Piše: Radovan Damjanović
Beč, jedna od najstarijih metropola Evrope, grad aristokratije, grandiozne arhitekture i muzike svake godine nudi čitavom svijetu jedinstven muzički doživljaj – Bečki koncert. Za milione ljubitelja klasične muzike prvi januar, prvi dan u novoj godini, željno se iščekuje i zbog Bečkog novogodišnjeg koncerta Bečke filharmonije. Svi, bez obzira na novogodišnje slavlje, s nestrpljenjem čekaju te prijepodnevne sate ispred svojih TV ekrana da u dvoiposatnom programu uživaju u najboljim kompozicijama ozbiljne muzike.
Uživanje u prenosu Bečkog novogodišnjeg koncerta postalo je tradicionalni dio novogodišnjeg rituala mnogih porodica. Želja Bečkih filharmoničara je da svojim vrhunskim muzičkim interpretacijama ljudima širom svijeta pošalju pozdrav u duhu nade, prijateljstva i mira i da se on što duže nosi u narednim danima.
Zaista, teško je danas naći mjesto sa koga je moguće poslati toliko ljepote, raskoši i bogatstva koje plijeni i plemeni dušu slušalaca. To je rijedak trenutak kada možemo bar za čas zaboraviti svakodnevicu i prepustiti se uživanju u skladnom, lepršavom, bravuroznom muziciranju i elegantnim, sinhronizovanim pokretima duše i tijela.
Novogodišnji koncert Bečke filharmonije (njem. Das Neujahrskonzert der Wiener Philharmoniker) održava se svake godine 1. januara. Prenosi se godinama putem radija, a televizijskim putem od 1959. na sve kontinente svijeta. Od 1989. tokom prenosa prikazuju se i baletske numere koje plešu članovi Baleta bečke državne opere, Narodne opere, Bavarske opere i internacionalni gosti.
Sluša ga i gleda, u preko 90 zemalja, više od 60 miliona gledalaca i preko milijardu slušalaca. Pored zemalja Evrope prenosile su ga PBC u Sjedinjenim Američkim Državama, BBC u Ujedinjenom Kraljevstvu, NHK u Japanu, veliki broj afričkih, kao i južnoameričkih zemalja. Smatra se da je ovaj koncert pored godišnjeg festivala Pjesme Evrovizije najpoznatiji prenos distributivne mreže Evropske radiodifuzne unije. Od 2010. Austrijska televizija koncert prenosi u DTV i kao Live Stream na Iternetu.
I crnogorski javni servis, RTV Crne Gore, redovno preuzima prenos ovog muzičkog spektakla. To je ranije rađeno u okviru jugoslovenske TV mreže kada su program redovno komentarisali poznati radio-televizijski voditelji (Helga Vlahović, Mladen Popović, Ana Ćirica, Silvana Ružić, Ildi Ivanji i dr.). Poslije njih deset-petnaest godina crnogorska TV nema komentatora već se program realizovao u slici i tonu bez propratnih komentara, osim ako se program nije pratio satelitskim putem iz studija Zagreba ili Beograda. Danas RTV Crne Gore za svoje gledaoce redovno komentariše ovaj kulturni događaj.
Koncert Bečke filharmonije izvode u Zlatnoj sali Muzikferajna – Bečkog muzičkog udruženja, u prvom okrugu Austrijske prijestonice. Zdanje Muzikferajna (Musikverein) gde se koncert održava važi za centar klasične muzike u Beču. Velika dvorana, nazvana „Zlatna dvorana“, jedna je ne samo od najlepših, već i akustički najboljih dvorana na svijetu.
Izgrađena u antičkom stilu, za Novogodišnji koncert ukrašena je prelijepim cvjetnim aranžmanima koje bečki floristi sastavljaju od cvijeća koje je od 1980. do 2013. godine bio tradicionalni poklon italijanskog grada San Remo.
Nakon toga o tome se brine Bečka gradska bašta koja sa mnoštvom svojih aranžera, njihovim umijećem i velikim iskustvom, učine da “Zlatna dvorana“ izgleda veličanstveno, ukrašena sa 30 000 cvjetov.
