tome što je jedan od njegovih aktera, odnosno, objekata napada od strane pomenutih komita bio novinar i političar iz redova Narodne radikalne stranke Milutin Tomić, kasniji poslanik u Skupštini KSHS sa radikalske liste za izborni okrug Crna Gora.
Milutin Tomić (Šavnik, 1882 - Beograd, 1945) je bio politički emigrant, protivnik kralja Nikole, koji je u srpskoj štampi permanentno napadao crnogorskog suverena. Radio je kao novinar i potpisivao se kao "Nikac od Rovina". Milutin Tomić je sa liste Narodne Radikalne stranke na parlamentarnim izborima na prostoru zetske oblasti (nosilac liste na tim izborima u ime Pašićeve NRS za Crnu Goru bio je ministar finansija dr Milan Stojadinović) 1925. godine izabran za poslanika u Skupštini KSHS u Beogradu.
Milutin Tomić je pristupio kasnije radikalskom krilu Ljube Jovanovića. Bio je istaknuti protivnik postojanje samostalne Kraljevine Crne Gore i zagovornik bjelaške režimske politike.
(O Milutinu Tomiću vidi više: dr Danilo Radojević, "CXIV godina I ličnosti", Podgorica, 2011, str. 136).
Iako je optužba teretila okrivljene za razbojništvo, iz člana 237 i 241 u vezi sa članom 69 K.Z, suštinski motivi za optužnicu bili su političke naravi i radilo se o političkim deliktima. Odbrana njihovih advokata na konačnom pretresu tvrdila je da se njihova djela podvode pod paragraf 87 a. tačka b. K.Z. i da je to djelo abolirano i amnestirano ukazom kralja Aleksandra Karađorđevića, tako da djelo ne postoji, jer je oprošteno najvećim pomilovanjem.
Sudilo im je sudsko vijeće nikšićkog suda u sastavu: Ilija Ljumović, Dušan Grupković i Nikola Mićović. Ilija Ljumović je bio predsjednik Okružnog suda KSHS u Nikšiću, a 1922. godine izabran je u prvi Redakcioni odbor Nikšićke akcionarske štamparije, koja je štampala list "Slobodna misao".
Ilija Ljumović je kao predstavnik "Velike narodne Skupštine u Podgorici" (Podgoričke skupštine 1918) poslat u Privremeno narodno Predstavništvo u Beogradu i bio njegov poslanik 1919. Dušan Grupković, sudija, pripadnik bjelaškog pokreta, poslanik na Podgoričkoj skupštini 1918. godine, kasnije je stranački preferirao Saveza zemljoradnika, a 1922. godine izabran je u prvi Redakcioni odbor Nikšićke akcionarske štamparije, koja je štampala list "Slobodna misao".
Branioci (advokati) optuženih na tome procesu bili su Vuksan Dedović i Mihailo Bošković.
Presudu u krivičnom predmetu protivu njih, nakon održanog konačnog pretresa, izrekao je nikšićki okružni sud 2. decembra 1922. godine. Okrivljenima je presuđeno, po odredbama Krivičnog Zakonika Crne Gore iz 1906. godine, za djela iz paragrafa 237 i 241, u vezi sa članom 69 K.Z., a sudski postupak odvijao se po propisima crnogorskog Zakona o K.S.P. iz 1910. godine i izrečena osuđujuća presuda. To predstavlja pravni nonsense. Ali je tako bilo, nažalost.
Sudsko vijeće nikšićkog okružnog suda je 2. decembra 1922. godine presudilo i kaznilo Kostu i Vukašina Dakića na po 11 godina zatvora, Vojina Tončića je osudilo na 10 godina robije, a Milivoja Abazovića na 5 godina robije kao jataka komitskog, presuđujući da su počinjeli krivično djelo "razbojništvo i krađu". Klasična obmana i izvrtanje činjenica u sudskoj odluci.
Po izricanju presude poslati su na izdržavanje kazne u Podgorici, a potom u Zenici. Ovom presudom su 4 crnogorska ustanika i komita, koji su objektivno bili politički krivci i kojima se sudilo zbog političkih ubjeđenja i oružane političke komitske borbe, a formalno-pravno zbog imovinskih krivičnih djela, dobili drakonske kazne: ukupno su osuđeni na 37 godina robije. Javnost o tome sudskom procesu, s obzirom na njen režimski monopol, nije posvećivala neku naročitu pažnju. Međutim, pojedini listovi u Crnoj Gori, ipak, su mu dali određeni medijski publicitet i značaj.
O tome sudskom procesu izvještavala je i nikšićka "Slobodna misao" sljedeće: "U subotu u našem sudu bilo je suđenje Kosti i Vukašinu Dakiću, Vojinu Tončiću, bivšim komitima Muja Bašovića i Milivoju Abazaoviću, njihovom jataku. Sudili su g.g. Ilija Ljumović, Dušan Grupkovići Nikola Mićović. Branioci optuženih bili su Vuksan Dedović i Mihailo Bošković.
Okrivljeni se optužuju da su 18. avgusta 1920. godine opljačkali u Ivici putnike među kojima je bio i književnik g. Milutin Tomić, Dimitrije Jauković, zastupnik načelnika sreza šavničkog sa 30 građana. Privatni tužilac Milutin Tomić tuži okrivljene da su mu prilikom pljačke oduzeli ove skupocjene predmete: kutiju za cigare, teška 300 grama zlata u vrijednosti 2000 zlatnih francuskih franaka, jedan perorez sa koricama od sedefa vrednost 50 franaka francuskih; jednu apotekarsku zlatnu kašiku u vrednosti od 15 zlatnih francuskih franaka.
Ostali tuže za oduzimanje novca, satova i drugih skupocenih predmeta. Privatni tužilac g. Tomić traži naknadu za oduzeti predmet, ali ne traži drugih naknada jer smatra da su ovi ljudi zavedeni i da su djelo učinili po nagovoru drugih; jer su mu tom prilikom rekli; da će biti poubijani koji se bore protivu kralja Nikole, podvikivali su mu: O šaro, šaro, sad smo te uhvatili.
Posle optužbe državnog tužioca dali su odbranu branioci optuženih. Oni su dokazivali: da ovde postoji djelo iz paragrafa 87 tačka b Krivičnog zakonika i da se kao takvo ima kvalifikovati kao višesložno relativno političko djelo i kao da je amnestirano ukazom Nj. V. Kralja.
Naročito su branioci isticali: da se danas nalaze na slobodi čak i u državnoj službi mnoga lica, koja su oružjem učestvovala protiv vojske i omladine i da su bili vinovnici teških krivičnih djela. S obzirom na ove konkretne slučajeve odbrana je tražila da se oslobode krivične odgovornosti.
Poslije ovoga sud je izrekao presudu, kojom se kažnjavaju: Dakići sa po 11 godina zatvora, Tončić sa 10 godina a Abazović sa 5 godina.
Branioci i državni tužilac nisu bili zadovoljni sa izrečenom presudom".
("Slobodna misao", Nikšić, broj 12, od 4. decembra 1922. str. 3, članak naslovljen "Razbojnici pred sudom").
Tako su navedeni crnogorski patrioti drakonski osuđeni zbog privrženosti pokretu i borbi Za Pravo, Čast i Slobodu Crne Gore.
Zeljko
Lijepo je znati-i naravno zapamtiti!