Antena M ekskluzivno objavljuje: Uzroci ponašanja Srbije prema regionu i smjernice za odgovor Crne Gore i zapadnih saveznika

UVOD

Poput „Dugog telegrama“ koji je sačinio Dž. Kenan pod naslovom „Uzroci ponašanja Sovjetskog saveza“, a koja je bila inspiracija za „politiku obuzdavanja“ SSSR u Hladnom ratu, namjera ovog dokumenta je da posluži crnogorskom društvu i međunarodnoj zajednici kao izvor za razumijevanje destabilizatorske uloge Srbije u regionu, i da ih kroz preporuke za djelovanje podstakne na preispitivanje svog pristupa Srbiji.

Naime, čak i površno posmatranje novije istorije Zapadnog Balkana dovodi do zaključka da su vojne ili političke razmirice Srbije sa susjedima (Slovenija, Hrvatska, BiH, Kosovo, Crna Gora) praktično obilježile spoljnopolitička i bezbjednosna dešavanja u regionu u proteklih 30 godina, a moguće i duže. Srbija je, osim u periodu 1945. – 1988. u sastavu socijalističke Jugoslavije, vrlo rijetko bila faktor stabilnosti u regionu, ali zato vrlo često uzrok njegove nestabilnosti.

Još od sredine 19. vijeka, srpske političke elite kroz propagiranje „Velike Srbije“ i njenog savremenog oblika „Srpskog sveta“, igraju ulogu destabilizatora Zapadnog Balkana, posežući za idejama retrogradnog nacionalizma uvijek kada se za to pojave povoljne međunarodne okolnosti.

Te okolnosti su se javljale na više načina: kada bi Rusija prepoznala Srbiju kao pogodnu marionetu za svoje imperijalističke ciljeve i ruski i srpski imperijalizam postali sinergetski vezani, kada bi međunarodna zajednica bila zaokupljena drugim gorućim problemima u svijetu, kada bi „olabavila“ politiku držanja velikosrpskog nacionalizma i istorijskog revizionizma pod kontrolom.

Aktuelna dešavanja u Crnoj Gori, ali i šire na Zapadnom Balkanu, upućuju na to da je agresivni velikosrpski nacionalizam ponovo okosnica srpske vanjske politike. Hibridni rat koji je protiv Crne Gore vođen iz Rusije i Srbije dovelo je u opasnost njen građanski karakter i evroatlantsku orijentaciju, ali i evroatlantsko jedinstvo i vrijednosti na Zapadnom Balkanu, u granicama i u dvorištu NATO-a.

Razarajuće dejstvo srpskog nacionalizma kroz spregu djelovanja srpskih političkih elita, srpske intelektualne zajednice, Srpske pravoslavne crkve i srpskih obavještajnih struktura, u konačnici rezultiralo je dolaskom na vlast neobične skupine radikalnih srpskih i proruskih i elemenata u NATO članici – Crnoj Gori. U njihovu su sjenu pali građanski elementi u naivnom očekivanju da je smjena vlasti, pa i sa kleronacionalistima, podsticajna za dalji evropski put Crne Gore.

Dokument se sastoji iz uvoda i četiri dijela. U prvom je u kratkim crtama opisano ponašanje Srbije na Balkanu kroz istoriju, kao važno za razumijevanje temelja na kojima i dan danas počiva struktura moći u Srbiji, sa dalekosežnim negativnim posljedicama po regionalnu stabilnost.

Drugi dio analize „secira“ najnoviju manifestaciju srpskog kleronacionalističkog ekspanzionizma – projekat „Srpski svet“. Naročito podrobno opisano je miješanje Srbije u unutrašnje stvari u Crnoj Gori, sa naglaskom na negiranje crnogorskog identiteta i miješanje u parlamentarne izbore u avgustu 2020. i lokalne u Nikšiću, u martu 2021. Rasvjetljava se inverzivni, faktografski netačan i istorijski neutemeljen narativ o „crnogorskom nacionalizmu“, koji srpski nacionalisti, ali i mreža medija i „građanski orijentisanih intelektualaca“ aktivnih na društvenih mrežama, uz potporu plasiraju u crnogorski politički diskurs.

Osim ovog, pojašnjavaju se i drugi alati koji doprinose ćutanju građanskog društva na potiranje crnogorskog identiteta.

Treći dio dokumenta pojašnjava zašto sadašanja i ovakva Srbija, kao faktor nestabilnosti na Balkanu, dok ne napravi otklon od destabilizatorskih praksi, ne može biti partner Zapada.

Predstavljen je maligni ruski i kineski uticaj u Srbiji, i argumenti da srpske strukture moći ovaj uticaj vide kao trajno poželjan. Sljedstveno tome, Zapad mora preispitati i iznova koncipirati pristup Srbiji. Kao što će biti predočeno, cilj nije da se, opravdano ili neopravdano, pozove na trajno „protiv-srpsko“ djelovanje, već naprotiv.

Argumentuje se da Zapad može samo realističnim sagledavanjem dosadašnje uloge Srbije, tj. prihvatanjem realnosti da su srpska država i društvo zarobljenik istorijski razrađene i učvršćene strukture moći koja region destabilizuje, a na Zapad gleda kao na rivala, i dosljednim odgovorom na takvu realnost, u konačnom pomoći srpskom društvu da se demokratizuje i izgradi na iskrenim evropskim temeljima, što do sada nije uspijevalo. To bi onda mogao da bude i posljednji djelić u slagalici stabilnosti Zapadnog Balkana.

Konačno, četvrti dio pruža preporuke za EU, SAD i NATO, prozapadne političke snage u Crnoj Gori, na koji način da pristupe agresivnom srpskom nacionalizmu i destabilizatorskoj ulozi na Balkanu.

Datum završetka ove analize, 21. maj 2021. nije slučajan.

Želimo da pružimo konkretan doprinos obilježavanju petnaestogodišnje obnove državnosti Crne Gore. Uz to, cilj nam je da, kroz sinergiju zaključaka analize i simbolike datuma objavljivanja, opomenemo crnogorsko društvo i međunarodnu zajednicu da prijetnja nestabilnošću u Crnoj Gori i regionu, izazvana iz Srbije, nije manje aktuelna nego što je to bila, na primjer, 90-ih godina XX vijeka.

Naprotiv, uspon klerikalnog srpskog nacionalizma u Crnoj Gori 2019, ponovne najave „izlaska Srbije na more“, skorašnja proliferacija „non papera“ kojima se iscrtavaju nove mape na Zapadnom Balkanu, i najskorije odbijanje Predsjednika Srbije Vučića da na samitu Procesa „Brdo Brioni“ potpiše deklaraciju o nemijenjanju granica u regionu, pokazuju da je ta prijetnja i dalje veoma prisutna.

Kao pojedinci iz Crne Gore koji posjeduju znanje o regionalnim i međunarodnim prilikama i politikama, osjećamo kao svoju dužnost i obavezu da ukažemo na glavne prijetnje po opstanak Crne Gore kao građanske, multietničke, multivjerske i multikulturalne države, sadašnje NATO i buduće EU članice. Nadamo se da će nas slijediti i mnogi drugi domaći, regionalni i međunarodni eksperti, zabrinuti za stabilnost i evroatlantsku budućnost Zapadnog Balkana.

Kompletnu analizu pročitajte na našoj platformi iic.antenam.net.