Simfonijskim orkestrom svake godine diriguje neko od najuglednijih svjetskih dirigenata koji nam podare uživanje u bečkim valcerima, marševima, polkama i drugim poznatim djelima svjetskih muzičkih virtuoza.
U Beču, muzičkoj prijestonici, živjeli su i proveli najveći dio života najslavniji kompozitori svih vremena: Mocart, Betoven, Štrausovi (braća i otac).
ORGANIZACIJA KONCERTA
Organizacija 81. Novogodišnjeg koncerta Bečke filharmonije za 1. januar 2021. godine nosi dosta neizvjesnosti. Glavni razlog za to je prisustvo pandemije virus korone zbog koje je Austrijska vlada odlučila da do 7. januara neće biti koncerata sa publikom što se odnosi i na ovaj najveći kulturni muzički događaj. Ostaje kao jedina mogućnost održavanja koncerta bez publike. To je i najavio Danijel Frošauer, direktor Bečke fiharmonije, da koncert može biti održan u praznoj dvorani.
“Moraćemo da se prilagodimo situaciji da nema publike koja će aplaudirati, što je novo iskustvo za orkestar. Moraćemo nešto dramaturški da smislimo “, objasnio je on i istakao da se nikada nije razmišljalo o otkazivanju koncerta. Za sada se ostavlja i mogućnost, a što zavisi od razvoja epidemiološke situacije, da u Koncertnoj sali kojoj je kapacitet oko 2000 mjesta bude prisutno do 1000 pośetilaca.
Za vrijeme koncerta nosile bi se maske i održavao propisani razmak, a na samome ulazu vršila bi se testiranja brzim antigenskim testovima. No, ukoliko i ova mogućnost izostane, a da bi se koliko-toliko sačuvala ona nezaboravna atmosfera koja prati virtuozno muziciranje filharmoničara, traže se tehnička rješenja da se ovaj nedostatak frenetičnog aplaudiranja publike nadomjesti. Pominju se rješenja po kojima bi svaki registrovani gledalac mogao da aplaudira na kraju oba dijela koncerta i da se taj aplauz čuje u Zlatnoj dvorani preko 20 zvučnika, tako da Filharmonija nebi ostala potpuno bez aplauza.
Ovo rješenje predlaže javni servis Austrije (ORF) koji inače prenosi koncert uživo.
Znači, koncerta će biti i drugo što je izvjesno, njime će dirigovati šesti put maestro Rikardo Muti (Riccardo Muti). Program će biti fokusiran na kompozicije Štraus dinastije kao i njihovih savremenika.
Kako je bilo posljednje nekolike godine?
U 2020-oj godini prvi put za dirigentskim pultom bio je Andris Nelson (Andris Nelsons), Letonac, koji deset godina sarađuje sa Bečkom filharmonijom, a inače je muzički direktor Bostonskog simfonijskog orkestra i kapelmajstor lajpciškog „Gevendhaus“ orkestra.
Redovno se praktikuje da se u okviru izvođenja koncerta na simboličan način označi neki značajan događaj ili datum. Tako je na prošlom koncertu (2020) kroz posebnu izvođačku numeru obilježeno 250 godina od rođenja Ludviga van Betovena (Ludwig van Beethoven) kada je o njemu prikazan i prigodan dokumentarni film.
Tradicionalnim novogodišnjim koncertom Bečke filharmonije 2019. godine prvi put dirigovao je Kristijan Tileman (Christian Thielemann) koji se na mestu dirigenta Bečke filharmonije nalazi od 2000. godine. Tileman se nalazio na mjestima glavnog dirigenta Saksonske državne kapele u Drezdenu, dirigenta Nemačke opere, dirigenta Minhenske filharmonije i sl.
Ove godine izvdena su djela kompozitora iz porodice Štraus: Johana Mlađeg (Johann Straus Sohn), Edvarda (Eduard) i Jozefa Štrausa (Josef Straus). Pored toga, čule su se i kompozicije Johana Helmesbergera Mlađeg (Josef Hellmesberger Sohn) i Karl Mihaela Zirera (Carl Michael Ziehrer).
