Najnoviji potezi Evropske unije protiv Applea i Mete predstavljaju ključni test sposobnosti da se pravila digitalnog tržišta sprovedu u odnosu na najmoćnije svjetske korporacije.
Evropska unija i Apple u epicentru su ozbiljnog sukoba koji odražava obračun s moći velikih tehnoloških kompanija. U fokusu spora nalazi se Zakon o digitalnim tržištima (DMA), regulatorni okvir čiji je cilj da obuzda dominaciju takozvanih „čuvara pristupa“ – velikih digitalnih servisa koji imaju znatan uticaj na pristup tržištu, poput prodavnica aplikacija, internet pretraživača i društvenih mreža. EU želi da osigura da ove tehnološke sile ne guše konkurenciju niti zloupotrebljavaju svoju moć na štetu potrošača i manjih igrača.
U skladu s ovim zakonom, Apple se našao na udaru kritika zbog poslovanja vezanog za App Store. Kompanija je kažnjena jer je onemogućavala programerima aplikacija da korisnike usmjere na sopstvene sajtove, kako bi izbjegli naknade koje Apple ubira od svake kupovine – poznate i kao „Apple tax“. Evropska komisija ocijenila je da takva praksa krši principe pravičnosti koje propisuje DMA. Istovremeno, i Meta (kompanija koja stoji iza Facebooka i Instagrama) kažnjena je zbog svog spornog modela „plati ili pristani“, koji korisnicima nameće izbor između praćenja ličnih podataka ili plaćanja za verziju platforme bez reklama.
Iako DMA predviđa ozbiljne kazne – uključujući one u visini do 10% globalnih prihoda kompanije (odnosno 20% u slučaju ponovljenih prekršaja) – izrečene kazne su izazvale čuđenje zbog svoje, kako mnogi vide, blagosti. Apple je kažnjen sa 500 miliona eura, dok je Meta dobila kaznu od 200 miliona. Iako te sume djeluju visoko, one su gotovo beznačajne u poređenju s Appleovim godišnjim prihodom od 391 milijarde dolara i Metinim profitom od 62,4 milijarde. U suštini, kazne brišu svega nekoliko desetina sati njihove zarade – teško da će to promijeniti korporativno ponašanje.
Zbog toga su se pojavile brojne kritike. Mnogi smatraju da ovakve „simbolične“ kazne samo pojačavaju utisak da su tehnološki giganti praktično nedodirljivi. Tokom proteklih godina, i Apple i Meta već su gomilali kazne u milijardama eura zbog kršenja antimonopolskih pravila i propisa o zaštiti podataka. Kritičari upozoravaju da, ukoliko EU ne pokaže stvarnu spremnost da izrekne zaista odvraćajuće sankcije, ciklus zloupotreba i simboličnih kazni će se samo nastaviti.
Osim finansijskog aspekta, situacija nosi i ozbiljne političke posljedice. Raste nezadovoljstvo građana Evrope zbog prividne netaknutosti korporativnih giganata. Mnogi se još sjećaju globalne finansijske krize iz 2008. godine, kada su banke prošle gotovo nekažnjeno, što je izazvalo duboko nepovjerenje u institucije i demokratiju. U tom kontekstu, oprezni pristup EU prema Appleu i Meti mogao bi dodatno otuđiti birače koji žele da vide pravu odgovornost.
Osim toga, oklijevanje Evropske unije može se posmatrati i kroz prizmu međunarodne diplomatije. U trenutku kada rastu tenzije u transatlantskoj trgovini – naročito pod administracijom predsjednika Donalda Trampa, koja uvodi nove carine – Evropska komisija suočava se s optužbama da ublažava primjenu pravila kako ne bi izazvala dodatne trzavice s Vašingtonom. Zvaničnici, međutim, tvrde da su sve odluke utemeljene isključivo na pravnim osnovama, a ne na geopolitičkim kalkulacijama.
Ova posljednja runda regulatornih mjera nije se zaustavila samo na novčanim kaznama. Appleu je naloženo da do kraja juna sprovede dodatne izmjene u načinu funkcionisanja App Store-a, u suprotnom ga očekuju nove dnevne kazne. Istovremeno, promjene koje je nedavno uvela kompanija Meta su pod lupom kako bi se utvrdilo da li zadovoljavaju zahtjeve zakona. Komisija je takođe zatvorila određene istrage – uključujući jednu koja se ticala odnosa Applea prema konkurentskim internet browserima – nakon što su sprovedene korekcije koje su, prema ocjeni institucija, poboljšale položaj rivala poput Mozille.
Ipak, pojedine istrage su dodatno intenzivirane, naročito one koje se odnose na Appleovo postupanje prema alternativnim tržištima aplikacija i naplate provizija. Preliminarni nalazi sugerišu da bi i te prakse mogle biti u suprotnosti s DMA-om, što otvara prostor za novu eskalaciju sukoba. Ovi koraci proizilaze iz zabrinutosti da Appleova tržišna dominacija guši konkurenciju i inovacije – stav koji godinama zastupaju kompanije kao što su Spotify i Epic Games.
Sa svoje strane, Apple dosljedno brani model zatvorenog ekosistema, tvrdeći da takav pristup korisnicima obezbjeđuje bolju zaštitu i kvalitetnije korisničko iskustvo. Evropska unija, međutim, ovaj model vidi kao isključujući i antikonkurentski. Komisija ističe da bi otvorenije digitalno okruženje donijelo koristi evropskoj tehnološkoj sceni, otvorilo prostor za domaće inovacije i smanjilo zavisnost od američkih tehnoloških monopola.
Regulatorni spor oko Appleovog App Store-a simbolizuje dublji sukob između različitih vizija digitalnog upravljanja. Iako se i Sjedinjene Američke Države suočavaju sa sličnim izazovima – o čemu svjedoče aktuelni antimonopolski procesi – istovremeno svoje tehnološke gigante vide kao strateške adute u globalnoj ekonomskoj utakmici. Izazov za EU jeste kako da afirmiše svoj regulatorni suverenitet, a da pritom ne izazove otvoreni trgovinski sukob.
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR