Vuk Drašković: intervju - Brda pala, a uzdigle se doline

 Sa književnikom Vukom Draškovićem razgovarao Siniša Bošković

Knjiga Monah Hokaj opisana je kao beskompromisno traganje za istinama i lažima našeg vremena i prostora. Kako ste se osjećali dok ste istraživali i pisali o kontroverznim temama koje ovaj roman obrađuje?

            * Osjećao sam se kao pripadnik srpske nacionalne manjine u današnjem srpskom narodu.

            Ogromna većina Srba halapljivo guta laži državne propagande o tragičnim devedestim prošlog vijeka, kad su „bašibozluk, bagra i brabonjci bili krenuli da obnavljaju Dušanovo carstvo“. Taj bašibozluk, bagra i brabonjci skrivili su ubistvo Jugoslavije, strašne zločine i najveće poraze i sramotu srpskog naroda, ali već duže od dvije decenije obavlja se svakominutna, nečasna i tragična propagandna lobotomija nad mozgovima miliona Srba, uspešno ih ubjeđujući da ništa nije bilo kako je bilo.

            Najveća jeres u srpskom narodu je danas pamćenje i kazivanje istine. Manjina, koja neće ni da laže ni da ćuti, odbačena je i prezrena. Brda pala, a uzdigle se doline.

 Književnosti ste dodelili ulogu nosioca istorijske istine, a istoriji oduzimate ulogu učiteljice života. Kako vidite ulogu književnosti u suočavanju sa traumatičnim istorijskim događajima i podsticanju društvenih promena?

        * U svim mojim romanima, istoriju pišu ljudi kojima je samo nesreću donosila istorija plemena, ratnih pobjednika ili ratnih gubitnika, ideoloških i religijskih vođa, istorija mitova kada se između mita i stvarnosti briše granica.

            Može se čuti da će vještačka inteligencija književnost učiniti nepotrebnom, jer će mašine pisati romane, pjesme, drame. Pisaće, ali će napisano biti jalova punoća praznine. Samo pisac može da zaviri u lavirinte čovječije duše i misaone oluje, da spozna stalni rat između Dobra i Zla u svakom čovjeku, da prodre u izvorišta opasnih fanatizama koji čovečanstvo guraju ka apokalipsi.

 Zatičemo Simona Olujića kraj ognjišta u seocetu Jelenovo koji se, poput derviša Nurudina u Selimovićevom Dervišu i smrti, „u nesigurnoj tami sumraka“ ispovijeda hartiji. Šta čovjek može, ispovedajući se sebi, saznati o samome sebi? Da li je jedini iskreni tužilac i sudija?

            * Čovjek je bolno i do kraja iskren jedino kad je sâm sa sobom. Nijednu svoju tajnu, koju skriva od drugih, zbog straha ili zbog stida, on ne može da sakrije od sebe. Zbog toga su fatalni mnogi sukobi čovjeka sa sobom samim. Simon Olujić, možda, ne bi Simonu Olujiću izrekao drakonsku kaznu samo da je bilo moguće ono što je nemoguće: da ožive oni koje je snajperista Hokaj poubijao.

 Monah Hokaj pominje da „ima ljudi nakaznoga gramatičkog roda. Nijesu On, nego su Ono.“ Kako vidite odgovornost institucija na događaje tokom građanskog rata u Jugoslaviji?

            * Za Simona Olujića, tada monaha Serafima, nije On, nego Ono, jedan srpski vladika koji Simonu kaže da mu je majka „pasji nakot“, zbog toga što ona za sebe govori da je Crnogorka. I nije samo taj vladika Ono. To su još mnoge srpske vladike i sveštenici, Udbaši, komandanti smrti, mnogi akademici, pjesnici i žurnalisti, koji su snajperistu Hokaja okivali u zvijezde dok je ubijao i bio najbolji srpski snajperista na sarajevskom razbojištu.

            Snajperista Hokaj, srpsko Oko sokolovo, svoje žrtve rastavljao je od života samo jednim hicem. Nikada nije pucao dva puta u istu „metu“. Kad se osvijestio i pokajao, on u svojoj ispovesti, u optužnici protiv sebe, ne spominje i ne optužuje nikakve „institucije“. Njega su, ubijeđen je, monstrumom i serijskim ubicom učinile „okolnosti“. Književna sijela i guslanja na Palama, crkvena odlikovanja i pohvale, pijane terevenke, skandiranje njegovog imena... Neprimjetno i nimalo voljno, te „okolnosti“ pretvorile su ga u čudovište.

 Pitanje identiteta, krivice i grijeha prominentne su teme Vašeg romana. Iako se radi o jednom čovjeku, on je „širok, čak prilično širok“, rekao bi Dostojevski. Gdje počinje, a gdje se završava Simon Olujić, u svim svojim pojavnostima?