Koncert za 2018. bio je pod dirigentskom palicom poznatog Rikarda Mutia (Riccardo Muti) kome je to bio peti nastup na Novogodišnjem koncertu. U Beču ga slave i poštuju više od četrdeset godina. Veliki je poznavatelj Verdijevih i Mozartovih djela. Jedan je od najpoznatijih dirigenata današnjice. Ovaj, tada sedamdesetšestogodišnji Talijan, porijeklom iz Napulja, već decenijama ima jasnu viziju kako klasična muzika treba da zvuči, što je važno za izvrsnu interpretaciju i šta znači biti autoritet u jednom sinfonijskom orkestru.
Rikardo je ljubitelj muzike Franca fon Zupea (Franz von Suppé, 1819-1895), austrijskog kompozitora, koji je rođeni Splićanin.
Koncert na početku 2017. bio je pod rukovodstvom Gustava Dudamela, venecuelanskog dirigenta. Rođen je 1981. u Barkisimetu, u Venecueli, i te godine u 77-ogodišnjoj istoriji Novogodišnjih bečkih koncerata bio je najmlađi dirigent. Kao osamnaestgodišnjak postavljen za glavnog dirigenta državnoga Omladinskog simfonijskog orkestra Simon Bolivar.
Muzički je direktor Muzičke fondacije Bolivar, krovne institucije koja vodi sistem nacionalnog muzičkog obrazovanja Venecuele. Šef dirigent je Filharmonije Los Anđelesa i glavni dirigent Geteburškog simfonijskog orkestra. No, nezavisno od toga samo najvećim dirigentima svijeta pripadne čast da se nađu na pultu bečke novogodišnje scene. Kolika je to čast, a i odgovornost, govori sama izjava Dudemela uoči koncerta: “Poslije dirigovanja ovim koncertom mogu mirno da umrem”.
Muzički program u ovoj godini obuhvatio je dela Johana Štrausa (Johanna Strauss) - (oca i sina), Franca Lehara (Franz Lehár), Emila Valdtojfela, Franca fon Zupea, Karla Cirera i Ota Nikolaja.
O PROGRAMU KONCERTA
Bečka filharmonija već decenijama održava koncert i tom prilikom predstavlja publici program iz bogatog repertoara Štraus dinastije i njenih savremenika. Novogodišnji koncerti su stekli popularnost ne samo u Beču, već i daleko van granica Austrije.
Koncert u sali bečkog Muzikferajna izvodi orkestar Bečke filharmonije. On je u prvom redu posvećen djelima kompozitora iz porodice Štraus (Strauss): Johana (Johanna) Štrausa (oca), Johana (Johanna) Štausa (sina), Jozefa (Josefa) Štrausa i Eduarda (Eduarda) Štrausa. Na programu su, kao i svake godine, bili valceri, polke, mazurke i marševi.
Johan Štraus (otac) je živio od 1804. do 1849. i u tom vremenu bio je veoma čuven i poznat kao kompozitor. Nazvan je “kraljem valcera”. Bečkom valceru dao je klasičan oblik i učinio ga popularnim širom Evrope. Komponovao je više od 150 valcera, od kojih je najpoznatiji »Zvuci Rajne«. Komponovao je i kadrile, marševe i polke.
Johan Štraus (sin) rođen je 1825. u Beču kao najstariji. Otac nije želio da mu sin bude muzičar. Završio je Politehnički institut, a krijući od oca i uz pomoć majke studira kompoziciju i osniva sopstveni orkestar. Piše operete i od njegovih 479 kompozicija za igru (polke i valceri), najčuveniji je valcer "Na lijepom plavom Dunavu" koji je nastao 1867. Bio je violinist i dirigent. Umro je 1899. godine.
Jozef Štraus je mlađi brat Johanov. Rođen je 1827. godine u Beču. Studirao je muziku, svirao violinu, prošao obuku za inženjera građevine, objavio dvije knjige sa temama iz matematike i bio poznat kao talentovan slikar, pjesnik, dramski pisac, pjevač, kompozitor i pronalazač. U opusu radova ostavio je 283 muzička djela, valcere, polke, mazurke. Od milja je zvan Pepi. Umro je 1870. godine.
