Nacionalizam kao loša zamjena za religiju

Piše: Tomislav Marković

Nacionalizam je postao naša sudbina, sveprisutna ideologija koja je osvojila gotovo sve društvene strukture, takoreći vazduh koji dišemo. Nacionalističke floskule dobile su status zvaničnih dogmi – u sve drugo se može sumnjati, samo u njih ne. Te dogme su kudikamo veći tabu od verskih, iako se danas svi kunu da su religiozni.

Ukoliko neko tvrdi, na primer, da Hrist nije bio Bog, već samo čovek, to će proći bez ikakvih posledica. Ali, onaj ko se drzne da prozbori koju kritičku, jeretičku reč protiv nacionalizma i nacije, odmah biva proglašen izdajnikom i otpadnikom. Na njega se sručuju salve uvreda i pretnji, kako od dežurnih nacionalnih dušebrižnika, tako i od širokih narodnih masa okupljenih na društvenim mrežama, koje su prihvatile nacionalizam kao jedini mogući pogled na svet.

Ambicije nacionalističkih ideologa su velike, pa nam tako svoj ubogi svetonazor uvaljuju kao nekakav oblik nove religije. Mnogi autori su u poslednjih stotinak godina pisali o takvim ambicijama nacionalizma, odnosno o nacionalizmu kao političkoj religiji. Jedan od njih bio je i američki istoričar Karlton Hejz. Pišući o Hejzovim nastojanjima da objasni snagu patriotskih ideologija u Prvom svetskom ratu, istoričar Lojd Kramer kaže da je Hejz definisao nacionalizam kao “religiju modernosti”.

Kako bi zadovoljili religijski osećaj, moderni ljudi “većinom počinju da prihvataju „naciju“ kao zamenu ili dodatak za tradicionalnu religiju”. “Poput drugih bogova, ova nova transcendentna snaga postoji pre no što su ljudi rođeni i nastavlja da postoji i nakon njihove smrti, stupa u sve sfere života, daje smisao i vrednost individualnom iskustvu i zahteva i poštovanje i žrtve”, tumači Karlton Hejzove ideje.

Zamjena za religiju

Mnogobrojne su paralele između nacionalizma i religije: “Nacionalizmi su, prema tome, prisvojili religijske tradicije razvijajući svoje svete simbole (zastave), svete tekstove (ustavi, deklaracije nezavisnosti), svete figure (‘očevi osnivači’, vrli heroji), zle figure (izdajnici ili jeretički rušioci), sveta mesta (nacionalni spomenici, groblja), javne rituale (nacionalni praznici i svečanosti), osećanje misije (odgovornost za širenje nacionalnih ideala), mobilišuće krstaške ratove (sukobi sa onima koji se suprotstavljaju nacionalnoj misiji) i osećanje žrtve (krv onih koji su umrli spasila je naciju te ona može da živi)”.

Uzdizanju nacionalizma u rang religije svedoci smo i danas, kada brojni propovednici nacije besede o Kosovu kao o “izgubljenom Raju”, “našoj zavetnoj kolevci”, a o kosovskom opredeljenju kao o “nepobedivom iskonu”. Kao što reče Ivan Čolović: “Postavljanje srpskog nacionalnog identiteta na mesto najveće vrednosti koja se slavi za Vidovdan, pa i na mesto najveće vrednosti kosovskog mita, predstavlja jednu od osnovnih operacija kojima se srpski nacionalizam uspostavlja kao politička religija”.

Razumljivo je što u modernom dobu, kada dolazi do sekularizacije, ljudi traže zamenu za tradicionalne religijske sisteme. Međutim, taj erzac bi ipak trebalo da bude malo ozbiljniji, uputno je da kopija bar malo liči na original kako bi ispunila svoju svrhu. Religijske ambicije nacionalizma su poprilično komične, kad se nacionalizam predstavlja kao religija to je podjednako ubedljivo kao kad Aleksandar Vučić ustvrdi da je Srbija “evropski ekonomski tigar”. Izjednačiti nacionalizam sa religijom isto je kao reći da su jednake udžerica provaljenog krova sa zemljanim podom i velelepna palata sa hiljadu raskošno nameštenih prostorija, umetničkom zbirkom neprocenjive vrednosti i probranom bibliotekom od pola miliona knjiga.

Borba protiv smrti

Svaka velika religija je čudo od duhovnog i kulturnog bogatstva. Nasleđe koje su religije ostavile u oblastima kao što su teologija, filozofija, književnost, arhitektura, likovna umetnost, etika – naprosto je neizmerno. Religije su stvorile čitave civilizacije, malo je jedan život da se čovek upozna sa njihovom baštinom. Ne bi bilo dovoljno ni 50 kolumni da se samo nabroji spisak značajnih ljudi koji su stvarali u religijskim okvirima ili inspirisani problemima vere, Boga i duhovnog života. A šta nacionalizam ostavlja iza sebe? Uglavnom ruševine i milione leševa, dva svetska rata su njegovo najznačajnije nasleđe.

Nastavak teksta ovdje.