            * Svaki čovjek je, zaista, „prilično širok“. Zločin nad samo jednim čovjekom zločin je nad čovječanstvom. U jednom danu Ivana Denisoviča svi su gulazi, smrti i patnje miliona ljudi. Zlo je uvijek poput lopova, šunja se i primiče se nečujno. Kad je 1984. u Sarajevu održavana zimska olimpijada, Simon Olujić je u tome gradu završavao studije i spremao se da ide u Ameriku, da bude asistent iz istorije na jednom koledžu. Zlo se došunjalo i eksplodiralo. Simon Olujić neće otići u Ameriku, nego na Špicastu stijenu iznad Sarajeva, da odatle ubija.

            I savest čovječija umije da se probudi iznenada. U snajperisti Hokaju ona se razbudila one večeri kad je saznao da je usmrtio i rođenog sina. Od te večeri, on će živeti Golgotu pokajnika. Ratnu uniformu zamijeniće monaška mantija. Skrivaće se po manastirima od haške optužnice, služiće opelo na sopstvenoj sahrani i, kao „mrtvac“ otići u Kijev, pa u Donbas, da traži odavno mrtvu Novu Srbiju... Udba i jedan vladika spasili su ga od Haga, ali ga niko mije mogao sakriti ni spasiti od sebe samoga.

 Od Druge knjige Seoba (1962) Miloša Crnjanskog, srpska književnost nije se često bavila pitanjima srpskog prisustva na teritoriji današnje Ukrajine. 16. poglavlje Druge knjige naslovljeno je Niko ne zna Jovana Tekeliju, pa bi se čitav segment Vašeg romana mogao nazvati Niko ne zna Jovana Albaneza, Jovana Horvata, ni za Novuju Serviju. Do kakvih ste Vi otkrića došli, proučavajući istoriju pomenute oblasti za knjigu Monah Hokaj?

            * Bahmut, Slavjansk, Luganjsk. Posle invazije kremaljske hunte na Ukrajinu, cio svijet je saznao za ova naselja pakla i smrti. Bio sam, nekoliko puta, u Ukrajini, prije agresije „ruske braće“ na tu zemlju. Tragao sam za Novom Srbijom, koju je 1751.  svojim ukazom proglasila ruska carica Jelisaveta Petrovna. Tada je Donbas bio gotovo pust. Krim je bio turski, a u Donbas su upadali pljačkaši iz Poljske, iz Čečenije, čak i iz Persije. Nekoliko desetina hiljada Srba, što vojnika, što paora i stočara, iz tadašnje Austrougarske monarhije doselili su se u Donbas. Sadašnji Bahmut, a ondašnje selo Artjomovsk, Artemivsk na ukrajinskom, proglašeno je za prijestonicu Nove Srbije. Slavjansk je srpsko ime. Luganjsk se zvao Kameni brod. Stotine sela dobila su srpska imena, ali Nova Srbija je poživela samo desetak godina, jer su se Srbi potukli sa Rusima.

            I Ukrajinci su tada bili Rusi, ali posebni Rusi, sa svojim jezikom i kozačkim atamanima. Taras Buljba je oličenje tog plemena. Nikolaj Vasiljevič Gogolj, jedan od stubova slavne ruske knjiženosti, bio je Ukrajinac. Zvao se Mikola Vasiljovič Hoholj.

            Po mentalitetu, u Donbas doseljeni Srbi bili su bliži ruskim Ukrajincima nego za Moskvu vezanim Rusima. U Donbasu odavno nema Srba. Njihovi brojni potomci su ili Rusi ili Ukrajinci, a i kod jednih i kod drugih umrlo je i samo pamćenje Nove Srbije. Zavađeni, danas se tuku između sebe, uz podršku današnjih Srba moskovskom agresoru koji je otvorio strašnu ranu na dušama dva jednorodna i najveća slovenska naroda.

 Za ovaj roman su Vas inspirisali Dostojevski, Tolstoj, Saramago. Kako su ovi pisci uticali na Vaš pristup pisanju i istraživanju dubokih društvenih i moralnih pitanja?

            * Inspirisale su me sudbine i postradanje stotina hiljada ljudi u državi u kojoj sam rođen, ljudi koji su, rekao bi Simon Olujić, bili žrtve i plijen „zlih okolnosti“. Uzori su mi i Dostojevski, i Tolstoj, i Saramago, i Njegoš, i Crnjanski, i Margaret Mičel, i Kafka, da ne nabrajam.

            Simon Olujić je zločinac i pokajnik, kao i Raskoljnikov. Ali, samo to ih povezuje. Raskoljnikov planira ubistvo starice lihvarke, a motiv je koristoljublje. Simon Olujić ne planira nikakav zločin, on ne ubija ni iz koristoljublja, ni iz osvete, ni zbog Velike Srbije. On i ne zna koga sve ubija. On ne puca u ljude, nego u „mete“. Tek kad se osvijesti, razumjeće da nije bio čovjek ni snajperista Hokaj, nego robot, hipnotisani zombi.

 Monah Hokaj djeluje kao snažan društveni komentar. Koji su Vaši ciljevi i nada u vezi sa uticajem koji bi knjiga mogla imati na čitaoce i društvo u cjelini?

            * Volio bih da roman dospije u ruke što više čitalaca. I da bude makar i lelujavi plamičak u sadašnjoj duhovnoj i moralnoj pomračini.