Eduard Štraus je rođen u Beču kao peto dijete Johana Štrausa (I) 1835. Namjeravao je da ide u diplomatiju, ali pošto su mu braća Johan i Jozef imala pune ruke posla sa orkestrom odlučio je da se bavi komponovanjem. Komponovao je preko 300 plesova. Od milošte je poznat po imenu Edi. Prema predanju djelovao je arogantno i volio je da nosi vojne medalje. Umro je 1916. godine.
Kao što je već rečeno, koncert je većim dijelom posvećen djelima Štrausovih, ali se uvijek nađe i neko djelo drugih kompozitora koji su uglavnom stvarali u periodu Štrausovih. To su najčešće kompozicije vedrog karaktera kao što su polke, mazurke, valceri, marševi i sl. autora kao što su Jozef Laner (Josef Lanner), Jozef Helmesberger (Joseph Hellmesberger), Franc fon Supe (Franc fon Supe), Hans Kristijan Lumbju (Hans Kristijan Lumbju) pa djela Roberta Stolca (Robert Stolz), Karla Mihaela Cirera (Karl Mihael Cirer), Emila Valtefela (Emil Valtefel) i drugih.
U prvom dijelu koncerta koji počinje u 11,15 sati i traje do 12 časova obično se izvodi 6 do 8 djela, a nakon toga, u drugom dijelu koji traje oko 75 do 80 minuta, može se čuti 10 do 12 kompozicija. Program traje oko dva i po sata.
U drugom dijelu koncerta filharmoničarima se pridružuju baletski sastavi čime je koncert obogaćen plesnim bravurama austrijskih baletskih prvaka koji plešu u poznatim bečkim palatama i na drugim čuvenim mjestima Austrije (dvorac Šenbrun, jedan od najpoznatijih kulturnih spomenika u Beču, ljetnja rezidencija vladarima iz dinastije Habzburga od početka XVII vijeka, pa sve do 1918. godine; zamak Hof i dr.).
Službeni dio programa nikada se ne završava izvođenjem posljednje tačke. Na zahtjev publike u dvorani, povici i frenetični aplauz, izvode se tri bisa. Po pravilu prvi određuje dirigent i to je uglavnom neka brza polka. Drugi bis je čuveni valcer Johana Strausa (Johann Strauss) mlađeg "Na lijepom plavom Dunavu" (An der schönen blauen Donau). Izvođenje ove kompozicije 2017. imalo je posebnu draž jer se te godine navršilo 150 godina od njenog nastanka.
Koncert završavaju filharmoničari svirajući Radecki marš (Radetzky March), tokom kojeg se dirigent okreće i „diriguje“ publici koja ritmičnim pljeskanjem sudjeluje u izvođenju.
Program Novogodišnjeg koncerta Bečkih filharmoničara izvodi se svake godine tri puta: 30. decembra je pretpremijera i ona je rezervisana za pripadnike austrijske vojske, 31. decembra, uveče, Koncert je posvećen novogodišnjoj večeri i na kraju je izvođenje 1. januara kao Novogodišnji koncert. Koncert se svake godine snima i izdaje u zvučnom i video zapisu.
IZ ISTORIJATA KONCERTA – KO SU BILI DIRIGENTI
Koncert je prvi put izveden 31. decembra 1939. pod dirigentskom palicom Klemensa Krausa (Clemens Krauss, 1893 - 1954). Dirigovao je i na koncertima od 1941. do 1945. i od 1948. do 1954. (12 puta). Od 1. januara 1941. koncert se izvodi oko podne prvoga dana nove godine. Dirigent 1946. i 1947. bio je Jozef Krips (Josef Krips, 1902 – 1974). Naslijedio ga je Vili Boskovski (Wili Boskovsky, 1909 – 1991) koji je dirigovao od 1955. do 1979. (25 puta).
