Čovjek CRNOGORSKE NACIJE — Paštrović na dvoru Sultana (3)

Piše: Vladimir Jovanović

Sultani su radije birali za državne službenike robove iz svojih odaja, koji su bili oslobođeni svih drugih veza, školovali su ih, a oni navikli isključivo na Sultanovu mudrost — piše 1867. godine „Njemački državni rječnik” (X, Štutgart-Lajpcig, str. 607).

Jedan od takvih je Mustafa-paša CRNOGORAC. „Njemački državni rječnik” objavljuje NARODNOST nekih visokih funkcionera Osmanske carevine:

„…Mahmud ein Albanese (Albanac), Sinan ein Bosnier (Bosanac), Piali, Sduftersohn aus Ungarn (porijeklom Mađar), Mustafa MONTENEGRINER…”

U djelu „Kraljevstvo Slovena, danas iskrivljeno nazvanih Skjavoni [Schiavoni]”, štampanom 1601. u Pezaru, istoričar iz Dubrovnika Mavro Orbini (1563–1614) — unutar poglavlja o starocrnogorskim državama Balšića i Crnojevića — citira „Annali de’ Turchi” koje je ispisao Kirjak iz Spangeberga (Cyriac ili Kiriaco Spangerbergio, 1528-1604, njemački hroničar):

„…MUSTAFA-PAŠA, postavljen od Sulejmana za namjesnika u Kairu, bješe ROĐEN U KOTORU, a premda niska porijekla, krasiše ga sve vrline, kao i tjelesna ljepota; oženi se Sulejmanovom sestrom…”

Osim Pjera Zana, koji novembra 1524. u Veneciji referiše da je „Mustafa, čovjek CRNOGORSKE NACIJE iznad Kotora” (na linku dolje, drugi nastavak), najmanje još jedan izaslanik Mletačke republike donosi o paši podatke koje je lično od njega dobio.

To je Marko Minio, „duche Crete” (vojvoda od Krita). On je u aprilu 1522. predočio svoj „Relatio” — pisani izvještaj o rezultatima svoje misije prethodne (1521) godine u Carigradu. Navodi da je razgovorao s Mustafa-pašom o važnim pitanjima, na primjer, mogućnosti rata s Ugarskom, što veoma brine Mletačku republiku.

Minio tvrdi da Sulejman Veličanstveni, koji je „veoma razvratan”, „ima četiri glavna ministrâ”, a  tu je Mustafa-paša NA DRUGOME MJESTU; a njega, za razliku od Sultana, mletački poslanik opisuje u svijetlim bojama:

„Mustafa-paša, NACIJE SLOVENSKE (de nation schiavo), uljudan, lijep, od 40 godina” („Carigradski izvještaj, godina 1521”, Venecija, 1845, str. 23)…

Petar D. Šerović („Ko je i odakle bio Mustafa ‘čovjek crnogorske nacije’”, „Istorijski zapisi”, sv. 3, Titograd, 1965, str. 496-499), nastavljajući istraživanje Iva Stjepčevića (1935), podrobno je objasnio kontekst da je Mustafa-paša islamizirani PETAR ĆUDA-ĆUDIĆ-SRZENTIĆ, porijeklom iz PAŠTROVIĆA (vidi prvi nastavak, link dolje).

Iz zapisâ koji slijede mletačkoga poslanika jasnije je zbog čega je Mustafa-paša mogao da ima diskreciju i uvažavanje u Kotoru kada je u jesen 1522, iste godine u kojoj je Marko Minio predočio svoj „Relatio” — a uz, za slične notarske postupke, neuobičajeno prisustvo lično providura Viktora Dieda — prenio svu svoju imovinu u Paštrovićima na rođake Andriće i Radičeviće.

Naime, oko bojazni Mletačke republike od obnavljanja osmansko-ugarskoga rata, Minio je zapisao: „U ovoj stvari Mustafa mi reče: „‘Javite Sinjoriji, da ostane u miru’”. Još važnija je sljedeća ocjena Minia o Mustafi-paši — da je „LOJALAN državi Vaše Uzvišenosti”, tj. duždu Mletačke republike (Sinjorije).

Imamo i indiciju da je u Kotor Mustafa-paša doputovao neposredno prije nego će biti upućen u Kairo; jer će, mjesec pošto je bio u Kotoru, Sultan „sa Rodosa poslati drugoga vezira u Egipat kao namjesnika — Mustafu-pašu”; tamo je „pobuna čerkeskih mameluka i arapskih šeika” (Kolin Imber „Osmanska carevina, 1300-1650: Struktura moći”, 2019, str. 34).

