Narodna nošnja – vojna uniforma i simbol otpora crnogorskog naroda

Crna Gora je vjekovima bila vojnički logor i često jedino ostrvo slobode na porobljenom Balkanu. Odbrana otačestva od velikih osvajačkih sila koje su je okruživale bila je životna misija Crnogoraca i Crnogorki, a očuvanje slobode ideal za koji su živjeli i umirali. Više četiri stoljeća crnogorsku vojsku činio je cijeli narod, posebno u ratnim vremenima kada su zemlju branila i maloljetnja đeca, žene i starci. Narodna nošnja bila je jedina ratna uniforma, a oružje njen sastavni dio.

Od bitke na Lješkopolju 1604. godine i  slavne pobjede nad brojno nadmoćnijom osmanskom vojskom, koja se označava kao prekretnica u novovjekovnoj ratnoj istoriji Crne Gore,  tradicionalna narodna nošnja  sa jataganom zađenutim u pojas bila je obilježje crnogorske vojske. Sa istom opremom i naoružanjem branili su Cetinje na brdu Vrtijeljci 1685. godine pred naletom vojske sandžakbega Sulejman- paše Bušatlije.  U tom boju poginulo je Bajo Pivljanin, koji je u narodnom pamćenju zapamćen i oslikan u crnogorskoj narodnoj nošnji.

O svom ruhu i kruhu Crnogorci su ratovali i u vrijeme vladike Danila Petrovića na Carevom lazu 1712, a krajem 18. vijeka stali su pod barjak mitropolita Petra I i pobijedili u velikim bitkama na Martinićima i Krusima 1796. godine. Ovi bojevi potvrdili su odlučnost crnogorskog naroda da brani svoju nezavisnost od moćnog osmanskog carsta, ojačali spoljno-političku poziciju Crne Gore i pronijeli slavu crnogorskog oružja širom Evrope.

U vrijeme vladavine knjaza Danila narodna nošnja kao vojna uniforma obogaćena je metalnim bijelim krstom na kapi. Za više činove ustanovljen je grb koji se nosio na prednjem dijelu kape, a u njegovoj heraldičkoj osnovi bio je amblem Knjaževine Crne Gore. “Krstonosna vojska” pod komandom knjaza Mirka Petrovića nadmoćnom pobjedom na Grahovcu 1858. godine otvorila je put ka međunarodnom priznanju Crne Gore i još jednom pokazala snagu jedne male zemlje u sukobu sa velikom svjetskom silom. Pola vijeka kasnije, na velikoj svečanosti na Cetinju 1908, prekaljeni crnogorski ratnici proslavili su pedesetu godišnjicu bitke u istim uniformima koje su okrvavili u teškom boju na Grahovcu.

I tokom prvih decenija vladavine knjaza Nikole Petrovića u Veljem ratu i slavnim bitkama Vučjem dolu i Fundini, nakon kojih je na Berlinskom kongresu 1878. potvrđena državna nezavisnost Crne Gore, narodna nošnja bila je zvanična vojna uniforma Crnogoraca.

Sve do donošnja Zakona o ustrojstvu vojske 1910. godine, džamadani, jeleci, toke, dolame bili su dio vojne uniforme crnogorskih ratnika. U dva Balkanska i Prvom svjetskom ratu crnogorska vojska je učestovala u novim vojnim uniformama, mada se stariji boraci dugo nijesu odricali tradicionalne. U starom ruhu veterani crnogorskih ratova posljednji put su se zajedno fotografisali sa svojm vojskovođom kraljem Nikolom u avgustu 1910. godine, na svečanostima povodom proglašenja Crne Gore za kraljevinu. 

Nakon pripajanje Crne Gore Srbiji 1918. godine, zajedno sa državom prestala je da postoji i crnogorska vojska. Narodna nošnja koja je vjekovima bila i vojna uniforma i simbol otpora  i obilježje nacionalnog identiteta počela je da gubi široku primjenu i da postepeno odlazi u prošlost. Tek nakon obnove državne nezavisnosti Crne Gore 2006. godine počasna garda Vojske dobila je novu uniformu sa elementima tradicionalne crnogorske nošnje. Bio je to znak poštovanja prema tradiciji i herojskoj prošlosti naroda, kojem su borbe neprestane i odbrana slobode i državne nezavisnosti bile životni poziv.

(Rubrika Podśetnica realizuje se u saradnji s Prijestonicom Cetinje)