Maestro Lorin Mazel (Lorin Maazel, 1930 - 2014) nalazi se u ulozi dirigenta Bečke filharmonije 11 puta (1980 – 1986. i 1994, 1996, 1999. i 2005. Poslije 1986. dirigenti se smjenjuju svake godine, što do tada nije bio slučaj. Herbert fon Karajan (Herbert von Karajan, 1908 – 1989) diriguje 1987, a Klaudio Abado (Claudio Abbado, 1933 – 2014) 1988. i 1991. (2 puta). Po dva koncerta vode Karlos Klajber (Carlos Kleiber, 1930 – 2004) 1989. i 1992, Nikolas Harnonkur (Nikolaus Hornoncourt, 1929) 2001. i 2003, Žorž Pretr (Georges Prêtre, 1924 - 2017) 2008. i 2010, Danijel Barenbojm (Daniel Barenboim, 1942) 2009. i 2014. i Franc Velzer-Mest (Franz Welser-Möst, 1960) 2011. i 2013.
Pet puta dirigentsku palicu ima maestro Zubin Mehta (Zubin Mehta, 1936) 1990, 1995, 1998, 2007. i 2015. godine. Seiđi Ozava (Seiji Ozawa, 1935) diriguje 2002, Rikardo Muti (Riccardo Muti, 1941) šest je puta na dirigentskom pultu 1993, 1997, 2000, 2004, 2018. i 2021. godine.
Bečka filharmonija bila je 2016. pod dirigentskom palicom Marisa Jonsonsa (Mariss Jansons, 1943) koji je i 2006. i 2012. bio u istoj ulozi. Gustavo Dudamela diriguje Bečkom filharmonijom 2017, Kristijan Tileman (Christian Thielemann) 2019, a 2020. čast da ima dirigentsku palicu pripala je Andrisu Nelsonu (Andris Nelsons). Do sada je održano 80 novogodišnjih koncerata (81. će se održati 1. 1. 2021.) i na njima je učestvovalo 19 najpoznatijih svjetskih majstora dirigentske palice.
ZANIMLJIVOSTI U VEZI SA KONCERTOM
Novogodišnji bečki koncert, najpopularniji svjetski koncert klasične muzike, ima više draži. Pored uživanja u muzičkim kompozicijama koje izvode vrhunski majstori Bečke filharmonije tu su i savršene kreografije koje se izvode u monumentalnim arhitektonskim zdanjima starog Beča i, nadasve, svaki koncert ponudi gledaocima niz saznanja iz bogate istorije kako muzičkog, tako društveno-političkog života Austrije, Beča i Evrope. Mnogo toga može se čuti i saznati za vrijeme praćenja koncerta. Evo nekih zanimljivosti...
* Zgrada Musikferajna je iznenađujuće malih dimenzija. Čuvena “Zlatna sala”, đe se, inače, održava Novogodišnji koncert, dugačka je svega 48 metara, široka 19 i visoka 18 metara. U njoj se nalazi 1744 mesta za śeđenje, kao i planiranih 300 mjesta za stajanje.
* Prvi koncert održan je na novogodišnje veče 1939. godine, a po projektu Jozefa Gebelsa u cilju sakupljanja novčanih sredstava za kupovinu goriva za dolazeće zimsko hladno vrijeme. To je bio plan Hitlerove Nacionalsocijalističke partije koji je imao za cilj ujedinjenje Trećeg rajha i stvaranje svojevrsnog duha zajedništva. Na program filharmonije bile su kompozicije Johana Štrausa.
Kasnije, nakon pada fašizma, bilo je zagovornika da se iz navedenih razloga koncert ukine. U većini su, međutim, oni koji smatraju da ovaj novogodišnji koncert pripada tradiciji staroj nekoliko vjekova i ne treba njegovo trajanje vezivati za period nacističke vladavine.
* Novogodišnji koncert Bečke filharmonije jedan je od najskupljih muzičkih događaja na svijetu. Koji dan prije početka koncerta cijene karata dostižu astronomske sume. Dvije karte za parter koštaju 18.784 eura, što je 9.392 eura po karti ili 10 puta više od kupovne cijene, a ulaznice za toliko novac mogle su se naći na internet sajtu viagogo.de. Tu nude i karte za galeriju, koje koštaju 7.380 eura po osobi.