Drugim riječima, Mustafa-paša se 8. oktobra 1522. mogao pojaviti u Kotoru da pred Malim i Tajnim vijećem obavi transakciju u vezi svoga imanja u Paštrovićima; jer je 8. novembra iste godine — precizira istoričar Kadir I. Natho — „Mustafa-paša stigao u Kairo”. Pa su naredne godine „5.000 osmanskih vojnika Mustafa-paše, potpuno opremljenih vatrenim oružjem, razbili vojsku pobunjenikâ”. U Egiptu je Mustafa-paša do decembru 1523, kada je tamo postavljen novi osmanski guverner („Čerkeska istorija”, Njujork, 2009, str. 244-255)…

Marko Minio je 1521, dakle, starost Mustafa-paše tada procijenio: „od 40 godina”. Neki izvještaji docnijih mletačkih poslanika na dvoru Sultana, početom 1570-ih, pogrešno identifikuju Mustafu-pašu Crnogorca sa Mustafa-pašom Lala Karom (rođen oko 1500, umro 1580) — koji je, kako smo objasnili, druga osoba, rodom s Romanije (Sokolac, sadašnja Bosna i Hercegovina).

To je rezultiralo da su Mustafa-paši Lala Kari, koji nije bio muž rođene sestre Sulejmana Veličanstvenog, pridodali u „dosije” biografske podatke koji, zapravo, pripadaju Mustafi-paši Crnogorcu, a docnije su ih neki istoričari ne provjeravajući prenosili. Ti su podaci objavljeni 1840. u „Izvještajima mletačkih poslanika Senatu” (III, Firenca), a odnose se, rekoh, na Mustafa-pašu Crnogorca — uključujući njegovo porijeklo i domovinu:

…„NACQUE in MONTENEGRO vicino a CATTARO…” (str. 366), „…PATRIA di MONTENEGRO vicino a CATTARO…” (str. 408, faksimil na naslovnoj strani ovoga teksta).

Prema nekim podacima, najkasnije oko 1516. Mustafa je sandžak-beg u Antiohiji (Antakya Sancakbeyi), sada gradu u Republici Turskoj, blizu Sirije. Oženio je Fatmu Sultan, rođenu oko 1500. godine, umrla oko 1573, šćer sultana Selima I — koji je vladao između 1512. i 1520. godine, a sestru budućega sultana Sulejmana. Mustafa i Fatma su se razveli najkasnije 1522. godine — ona se docnije još dva ili tri puta udavala. Ni Mustafa-paša, ni Fatma, nijesu imali đece.

Međutim, uprkos razvodu s njegovom sestrom, kako vidimo, ostao je Mustafa jedan od najbližih saradnika Sulejmana Veličanstvenog (koji je vladao od 1520. godine). U TV istorijskoj sapunici „Sulejman Veličanstveni” je to prikazano. Sultan je odobrio da se Mustafa i Fatma ponovo vjenčaju. Međutim, nakon te druge svadbe, Mustafa iznenada umire — pod sumnjivim okolnostima u kojima je Fatma, navodno, tome ciljano doprinijela…

Za kraj, napominjem, Mustafa-paša — možda — nije jedina osoba iz Crne Gore u najbližem krugu oko Sulejmana Veličanstvenog. O etničkome porijeklu Mahidevran Sultan, jedne od njegovih konkubina, postoje kontroverzni izvještaji.

Mahidevran mu je (1515. ili 1518. godine) rodila sina, prijestolonasljednika — Mustafu, princa (Şehzade Mustafa).

Gledaoci serije „Sulejman Veličanstveni” znaju da je, u oluji dvorskih intriga, princ Mustafa — po naređenju njegova oca — surovo ubijen (1553. godine).

A taj nesuđeni nasljednik na tronu Otomanske carevine je možda s majčine strane bio — CRNOGORAC.

Nikolaje Jorga (1871-1940), čuveni rumunski naučnik u „Istoriji Osmanske carevine: Prikazano prema izvorima”, objavljenoj 1909. na njemačkome jeziku (II, Gota, str. 344) — tvrdi, i nije jedini, da je Mahidevran Sultan — CRNOGORKA. Jorga piše da je Sulejmanu Veličanstvenom…

„Jedna CRNOGORKA 1518. rodila sina Mustafu, koji je odrastao u hrabroga ratnika…”

„Eine MONTENEGRINERIN hatte ihm 1518 einen Sohn, Mustafa, geboren, der, zu einem tapferen Krieger herangewachsen…”

(Kraj)