Inače, karte za koncert rasprodate su godinu dana unaprijed i cijena im se kreće od 30 do 940 eura. Za 700 karata, koliko ih ima u prodaji, svake godine se prijavi oko 60.000 ljubitelja muzike. Bečka filharmonija lutrijom odlučuje ko može kupiti karte za novogodišnji koncert.
Svi oni koji maštaju da odslušaju Novogodišnji koncert iz Zlatne dvorane mogu od 2. januara do 28. februara da podnesu prijavu za karte za koncert 1. januara naredne godine, te da se nadaju da će biti izvučeni kao srećni dobitnici da kupe kartu. O kupovini ulaznica najbolje je informisati se na sajtu Bečke filharmonije.
*U Beču, u jednom od stanova đe je živio i radio kompozitor Johan Štraus (1825-1899), otvoren je prvi muzej u svijetu posvećen njemu i njegovoj porodici. Muzej se bavi porodičnom istorijom i umjetničkim opusom Štrausovih počevši od Johana Štrausa oca i njegova tri sina.
Muzej raspolaže obiljem dokumenata i slika iz vremena bečkog bidermajera, a na raspolaganju su i zvučni prilozi koji pośetiocima pružaju mogućnost da uživaju u poznatim i manje poznatim djelima porodice Štraus. Tu se nalazi više od 1500 njihovih djela. U ovom prostoru napisana je kompozicija "Na lijepom plavom Dunavu" koju Austrijanci nazivaju svojom neslužbenom himnom.
*Jozef (Pepi) Štraus postao je skoro najuspješniji kompozitor, violinist i dirigent protiv svoje volje. Po profesiji inženjer pridružio se “Štrausovom porodičnom poslu” samo da bi pomogao starijem bratu Johanu, ali je ipak ostao u sjenci svog brata. Jednom je rekao da je bio “parče dopunskog namještaja” u muzici.
*Odgovarajući pljesak kojim publika traži biseve od dirigenta je uvijek poštovan, ali je koncert 2005. godine pod palicom Lorina Mazela ipak okončan bez izvođenja bisa Radecki marš u znak poštovanja prema žrtvama cunamija u Indijskom okeanu od 26. decembra 2004, kada je poginulo 150 000 ljudi.
*Na Novogodišnjem koncertu održanom 2013. čule su se nove kompozicije posvećene Rihardu Vagneru (Vilhelm Rihard Vagner) i Đuzepeu Verdiju (Giuseppe Verdi) kojima je i na ovaj način obilježen jubilej: 200 godina od rođenja.
*Za jubilarni 75. koncert 1. januara 2015, a kojim je dirigovao Zubin Mehta, izvedeno je prvi put pet kompozicija čime je obilježeno 650 godina Univerziteta u Beču i 200 godina Tehničkog bečkog univerziteta.
*Radecki mars Johana Štrausa starijeg, jedan je od najpopularnijih marševa ikada napisanih. Posvećen je austrijskom feldmaršalu Jozefu Radeckom nakon pobjeda austrijskih trupa u borbi protiv italijanskih ustanika i suzbijanju revolucionarnih i nacionalnih pokreta u śevernoj Italiji 1848. godine. Drugi marš koji je takođe napisao ovaj kompozitor iste godine (1848) je Jelačić marš u čast bana Josipa Jelačića jednog od spasitelja monarhije nakon revolucije te godine.
Jelačić, austrijski general i hrvatski ban, poznat po borbi protiv pobunjenih Mađara za vrijeme revolucije 1848. u Hrvatskoj se smatra jednim od najvećih nacionalnih junaka.
*Koncertom koji je održan 1996. u izvođenju bečkih filharmoničara obilježava se proslava povodom 1000 godina od kada se pominje ime Austrija.
*Lorin Mazel, dirigent, u petoj godini je počeo da nastupa kao violinist, a od devete diriguje orkestrima u Americi.
*Pripadnici orkestra Bečke državne opere u Austriji oslobođeni su vojnog roka.
*Televizijski prenos iz Musikferajna, prvi put je realizovan 1959. godine. Ostvaruje ga austrijska televizija ORF u saradnji s njemačkom ZDF, odakle se dalje prenosi putem Eurovizije.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR